Дубянецкі - Неизвестно

6 чэрвеня 1988 года. Галя прынесла ад Міхася Мушынскага кнігу “Янка Лучына. Творы: вершы, нарысы, пераклады, лісты”, якую ў свой час ён уклаў і забяспечыў прадмовай і каментарыямі. Кніга пачыналася выдавацца яшчэ пры маім дырэктараванні, а выйшла ў свет з месяц таму назад. Пасля майго адыходу адтуль яе моцна скарацілі, давялося нават значна звужаць пераплётны карэньчык. Дарэчы, Леанід Прагін, мастацкі рэдактар, прэзентаваў мне першы варыянт вокладкі.

Карацей кажучы, мой удзел у выпуску гэтай кнігі падсумаваны такім чынам: “Хрышчонаму Бацьку гэтага выдання Міхаілу Фёдаравічу Дубянецкаму – шанаванне і ўдзячнасць ад імя Я. Лучыны. Ул. Мархель 6. 06. 1988 г.”

Бедны Ян Неслухоўскі. Напэўна, ніколі і не марыў пра сваё такога ўзроўню выданне.

Галя прыйшла да мяне даволі позна, недзе каля 9-й гадзіны вечара. Прытым цікава, што да такога часу затрымалася на працы. Гэта і ім там незвачайна таксама, але ж быў “надзвычайны” занятак. Абмяркоўвалі, лепш сказаць, судзілі маладых вучоных, кандыдатаў навук Язэпа Янушкевіча, Пятра Васючэнку і аспіранта Алеся Бяляцкага за іх удзел у літаратурным аб’яднанні “Тутэйшыя”. Разбіралі “маніфест” гэтай арганізацыі. Нечакана для ўсіх вельмі жорсткую пазіцыю заняў дырэктар Інстытута літаратуры заўсёды лагодны Віктар Каваленка. Ён заявіў, што адмаўляецца кіраваць навуковай працай аспіранта Бяляцкага. “А гэта, сказаў, раўназначна выключэнню з аспірантуры. Калі знойдзеце іншага кіраўніка, дык пакуль дазволім застацца. Паглядзім на паводзіны, а там вырашым”.

Апрача таго, В. Каваленка здзівіў шмат каго тым, што падтрымаў тут тое рэакцыйнае выступленне Івана Навуменкі на апошнім Пленуме СП БССР.

Добра выступіла ў абарону хлопцаў Ірына Багдановіч. Моцна падтрымаў іх Адам Мальдзіс. Між іншым ён сказаў, што калі ў 1960-х гадах пачыналіся замаразкі пасля той памятнай хрушчоўскай адлігі, дык у аналагічнай сітуацыі нехта стукнуў аб стол, выгукнуўшы: “У рэшце рэшт, быў ХХ з’езд ці яго не было?!” “Мне таксама, – сказаў Адам, – хочацца грукнуць тут і спытаць, ці ёсць у нас перабудова, ці яе няма?!”. Нармальна выступіў і Міхась Мушынскі, пагана і непісьменна (!) “доктар” Васіль Жураўлёў – як заўсёды.. Прысутныя ад парткама Акадэміі навук увесь час задавалі хлопцам – вядома ж, па-руску – правакацыйныя пытанні.

7 чэрвеня 1988 года. Не выходзіць з галавы ўчарашняе судзілішча над хлопцамі, што хочуць, каб Беларусь была Беларуссю.

Шкада хлопцаў. Чаму контррэфармацыя пачынаецца з Інстытута літара­туры?..

Мяне некаторыя перасцерагалі ад Язэпа, абвінавачвалі яго з кар’ерызме, а зна­чыць, і ў здольнасці на нягодныя прыстойнага чалавека ўчынкі. Я, як магу, пераконваю такіх “псіхолагаў чалавечых душ” у адваротным. І правільна, відаць, раблю.

Дзякаваць Богу, я ў нашым новым адраджэнцкім руху бачу найлепшых лю­дзей. Праўда, не без таго, кадэбісты не спяць: яны абавязкова засылаюць да нас сваіх шпегаў. А гэта зусім рабіць ім стала няцяжка цяпер, калі мы згуртоўваемся ў розныя аб’яднанні, таварыствы, камісіі Фонду культуры і г.д.

