Дубянецкі - Неизвестно
Шрифт:
Интервал:
Закладка:
Значыць, мы на рынку, на яго адкрытай частцы. Адразу купілі кілаграм цудоўных агуркоў сапраўды за рубель дваццаць. Пасьля, не сьпяшаючыся, проста хадзілі і глядзелі. Глядзелі, што прадаецца, цікавіліся цэнамі. Прадаецца ўсё, што толькі родзіць нашая зямля. А цэны? Дыяпазон іх шырокі. На адзін і такі самы тавар ня толькі можа быць розная цана ў розных прадаўцоў. У аднаго прадаўца яна можа мяняцца, скажам, кожную гадзіну. Але ж ўсё-так і выразна ўлаўліваеш аптымальную цану, ад якой могуць рабіцца адхіленьні ў той ці іншы бок...
Назад мы паехалі тралейбусам. Праз хвіліну-другую да нас падышла нашая дачная суседка Валя Коўтун. Пацікавіўшыся маім здароўем, паведаміла, што хутка паедзе ў Італію! На цэлы тыдзень! Ад Саюзу пісьменьнікаў СССР едуць усяго толькі тры чалавекі – Расул Гамзатаў, нехта Воранаў і яна.
– Ой, уздыхнула Валя, – гэта ня так лёгка паехаць у такую дарогу. Трэба ж і адпаведна апрануцца і нешта ўзяць з сабою. А вы ж ведаеце, як гэта ў нас цяжка.
– Усё ўжо купілі? – пытае Марыя.
– Што вы, што вы? Нідзе нічога няма ж. “Нашага” поўна, але каму яно трэба? Імпарту няма. Вымушаная была схадзіць да намесьніка Старшыні Савету Міністраў Ніны Мазай. “Я вам веру, што нічога не знайшлі”, – сказала яна.
Валя не закончыла сваё апавяданьне – не сказала пра вынікі паходу ў Савет Міністраў. Мы не паглыбілі сваю цікаўнасьць аж туды. Упэўнены, што тая “вялікая” Ніна памагла – навучаныя горкім вопытам, яны трымаюць недзе пэўны фонд імпартных тавараў, непрыстойна апранутага “савецкага пісьменьніка” ня выпусьцяць за мяжу…
Вось такі быў у мяне гэты дзень. На “табло” майго крокамера – усе адзінкі. Апрача апошняга “акенца”, дзе заўсёды стаіць нуль. Значыць, нахадзіў 11110 крокаў.
4 ліпеня 1985 году. Гэтымі днямі зноў займаўся помнікам маці. Па некалькі разоў на дзень езьдзіў у пахавальнае бюро, як называюць мінчане сьпецыялізаваны камбінат камунальна-бытавога абслугоўваньня.
Мае турботы аплаціліся нечаканым пабочным вынікам, вынікам маёй назіральнасьці. Мяне аж дрыжыкі ахапілі, калі я зьвёў у адно тое, што так часта мільгала перад маімі вачамі ўсе гэтыя дні.
Я езьдзіў толькі 72-м аўтобусам, бо толькі ім можна даехаць туды без перасадкі. Ад Дому мадэляў, адкуль я пачынаў свой маршрут, аўтобус некалькі сотняў метраў бяжыць, як мне здавалася, прама на гарадскую турму. Але ж да турмы яшчэ далёка, а аўтобус раптам зварочвае ўправа і даволі далёка едзе прама. І о дзіва! Справа ад аўтобуса зноў турма! Ня тая, іншая. Тая засталася зьлева ўперадзе, падобная на замак, дыхтоўная, пабудаваная рускім царызмам для беларускага народу. А гэтая, відаць, будавалася ўжо для таго самага народу савецкай уладай, бо вельмі брыдкае даўжэзнае ў некалькі паверхаў памяшканьне.
Вось так, паміж турмамі, і пралягае мой маршрут… А зрэшты і маршрут усяго майго народу! Чаго-чаго, а турмаў яму ўдосталь. Хоць і поўна іх на Беларусі, але ж уся надзея якраз не на беларускія – гэтых было б малавата. Дапамагаюць іншыя братнія народы. Турэмная ж справа ў СССР – інтэрнацыяналізаваная адмыслова. У маскоўскую ці саранскую турму куды прасьцей патрапіць нам, чым у маскоўскі ці саранскі універсітэт. А што б рабіў беларускі народ без сібірскіх, мардоўскіх, казанскіх, якуцкіх, калмыцкіх канцлагераў? Не было б дзе сеяць хлеб, каб “мы” вымушаныя былі трымаць “сваіх” зьняволеных у “сваёй” рэспубліцы! Гэта ж колькі зямлі марнавалася б?
