Дубянецкі - Неизвестно

Мікола паказаў некалькі дзесяткаў лістоў і сваёй кніжнай графікі. Іх тэма, можна сказаць, тая самая, што і тэма часткова пералічаных вышэй работ са станковай графікі – “тыя, што ідуць шляхам Бацькаўшчыны”. Праўда, стаіць тут быццам бы збоку вялікі цудоўны цыкл “Сіняя світа налева пашыта”. Гэта беларуская народная казка. Яна выдавалася і па-беларуску, і на некалькіх замежных мовах. З гледачоў мала хто яе бачыў, бо была адразу канфіскавана з-за бел-чырвона-белага сцяжка на вежы.

Ягора Батальёнка гледачы прыхільна ацанілі і як майстра акварэлі. І ён не здраджвае ў ёй свайму асноўнаму напрамку. Родная прырода, родны край і тут у алтары.

Выстаўку не толькі адчынялі прамовамі, але ж песняй. Спяваў Ягораў сябра. Добры расце ў Ягора сынок, што цешыў там усіх гледачоў сваёй непасрэднасцю, сваім звонкім беларускім словам…

Да гэтай выстаўкі, з дазволу цэнзара, што схаваўся пад нумарам АТ 10680, быў выдадзены праспект, ілюстраваны дзвюма чорна-белымі рэпрадукцыямі.

13 красавіка 1988 года. Лёня Д. (Дранько-Майсюк – рэд.) днямі папярэджваў, што сёння павінен паступіць у кіёскі красавіцкі нумар часопіса “Беларусь” з Галінымі вершамі. Падпісчыкам прыносяць яго, можа, на тыдзень пазней, значыць, у такіх выпадках трэба хадзіць у кіёск.

Сабраўся ісці. Ірынка, збіраючыся на працу, загадала купіць і новы “Нёман” – там “Паэма запаленых свечак” Алеся Разанава. Я кажу, што там жа і працяг Лойкавага рамана “Францішак Скарына”, абавязкова купляем.

Прыношу. Галя – ёсць, Алесь – ёсць, Алег – ёсць. Галя, ведаю, моцна расчаруецца. Збіраліся даць цэлую старонку. З прадмоваю мэтра, з партрэтам. А надрукавалі толькі тры вершы – скразны слупок радкоў на 60 – 70. Прычыну я адразу ўбачыў: замест монастаронкі змясцілі цэлы калектыўны разварот (нават больш), у якім прадставілі творчасць дванаццаці маладых паэтаў.

Трэба Галю супакоіць: мабыць, у рэдакцыі другога выйсця не было; няхай раздзеліць радасць з усімі тымі, хто трапіў у гэты гурт.

Бачу, не спадабалася ёй публікацыя не толькі паводле сваёй формы, але і зместам. Сярод надрукаванага няма ні “Даратэі”, ні “Амарылісаў”. Ёсць “Помста”, “Паэтычная хвароба”, “Я да цябе іду” – нармальная нізка. Вядома, у рэдакцыях заўсёды свае планы і праблемы, а адсюль і ўсякія нечаканасці звальваюць яны на шматпакутныя аўтарскія галовы. Загартаванаму і прывычнаму да ўсяго аўтару цяжка стрываць. А што ж ужо сказаць пра такіх птушанят, як Галя?

Ірынка чытае хутчэй за ўсіх нас. Вось і цяпер, пакуль мы сядзелі над “Беларуссю”, яна заявіла, што “засвоіла” ўжо і “Нёман”. Я не паверыў, але ж яна пераканала мяне:

– На 144-й старонцы там і пра цябе піша Рыгор Шкраба, – сказала яна, пад­нёсшы мне часопіс.

Сапраўды: “Вельмі важна, аднаўляючы праўду, – кажа крытык, – не ўпускаць дэталі і падзеі, якія часам гавораць пра чалавека больш, чым вялікія артыкулы. Ці памятаем мы, напрыклад, што першым крытыкам, які прыцягнуў увагу ўсесаюзнага чытача за аповесці “Мёртвым не баліць”, быў Міхась Стральцоў. Што на выданне аповесці асобнай кнігаю была накладзена забарона і зняць якую дапамог Міхась Дубянецкі. Дамогся цаною здароўя, і мы з захапленнем сёння мусім сказаць, што ён апярэдзіў час”.

“Патэлефаную і падзякую Рыгору Васільевічу, – падумаў я. – Усё-такі прыемна час ад часу адчуць, што людзі памятаюць тыя мае легальныя і нелегальныя намаганні дамагчыся немагчымага”.

Нярэдка ж дамагаўся!

14 красавіка 1988 года. Выдаўся “тэлефанічны” дзень. Раніцай патэлефанаваў Янка Брыль. Дамовіліся з ім сустрэцца а палове 15-й гадзіны. Праз нейкую гадзіну ініцыятар гэтай сустрэчы адмяніў яе. Сказаў, што пераацаніў свае сілы, што яму пасля бальніцы будзе яшчэ цяжка ісці. Новая дамоўленасць: заўтра ён будзе ў Доме літаратара на спектаклі Надзеі Прымы “Маці урагану” (па п’есе Ул.Караткевіча); на жаль, я не буду там: праект праграмы моўнай камісіі, якую я даваў яму на азнаямленне, ён перадасць мне праз Галю і Ірынку.

Апоўдні пазваніў Рыгору Васільевічу. Падзякаваў за добрае слова. Ён быў усцешаны гэтай падзякай. Не менш, чым я ягоным словам пра мяне ў друку. Сказаў, што яму ўжо патэлефанавалі з гэтае нагоды В. Быкаў і Я. Брыль.