У мінулую суботу-нядзелю ў Мілавідах быў фэст з выпадку 150-годдзя з дня нараджэння Кастуся Каліноўскага і 125-гадовага юбілею Паўстання’1863. Магчыма, па калектывах гэта пачалася ўжо расправа над удзельнікамі – паводле даносаў тых, “шэрых ценяў”, як Галя назвала іх у сваім вершы “Купалле”.

Дарэчы, я папрасіў сваіх “Мар’ір’галек”, каб сёння не неслі мне кветак. Уся палата патанае ў іх. Прытым ніводнаму майму гээсэсу яшчэ ніхто не прынёс ніводнае кветачкі. Мне носяць, я і даглядаю бясконца іх – то ваду наліваю, то ваду мяняю, то падразаю сцяблінкі, то складаю розныя кампазіцыі, то расстаўляю па найбольш, як мне здаецца, адпаведных куточках.

8 чэрвеня 1988 года. Толькі што, а палове 12-й гадзіны ночы, вярнуўся з “рэкрэацыі”. Па другой маскоўскай праграме давалі дакументальны англа-амерыканскі фільм “Партрэт Савецкага Саюза”. Не ведаю, колькі ў ім усяго серый, гэта былі 5-я і 6-я: “Прыбалтыйскі стыль” і “Зямля мяча і арала”.

Першая з гэтых серый амаль што спадабалася, глядзелася добра. на другую застаўся, спадзеючыся паглядзець Беларусь, убачаную замежнымі майстрамі. У дыктарскім тэксце называліся Украіна і Беларусь. Аднак, на вялікі жаль, мільгалі толькі кадры Украіны, Ленінграда, Валгаграда і іншых мясцін “заходняй” Расіі, як “дасведчана” тлумачыў дыктар.

Пераканаўшыся ў такой непавазе да беларускай зямлі, усе гледачы, акрамя мяне, пакінулі залу. І правільна зрабілі! Але ж і каб паказалі Беларусь у стылі ўсёй 6-й серыі, радасць была б невялікая.

10 чэрвеня 1988 года. Дамовіўся з Міхасём Чарняўскім, каб ён правёў 16 чэрвеня пасяджэнне нашай гісторыка-мемарыяльнай камісіі з пытаннем “Курапаты”! Ён узяўся за гэтую цяжкую справу з энтузіязмам, калі тут дарэчы гэтае слова…

З гэтага тэлефона я не мог усё сказаць яму, што нашу ў сабе. Вымушаны быў званіць двойчы, але ж галоўнае ўсё роўна са мною. Неяк трэба перадаць. Трэба ж абмеркаваць праблему сур’ёзна і прыняць нарэшце не ўмольную, а катэгарычную рэзалюцыю, з асуджэннем сталінска-чэкісцкіх злачынстваў на Беларусі.

Я параіў Камісіі прыняць удзел у мітынгу, што арганізоўваюць “Тутэйшыя”, можа, нават падрыхтаваць сумесную рэзалюцыю, апрача “рабочай” рэзалюцыі-пастановы Камісіі.

14 чэрвеня 1988 года. “Вячэрні Мінск” даў паведамленне “У Савеце Міністраў БССР” пра стварэнне ўрадавай камісіі па Курапатах. Раслякоў адгаворваў мяне ад правядзення паседжання нашай камісіі ў гэтай справе. А я лічу, што адступаць ад свайго намеру нам не трэба. Мы павінны націскаць на тую ўрадавую камісію, і каб варушыліся, і каб не звярнулі не туды.

Аднак яны баяцца якіх бы там ні было рухаў вакол гэтага пытання. Не далей, як сёння, гарвыканкам не дазволіў “Талацэ” склікаць мітынг на месцы трагедыі. Хлопцы наважыліся звяртацца ў Вярхоўны Савет, а калі гэты забароніць – да ХІХ партыйнай канферэнцыі…

Мой “ЛіМ” з Курапатамі зноў рвуць з рук па палатах. Узяў той самы Раслякоў. Прачыталі яго ўсе трое. У т.л. і чалавек, які ў свой час бачыў там у Зялёным Лузе сляды таго людажэрства.

