Дубянецкі - Неизвестно

Андрэй Залескі набраўся нахабства і нядаўна націскаў на айца Рыгора, каб ён даў яму інтэрв’ю да апублікаваньня яго ў асноўным за мяжою пра рэлігійную “свабоду” ў Савецкім Саюзе. Каб дамагчыся свайго, гэты высокі чыноўнік нават намякаў, што будзе садзейнічаць, каб ксяндза Каласоўскага “зрабілі” біскупам на ўсю Беларусь. Ксёндз Каласоўскі не паддаўся ні націску, ні угаворам, ні подкупам.

Дарэчы, гісторыя з беларускім біскупам – яскравае сьведчаньне рэлігійнага ўціску католікаў. Многія беларускія ксяндзы лічаць сваім біскупам – біскупа Драгічынскай дэцэзіі, што ў Польшчы (!) з вялікай цяжкасьцю, але ж мусяць падтрымліваць з ім кволыя сувязі. На цэлую “рэспубліку” няма ніводнага біскупа, ніводнай дэцэзіі, а павінна б быць добры дзясятак дэцэзіяў, кожная з адным-двума іерархамі; агульнарэспубліканскі прымас. Мы марым пра свайго кардынала. А адкуль ён будзе, калі няма зусім біскупаў?

Новы праваслаўны мітрапаліт Менскі і Беларускі Філарэт песьціць ужо надзею ўзначаліць і каталіцкую царкву на Беларусі. Так і сказаў ён: “Пошто они требуют своего епископа? Я могу быть и им епископом…” Да гэтага дапусьціць нельга. Гэта задума, ведаючы Філарэта, вельмі далёкая ад прагрэсіўнай ідэі экуменізацыі. Гэта шлях да зьнішчэньня каталіцтва на Беларусі, гэта дапамога ўраду ў спыненьні ўплыву Ватыкану на Беларусь. Я сказаў сваю думку айцу Рыгору! Ён мяне выдатна зразумеў.

Усяго толькі на ўсю Беларусь каля трыццаці пяці ксяндзоў. На добры лад, дык у адным Менску іх магло б быць столькі. Але ж у “сталіцы рэспублікі” толькі ў 1982 годзе дазволілі адчыніць адзіны касьцёл – колішні храм на Кальварыйскіх могілках!

Вельмі дрэннае становішча і з падрыхтоўкай маладых ксяндзоў. У Беларусі зусім няма дзе рыхтаваць іх. У такім каталіцкім цэнтры, як Вільня, падрыхтоўка ксяндзоў вядзецца толькі на літоўскай мове. Канешне, братцы летувісы ў гэтым выпадку паступаюць эгаістычна. Яны нават для патрэбаў Літвы маглі б рыхтаваць нямала ксяндзоў і на беларускай, і на польскай мовах. А крыху больш прыём зрабілі б, хапіла б і нам. Аднак там каталіцкія іерархі палічылі за лепшае аб’яднацца з камуністычным урадам і садзейнічаюць яму хутчэй асіміляваць беларусаў і палякаў. О, рэлігія, можа, наймагутнейшы сродак асіміляцыі!

Па-брацку паступаюць у Латвіі. Тут пануе высакародны рэлігійны інтэрнацыяналізм. Ксяндзы рыхтуюцца на латышскай, польскай і рускай мовах. Апошнія дзьве нам падыходзяць. Туды час ад часу і едзе адзін-два маладыя беларусы, каб падрыхтавацца да катаржнай у савецкіх умовах духоўнай кар’еры. Мы чакаем ад некага ласкі, чакаем іншародных, іншамоўных маладых сьвятароў і кажам за іх шчырае дзякуй. А праблема ўсё-ткі застаецца нявырашанай з падрыхтоўкай сваіх, беларускіх ксяндзоў і на сваёй, беларускай мове. Калі мы гэтага дачакаемся? Дзе ж тая рэлігійная свабода, пра якую крычыць “таварыш Залескі”?