18 красавіка 1988 года. Вось як шыкоўна разгарнулася ЦК Кампартыі Беларусі да 500-гадовага юбілею найвялікшага сына Беларусі Францішка Скарыны:

“Постановление Бюро ЦК КПБ от 25 мая 1984 года “О 500-летии со дня рождения Франциска Скорины”.

Согласиться с предложениями, изложенными в записке отделов науки и учебных заведений, пропаганды и агитации, культуры ЦК КПБ по этому вопросу (прилагаются).

Секретарь ЦК КП Белоруссии Н. Слюньков”.

А што ж “изложено в записке отделов”?

Перш за ўсё прапануецца прыняць пастанову (мабыць, сапраўдную? так і паверым!) “в год, предшествующий юбилею”. Цікава, ці многа чаго можна паспець за год?! Хіба што абысціся без манументальнага ўвекавечвання!

“Але ўжо цяпер, – шчодра вяшчае тое Бюро, – неабходна даць канкрэтныя даручэнні адпаведным міністэрствам і ведамствам рэспублікі”.

Вось гэтыя “даручэнні”:

“1. В течение 1985 – 1987 гг. провести дополнительный поиск материалов и документов о Скорине в архивах и библиотеках СССР, ГДР, Польши, Чехословакии и других стран.

2. Госкомиздату БССР обеспечить переиздание оригинальных работ Ф. Скорины, а также лучших научных и научно-популярных трудов о его деятельности и творческом наследии. В 1985 – 1990 гг. издать альбом, буклет, посвященные Франциску Скорине.

3. Провести в 1988 – 1990 гг. республиканский конкурс на лучшее воплощение образа Франциска Скорины средствами искусства.

4. Белгоскино выпустить короткометражный фильм об истории белорусского книгопечатания, начатого Франциском Скориной.

5. Министерству местной промышленности БССР к 1990 году изготовить юбилейную медаль и другие памятные сувениры, а Министерству связи – издать в 1987 – 1990 гг. почтовые открытки, марки, конверты, подготовить юбилейный календарный штемпель.

6. Министерству культуры БССР до 1985 г. рассмотреть вопрос о создании в республике музея книги”.

І што ж у выніку гэтага “мудрого руководства и неустанной заботы” мы атрымалі?

Кнігу прадмоў і пасляслоўяў Юбіляра.

Некалькі выданняў пра Яго дзейнасць.

Адзін альбом і адзін буклет (!!!).

Адзін кароткаметражны фільмік-панегірык пра росквіт у БССР выдавецкай справы (!).

Адзін памятны медаль (!!!), некалькі безназоўных сувеніраў – мабыць, накшталт кніжных закладак.

Адну паштоўку (!!!).

Адну марку (!!!).

Адзін (!!!) канверт.

Вось і “непасрэдны” ўклад “партии и правительства” ва ўшанаванне генія Скарыны! А другая такая ж зручная магчымасць будзе толькі праз… 500 гадоў!

Пра конкурс я не забыў. Але ж мастакі будуць “увасабляць вобраз Ф.С. сродкамі мастацтва” незалежна ад якой бы там ні было пастановы. Нават, калі б забаранялі “ўвасабляць”! А забараняць яны ой як спрытна ўмеюць! Нават у гэтай пастанове-“запісцы” яны чорным па белым забаранілі, лічы, самае галоўнае. Яны не пасаромеліся гэты свой дакумент завяршыць вялізным абзацам-табу наступнага сэнсу:

“Отделы ЦК КПБ считали бы целесообразным воздержаться от:

– учреждения Государственной премии БССР имени Франциска Скорины в области истории и культуры, поскольку существующая в республике система Госпремий дает полный простор для поощрения достижений в этой области;

– присвоения имени Ф. Скорины улицам, школам, высшим и средним специальным учебным заведениям и др.”.

Здаецца, аддзелы раяць Бюро ЦК “устрымацца” і ад узвядзення помнікаў Юбіляру, паколькі ўжо адзін ёсць. Аддзелы “раяць”, Бюро прымае гэтую “параду” і ператварае яе ў загад.

Ну што ж, будзем “раіць” і мы! ЦК ж пусціў вялікую справу на самацёк. Ні разу не правяралася выкананне і гэтага жалю вартага мізеру. У нас гатовы грунтоўны праект праграмы ўшанавання свайго вялікага гуманіста.

19 красавіка 1988 года. Сустрэча з начальнікам Галоўліту БССР, з обер-цэнзарам Беларусі Аляксандрам Маркевічам. Дамоўленасць пра гэтае спатканне была ў нас яшчэ ў пачатку красавіка. Мэта “акцыі” – ад імя грамадскасці (Гісторыка-мемарыяльная камісія Беларускага Фонду Культуры) паставіць пытанне аб тэрміновай адмене забароны на творы беларускай літаратуры, накладзенай савецкай цэнзураю.

Мы сядзелі ў вялікім няўтульным яго кабінеце, у якім, відаць, ніколі нічога не мянялася, апрача самога гаспадара. Адлік гэтага “ніколі” трэба весці недзе з 1940-х гадоў, ад моманту засялення цэнзарамі гэтага будынка на вуліцы В.Валадарскага (чытай: Чэкісцкай1).

Старая грувасткая мэбля, і той няшмат, голыя сцены – толькі з Леніным над галавою адзінага туташняга насельніка. Акрамя начальніцкага стала-гары ў вочы кідаецца яшчэ “букет” – адзінае ўпрыгожанне кабінета (партрэт правадыра не цягне на гэта). Ён стаіць у высокай керамічнай вазе на высокім танканогім квадратным століку і ўяўляе сабой некалькі доўгіх кляновых галін з мноствам жоўтых вялікіх лістоў на іх. Мажны гаспадар, відаць, толькі і прызнае ўсё прыкметнае, усё вялікае.