Учебник белорусского языка - Кривицкий Александр

1) што; 2) дзе; 3) якія, 4) каб; 5) хоць; 6) хоць, 7) каля якіх, як; 8) у якой; 9) куды; 10) пакуль, 11) чаму; 12) быццам; 13) што; 14) ад якой; 15) што; 16) каб; 17) быццам; 18) куды; 19) адкуль; 20) калі; 21) як, 22) калі; 23) дык; 24) а то, 25) што, 26) бо; 27) каб; 28) што; 29) бы; 30) як.

ДЕЛОВЫЕ БУМАГИ

ДЛЯ КРАСНОГО СЛОВЦА

Знание языка — это свободное владение его словарем, грамматикой и их звуковым и письменным воплощением (фонетика и письмо) для построения различных составных языковых образований при высказывании (и понимания ири восприятии речи). Однако в речевом общении не исегда создаются или творятся необходимые словосочетания и предложения. Речь характеризуется также широким пспользованием готовых, многократно испытанных речевых единиц, хорошо отшлифованных по своему значению и языковому (лексическому и грамматическому) воплощению. Многие из них представляют собой устойчивые составные речевые образования, глубокие и яркие по смыслу и нередко необычные по своей семантической и лексико-грамматической конструкции. Это пословицы и поговорки, фразеологические единства слов, сравнения, устойчивые обороты речи, перифразы, афоризмы и т. д. Они оживляют речь, могут придать ей особую свободу, сстественность и непринужденность, а также выразительность и красоту. Их можно назвать средствами красноречия в языке.

Такого рода средства белорусского красноречия (красамоўства) содержат эти небольшие тематические выборки из богатейших сокровищниц белорусской письменной литературной и диалектной речи.

ПОСЛОВИЦЫ И ПОГОВОРКИ

ОТРУДЕ

Работа ў ахвоту, ды дзень мал.

Работа — не забота: забота, калі няма работы.

На свеце як бывае? Хто працуе, той мае.

Мацей, папацей, калі хлеба захацеў!

Трэба нахіліцца, каб з ручая напіцца.

Той харош, хто для справы гож.

Працуи, нябожа, то і Бог паможа.

За што добра бярэшся, канца даб'ешся.

Паміраць збірайся, а жыта сей

Пчолы пчалмі, але і сам не спі.

Кепская снасць адпачыць не дасць

Каму прырупіць, вочы пралупщь

Ранняя пташка зярняткі клюе, а позняя — вочкі трэ.

Скоры паспех людзям на смех

Гуляй, галота, калі ахвота якая плата, такая й работа.

Працуй да поту — з'ясі ў ахвоту

Вала клічуць не мед піць, а вазы вазіць

Каторы конь цягне, таго і паганяюць

Добра ўсе ўмець, але не ўсе рабіць

3 музыкі хлеб невялі кі

Умей таьчыць, а рабіць гора наўчыць

Мазалевай працай не здабудзеш палацаў

ОРОДИНЕ И ЧУЖБИНЕ

Родная зямелька, як зморанаму пасцелька

Мілы той куток, дзе вязалі пупок

Дома і салома ядома

Кожны кулік жыве, дзе прывык

Дабра на Дану, ды лепей у даму

На чужыне і камар пне

На чужой старане паклонішся й баране.

І дома не мед, але ж і ў чужых не піва.

Што сяльцо, то нараўцо, што хутарок, то гаварок

ОЧЕЛОВЕКЕ В ОБЩЕСТВЕ

Папаў у вараны — каркай, як яны

3 кі м павядзешся, ад таго і набярэшся

Хоць назадзе, абы ў стадзе

3 міру па нітцы — голаму сарочка

Не той сябра, хто медам мажа, а хто праўду кажа

Добра карміць сытага, а галіць лысага

Так у госці звалі, аж рукавы адарвалі

І пірагоў шкода, і гасцей сорам

Госць, не госць, а калатні досць

Начлег з сабой не носяць, а ў людзей просяць.

ОСОБСТВЕННОСТИ

На сваім сметніку і верабей гаспадар.

Усе тут наша, толькі мы яму не сваё

Тады маю, калі ў руках трымаю.

Купіў бы сяло, ды грошай гало

Паехаў бы на кірмаш, ды грошай нямаш

За свой грош усюды харош

Чэшацца, свярбіцца — хочацца разжыцца

Меў бы ніву — знаў бы і сілу

На ваўку добры кажух, ды прышыты

У лысага чуб не пазычыш

Як ёсць сіла, дык і за мяжой ніва

Не таму згалелі, што елі, а таму, што ліхадзеі тоўстае юрла мелі

Была ў сабакі хата, ды ад дажджу згарэла

Які бот не скурат, але лапцю не брат

Я свістаў, пакуль ад цябе дастаў, а цяпер ты пасвішчаш, пакуль з мяне зышчаш

О ДОСТОИНСТВАХ

Шчыраму і чужая болька колка

Добраму чалавечку добра і ў запечку

Добрыя вочы не баяцца дыму.