Зацікавіўся матэрыялам і амаль зусім сляпы Пераверзеў. Мяне здзівіла, як жа ён прачытае. Адказаў, што наладзілі чытанне калектыўнае. Асабліва, кажа, трагедыя вывела з раўнавагі дырэктара Опернага тэатра з нашае палаты. Дарэчы, Пераверзеў жа мне і прынёс “Вячэрні Мінск” з урадавай весткаю.

15 чэрвеня 1988 года. Мяняць сваіх намераў наконт абмеркавання і жалобнага наведання Курапатаў не будзем. Зараз жа трэба звязацца з Міхасём Чарняўскім – сёння ён вернецца з экспедыцыі – і абгаварыць сітуацыю.

Прапаную дамагацца ўключэння пары чалавек у тую ўрадаўку ад нас. Уключыць таксама мусова абодвух аўтараў, некага ад Вітушкі. Пардон! А ад пісьменніцкай грамадскасці?! Гэта ж цяпер у Саюзе фермент (у нас, на жаль, не зусім так, хіба што за нязначным выключэннем).

Далей. Выпрацаваць наказ Урадавай камісіі, альбо, як мінімум, сваім будучым прадстаўнікам у ёй.

Сімвалічна пачаць збор сродкаў на мемарыял ужо на гэтым мітынгу. Хай хоць капейкамі. Хай мізэрная будзе сума, але ж ёю і распачаць рахунак у банку!

Абвясціць навекі ганебнымі на Беларусі імёны ўсёй той сталінскай хеўры (Малянкоў, Молатаў, Кагановіч, Варашылаў, Будзённы і інш., не кажучы ўжо пра асоб берыеўскай прафесіі), а таксама ўтвораныя ад іх некалі словы-ўзнагароды – сталінец, будзёнавец, варашылавец, а заадно і словы “чэкіст”, “энкавэдзіст”, “кадэбіст”.

Увага! Толькі што даведаўся, што Урадавая камісія ўжо запраграмавана “давесці”, што ўсё тое ў артыкуле пра Курапаты – лухта. Прынамсі, так ужо лічыць прысланы аднекуль пракурор рэспублікі (і яго жонка таксама перадае гэты настрой).

28 чэрвеня 1988 года. Гляджу па тэлебачанні адкрыццё ХІХ Усесаюзнай канферэнцыі КПСС. Сфарміраваны яшчэ ўчора і цяпер адзінагалосна, як і раней, ухвалены кіруючыя органы канферэнцыі.

Канферэнцыю адкрыў М. С. Гарбачоў. Пасля стырно яе ўзяў у свае рукі Я.Лігачоў. Ён “дафарміраваў” тыя ж органы, “ухваліў” парадак і рэгламент і даў слова для адзінага на абодва пытанні дакладу М. С. Гарбачову, якога зала сутрэла воплескамі, усе ўсталі пры гэтым.

І вось на трыбуне галоўны архітэктар перабудовы Міхаіл Гарбачоў. Я горача жадаю поспехаў гэтай яго нялёгкай справе.

Гаворыць пра харчовую “праграму” і праблему. Некаторы прырост прадуктаў, кажа, пайшоў на пакрыццё першачарговага недахопу, але ж не забяспечыў прырост насельніцтва. Першай названа Беларусь, дзе быццам бы ёсць поспехі ў вырашэнні прадуктовай праблемы.

Вёска знаходзіцца на нізкім узроўні. У грамадства вялікія даўгі перад ёю. Аднавіць эканамічныя сувязі паміж горадам і вёскаю.

Жыллёвая праблема. Тут мы пайшлі, кажа М. Г., на неардынарныя рашэнні, у т. л. дазволілі выкуп кватэр у дзяржавы прыватнымі асобамі і перадачу кватэр па спадчыне.

Крытыкуе адносіны да кааператываў. Правільна!

Б’е па “дзяржзаказе”, які выкарыстоўваюць супраць перабудовы.