Ксёндз Каласоўскі сам рыхтуе сабе замену. І цудоўна падрыхтаваў добрага хлопца Генрыха. Яму трэба толькі зьездзіць у Рыгу, здаць экзамены і атрымаць неабходнае высьвячэньне. Але ва ўмовах савецкае “свабоды” гэта ня так лёгка ажыцьцявіць: патрэбны пісьмовы дазвол Залескага. Да яго ўжо зьвярталіся, але ён адмовіў у такой “ласцы”! Ёсьць падазрэньне, што Залескі хоча дачакацца сьмер­ці Рыгора Каласоўскага раней, чым будзе тут малады ксёндз. Мэта зразумелая: закрыць касьцёл як функцыянальны рэлігійны цэнтр, ператварыць яго ў нейкую нікому не патрэбную савецкую ўстанову.

1 жніўня 1985 году. Мы з жонкай наведалі таксама і тутэйшую праваслаўную царкву сьвятога Георгія. Яна адна ў Нясьвіжы. Адна, і маленькая, і бедная, і, значыць, зусім не адпаведная такому гораду, як Нясьвіж, дзе павінна б быць некалькі парафіяў і некалькі цэркваў. Некалі, расказвалі нам, у Нясьвіжы была вялізная мураваная царква – згарэла ў вайну ці пасьля яе. Зьляпілі вось гэтую. Думалі часова, аж яно выйшла надоўга, назаўсёды. Улады не дазволілі будаваць новую.

У царкве мы засталі столькі народу, што не было дзе стаяць. А хацелася ж дастаяць службу да канца. Недзе пасярэдзіне набажэнства мы выбраліся на дзядзінец. Тут таксама поўна людзей. Пасядзеўшы крыху на трухлявай лавачцы, мы вярнуліся ў царкву. Хутка бацюшка пачаў чытаць прыпадаючую на гэтую нядзелю Евангелію, а ўсьлед за ёю і сваю пропаведзь. Уласна кажучы, гэта была і ня пропаведзь, а проста пераказ Евангеліі “сваімі словамі”.

Пасьля цудоўнага глыбокага казаньня, пачутага намі ў той самы дзень з вуснаў ксяндза Каласоўскага, казаньне айца Рыгора нам выдалася бледным і бездапаможным. Хоць ня хто-небудзь, а менавіта сімпатычны клерык Генрык, заўтрашні каталіцкі ксёндз, вельмі высока адзываўся ў размове з намі пра настаяцеля праваслаўнай царквы. Сярод яго якасьцяў назваў розум, вытрымку, інтэлігентнасьць. Трэба б яшчэ калі-небудзь паслухаць яго. Хацеў бы, каб маё ўражаньне супадала з Генрыкавай ацэнкаю.

28-га ліпеня я слухаў новае казаньне айца Рыгора. Яно было, здаецца, яшчэ цікавейшае за папярэдняе, якое было “прысьвечанае” “дазволеным і недазволеным формам адпачынку” – у адпаведнасьці з Евангеліяй на тую нядзелю.

А гэтае, новае казаньне і выкліканае было больш значнай евангельскай па­дзеяй – Ісус Хрыстос пяцьцю хлябамі і пяцьцю рыбінамі накарміў пяць тысячаў чалавек. Я з дзяцінства ведаю на памяць гэтую Евангелію. Мноства разоў чуў казаньні, заснаваныя на ёй. Але ж яшчэ ніколі ад сьвятароў усіх вядомых мне хрысьціянскіх веравызнаньняў я ня чуў такога пранікнёнага, такога вобразнага і такога даходлівага слова пра Хлеб, яго значэньне і яго магутнасьць; ніхто яшчэ з чутых мною прапаведнікаў так удала не ахарактарызаваў чалавека ў залежнасьці ад яго адносінаў да Хлеба як дару Божага.

Праз нейкія тры гады споўніцца 50-годдзе сьвятарскай дзейнасьці айца Рыгора. Мне падабаецца прыгожы польскі выраз – назва гэтай падзеі: Zlote Gody. Я хацеў бы прысутнічаць на гэтым вялікім сьвяце ня толькі юбіляра. Я хацеў бы (і ўмею!) ўнесьці свой уклад у сьвяткаваньне – падрыхтаваць і выпусьціць некалькі выданьняў да гэтай Падзеі.

Першае “хаценьне”, думаю, ажыцьцявіць можна будзе, прыбегнуўшы да нейкіх махінацыяў. Другое – “глухі нумар”. Усё падрыхтаваць я магу на найвышэйшым узроўні і падвесьці да друку. А далей? А далей – Галоўліт, з якога ўсе матэрыялы на гэтыя Zlote Gody будуць дастаўленыя ў Цэка і там арыштаваныя – з пэўнымі, вядома, санкцыямі ініцыятару.