А яшчэ нехта кажа, што савецкі інтэрнацыяналізм – блеф! А ён жа вось тут, на практыцы, у турэмна-лагернай палітыцы. Я сапраўды ня ведаю нікога, хто б сядзеў “дома”. Усе, каго я ведаю, адбывалі, ці адбываюць свой тэрмін у іншых братніх рэспубліках…
У тым пахавальным бюро я ўбачыў, што яно таксама можа паспрыяць трапіць ня толькі на могілкі, але і ў турму. На сьценах “бюро” ўсюды вывешаныя строгія папярэджаньні, выпіскі з абавязковых да выкананьня пастановаў, загадаў і распараджэньняў. Усе гэтыя дакументы катэгарычна забараняюць рабіць на могілкі помнікі прыватным чынам. Устанавіць на магілу можна толькі помнік, зроблены на дзяржаўным прадпрыемстве.
Гэта між іншым таксама від савецкай цэнзуры. На дзяржаўным прадпрыемстве ня выканаюць непажаданую партыі форму, скажам, у выглядзе адвечнага нашага крыжа. Тут і ня возьмуцца высякаць на камені, ці адліваць у метале словы рэлігійнай малітвы ці іншыя непажаданыя партыі тэксты. Мне гэта пацьвердзілі і ў акне заказаў, і ў цэху.
У выпадку, калі б нехта вёз самастойна помнік на могілкі, яго туды проста ня пусьцяць: вароты адчыніць вартаўнік, толькі памацаўшы дакумент-дазвол.
Бунт на могілках!.. Арыгінальная зьява! Але да яе тут ніколі ня дойдзе таму, што за доўгія кашмарныя дзесяцігоддзі народ ужо прывык бясспрэчна выконваць усе казённыя патрабаваньні. Забаранілі ставіць на магіле крыж – абыдземся без крыжа. Забаранілі зьмяшчаць рэлігійную эпітафію на помнік – абыдземся без яе. Забаранілі хаваць нябожчыка паводле рэлігійных прадпісаньняў – абыдземся бяз іх.
І аднак Дубянецкія ўсё яшчэ бунтуюць. Ня так даўно мы, напрыклад, пахавалі майго брата Рыгора – паводле самых высокіх патрабаваньняў нашай рэлігіі. Рэлігіі, свабоднай ад камуністычнага прыгнёту. Усе рэлігіі даўно ўжо прыстасаваліся да савецкіх законаў, выконваючы якія, яны ўжо не суправаджаюць сваіх “пачыўшых у Бозе чад” аж да магілы. Мы ж правялі працэсію з харугвамі, са сьвечкамі і з рэлігійнымі сьпевамі аж да могілак. Нябожчыка несьлі на плячах з дому ў царкву і з царквы на могілкі!
Перш, чым наладзіць такое пахаваньне, да мяне зьвярнуліся адказныя за яго сваякі з пытаньнем, ці можна так зрабіць і ці не пашкодзіць гэта маёй кар’еры. Вельмі высакародна з іх боку! Яны ж маглі б мяне проста паставіць перад фактам. Тут я сустрэўся з высакародствам, так сказаць, масавым: у вышэйшыя інстанцыі не паступіў данос ні на мяне, ні на маіх брата Станіслава (у той час працаваў у Брэсцкім абкаме КПБ) і сястру Веру (была выкладчыцай тэхнікуму ў Гомелі) наконт гэтага пахаваньня. А столькі ж сьведкаў было там!
Я ганаруся сваімі землякамі і спачуваю шчыра ўсім Лазіцкім1... Адначасова лічу няшчаснымі дюдзьмі тых, хто ня можа ўжо зьведаці ні радасьці Дубянецкіх ад перамогаў над Люцыферам, ні засмучэньня і прыкрасьці Лазіцкіх ад панесенага часовага паражэньня ў гераічнай схватцы з сіламі зла. Сапраўды вартыя жалю гэтыя няшчасныя, бо яны страцілі сваю волю, забыліся пра законы Продкаў, а жывуць паводле законаў сатанінскіх, самі ня ведаючы пра сваю бяду. Гэта манкурты, пазбаўленыя спадчыннай памяці!
Кажуць, што вярнуць манкурта ў яго ранейшы стан нельга. А хто ведае ці нельга? Я ўсяляк імкнуся гэта зрабіць і заахвочваю да гэтага іншых. Цяпер выдатны плён гэтай дзейнасьці шырока вядомы ня толькі на Беларусі.
Літоўскія пісьменьнікі і выдаўцы, напрыклад, здабытае мной у такой зацятай барацьбе называюць беларускім рэнесансам, эфектам Дубянецкага. У час самай зацятай маёй барацьбы з цэнзураю адзін з шэфаў аддзелу прапаганды і агітацыі ЦК КПСС з сарказмам сказаў: “Ещё выискался один Твардовский!..”
Незалежна ад гэтага параўнаньня, кінутуга ў вузкім коле, украінцы нядаўна яшчэ праводзілі аналагічную паралель. У шчырай гаворцы з беларускімі пісьменьнікамі ў Менску адзін з іх горача і з зайздрасьцю сказаў: “Дык у вас жа не украінскае выдавецтва, а “Новый мир” перыяду Твардоўскага, вам лягчэй!”
А што сказалі энтузіясту з падмаскоўнага Загорску, калі ён паказваў у маскоўскіх выдавецтвах свой рукапісны фаліянт “Владимир Высоцкий”? Параілі зьезьдзіць у Менск і зьвярнуцца там да дырэктара выдавецтва “Мастацкая літаратура”!
Ёсьць яшчэ нямала падобных выказваньняў. Сярод іх шмат і пісьмовых. Узрост апошняга з іх – менш за тыдзень: на кнізе “Родныя дзеці. Раман у вершах”, якая толькі што выпушчаная ў сьвет. Дорачы мне гэтае выданьне, аўтар яго Ніл Гілевіч, напісаў на тытульнай старонцы наступнае: “Міхасю Фёдаравічу Дубянецкаму – таленавітаму нашчадку вялікіх беларускіх першадрукароў, мужнаму і самаахвярнаму ў змаганьні за гонар і славу роднай кнігі, – са шчырай павагай Ніл Гілевіч. 28.6.85”.
Калі глядзець на ўсю гэтую справу сур’ёзна, дык радасьці вялікай ад такіх ацэнак не павінна быць. Прыемна, канешне, што праца не прападае марна, што яе бачаць, адчуваюць. Але ж вельмі балюча і прыкра, што кожны дзень трэба несьці гэтую “варту мужнасьці”, “самаахвярна змагацца за родную кнігу”. Куды прыемней было б проста цешыцца такімі кнігамі і пісаць сваё… А зрэшты, хоць абараняй кнігу, напісаную некім, хоць пішы сваю сумленную кнігу, усё роўна будзеш круціцца паміж турмой і лагерам…
8 ліпеня 1985 году. У планах беларускіх выдавецтваў ніколі не бракавала кніг пра вайну, вядома, пра “Вялікую Айчынную вайну”. Але ў частыя юбілейныя гады гэтая тэматыка паводле жорсткіх указаньняў “інстанцыяў” забівае ўсё астатняе.
Выдавецтва “ Мастацкая літаратура” неяк выкручваецца з-пад гэтай агульнай лініі. Нават на 1985 год – юбілейны год Перамогі над фашызмам, да якога так доўга рыхтуецца “ўся краіна”, мы ўключылі ў свой план толькі адзінаццаць назваў, або 5,8 адсотку яго агульнага складу. А яшчэ кажуць, што беларускія пісьменьнікі толькі пра вайну пішуць! Пісаць дык пішуць многія, думаючы, што гэта самая пажаданая тэма для выданьня. Аднак я паставіў перад рэдакцыямі задачу не ператвараць выдавецтва ў філіял маскоўскага “Воениздата”. На падставе гэтага ўказаньня рэдакцыі “дазіруюць” такія выданьні, шмат і “ваенных” твораў прытрымліваюць, асабліва графаманскія.