2 жніўня 1985 году. 22 гадзіны 20 хвілінаў. На крокамеры 16140! Рэкорд! На гэтым апараце больш яшчэ ніколі не было. Думаю, што ня хутка і будзе… А дзень сапраўды быў вельмі цікавы і зьмястоўны. Ноч прайшла спакойна. Устаў з пасьцелі яшчэ да сямі гадзінаў (афіцыйны “пад’ём” тут у восем гадзінаў). Пасьля ранішняга туалету і да сьняданьня пагартаў учарашнія газеты (сёньняшнія тут бываюць гадзінаў у дзесяць), з гадзіну пачытаў прывезеную сюды з сабою аповесьць Emilii Kunawicz “Serca nienacycone”. Гэтая кніга выйшла ў Ludowej Spotolzichni Wydawniczej яшчэ ў 1964 годзе і неяк мне не траплялася на вочы. А між тым яе варта прачытаць. Аўтарка да Другой сусьветнай вайны працавала настаўніцаю ў Заходняй Беларусі. У польскай, вядома, школе, бо беларускія шавіністычны ўрад Польшчы разагнаў і забараніў!

Аповесьць прысьвечаная жыцьцю беларускай вёскі ў часы Юзафа Пілсудскага. Твор адрозьніваецца шчырай сімпатыяй да беларускага селяніна, вельмі багаты на фрагменты і асобныя ўзоры беларускай вуснай народнай творчасьці. Экземпляр, што перада мною, з аўтографам E. Kunawicz, дадзеным у Вроцлаве “… droqiej dawnej uczenicy p. Ani Sushej-Marcionko”. “Пані” Марцыёнка мне добра знаёмая – сімпатычная паважаная жанчына, журналістка.

Прынёс мне гэтую кнігу прафесар Леанід Барысаглебскі. Я адчуваю, што ў яго мэта падбіць мяне на выданьне яе па-беларуску. Ну, паглядзім, як там будзе далей, а пакуль што мне цікава чытаць яе…

Сёньня ў касьцёле я зьвярнуў увагу на неблагую старую скульптуру з каменю. Гэта фігура сьвятой Барбары. Яе прывезьлі сюды з аднаго разбуранага храма. Пакуль што яна стаіць на падлозе без пастаменту. А пастамент так і просіцца пад яе. Скульптура зайграла б.

Трэба даведацца, хто і калі падарыў касьцёлу абраз айца Кольбэ. Здаецца, у беларускіх касьцёлах больш нідзе яго няма. Я нізка схіляю галаву перад гэтым сапраўды сьвятым Чалавекам! Сваім вялікім подзьвігам ён на вякі праславіў сьвятую сваю Царкву і таксама Чалавека.

Яшчэ да дванаццаці гадзінаў мы былі ўжо гатовыя пусьціцца на вялікую прагулку. Вырашылі пачаць з Марысінага парку. Ад мастка-дамбы пайшлі ўправа. Трапілі на нейкае балотца, а з яго выйшлі прама на гарадскую вуліцу, а праўдзівей, адразу на дзьве вуліцы – Паркавую і Горкага. Гэта значыць, што мы апынуліся перад домам, які стаіць на рагу гэтых вуліцаў. Перад гэтым домам, на тым месцы, дзе мог бы быць тратуар, прама на грудочку стаіць вялікая, у поўны рост, драўляная фігура нейкага казачнага дзеда. Перад ёю групка людзей – малады сімпатычны мужчына, з абодвух бакоў якога стаяла па дзіцяці і пажылая кабета. Стаяць і глядзяць на старога з кульбаю ў руцэ. Другая рука яго схавана пад паху гэтай. Я спытаў, хто аўтар. Малады сказаў, што ён. Пачаў агледзіны і я. Мы разгаварыліся. Ён у 1976 годзе скончыў Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут. Саша Літвінаў, як ён сказаў. Працуе ў Мікашэвічах. Сюды прыехаў да цешчы. Я параіў яму зацікавіць сваім мастацтвам галоўнага ўрача ці гарадскога “культурніка”. Можа, і сам я зраблю што-небудзь у гэтым напрамку. Хоць бы заказалі яму некалькі скульптураў для парку ці санаторыя. Нельга, каб такая дасканалая прыгажосьць падпірала плот чыёйсьці “хаты з краю”.