Добраму толькі кіў, а на лядашчага трэба кій

Адвага або мед п'е, або кайданы трэ

Старожа лепей варожы

Хіцер Зміцер, але ж і Саўка — не дурак

Ласкавае цяля дзвюх матак ссе

Ад паклону галава не балела шкому

Не чорт вінаваты, што тараваты

Рахуба — не згуба

На яго дзе сядзеш, там і злезеш

Гразь не сала пацер, і адстала

Маўчок — пятачок, а два маўчкі — грывеншк.

У закрыты рот муха не заляціць

Разумныя жарты пахвалы варты

Зерне да зерня — будзе поўная мерня

О НЕДОСТАТКАХ И ПОРОКАХ

3 ліхім чалавекам і гадзіна (можа здацца) векам

У ліхога пчаляра і мед горкі

Які Сава, такая і слава

Слоў мяшок, а спраў — на вяршок

Мякка сцеле, ды мулка спаць.

Як свінню ні кліч, выдасць лыч.

Разумная галава, ды на дурной шыі

За дурною галавою нагам няма спакою

Усякі гад на свой лад.

Хоць і не звер, ды чорт яму вер.

Завіднае вока бачыць далёка.

Пусці нахабу пагрэцца, то й самому няма дзе дзецца.

Есці дай, а работы не пытай. Стук, грук — абы з рук.

Як баішся, дык і ліха не мінеш, і надрыжышся.

Баязліваму і корч — мядзведзь.

Гарбатага магіла спраміць.

Сядзіць моўча, ды дума ў яго воўча.

Пайшоў Апанас па квас, дык ні Апанаса, ні квасу

У яго са сваім хлебам паабедаеш

Пралазу відаць адразу.

Такі свет настаў: ні палажы, ні пастаў

Не заглядбеся на чужых жонак: не скасееш, дык здурнееш.

Не будзь ласы на чужыя каўбасы. На пахілае дрэва і козы скачуць

ШУТКИ И ОСТРОТЫ

На Беларусі пчолы, як гусі, а гусі, як валы.

Не крычы моцна: у пастухі возьмуць.

Усе — ну ды ну, а тпрукаць няма каму.

Грыбкі, на бакі, ідуць бараві кі!

Трымайся за грыву, бо за хвост не ўтрымаешся.

Рука руку мые, а чорт чорта крые.

У астрог шмат дарог.

Дзякуй, не дзякуй, а заплаціць мусіш

Дай, Божа, мне, а іншым — не

Мой мілы спакою, добра мне з табою.

Паздароў, Божа, гасцей, каб ездзілі часцей.

Было піць і есці, толькі прынукі не было.

Не таго шкода, што з'елі, а таго, што асталося.

Не ганю, а проша вон!

Дзе гам, і я там.

Прасіць прасілі, а каб паднасіць — не паднасілі

Прыходзь у госці, кума, калі мяне дома няма.

Багаты Цімошка: сабака і кошка.

У каго чуюць, перад тым і шапкуюць.

Нам ні па чом сем карчом: абы грошы — усе абайдзём.

Казаэ воўк, што гарох тоўк, авечак не чапаў, баран паверыў — і прапаў.

Шчупак за плоткаю ганяўся, пакуль сам у нератнепапаўся.

Свіння даўно паняй была б, але лыч не пускае

Жартаваў воўк з канём, ды ў жмені зубы панёс

ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИЕ ЕДИНСТВА СЛОВ

ДЕЙСТВИЕ

Вести себя несерьезно. Валяць дурня

Вести себя озорно. Хадзіць на галаве

Вести себя скрытно, не показываться. Не казацьноса

Выступать впустую. Гаварыць на вецер

Говорить несуразности, чушь. Гарадзіць плот

Действовать бессовестно. Адбіраць у старца кій

Действовать глупо. Тварыць дурату

Действовать криком. Браць горлам

Действовать напористо. Даваць дыхту

Действовать несерьезно и бессмысленно. Зубы пра даваць

Действовать рискованно. Лезці (перці) на ражон

Действовать старательно. Вылузвацца са скуры, выцягвацца ў нітку

Действовать с трагическим исходом. Налажьщь галавой

Действовать широко, с размахом. Варочаць светам

Запомнить. Запісаць сабе на лобе

Исполнять чужую волю. Скакаць пад чужую дудку

Кричать. Рваць горла

Кричать сильно. Крычаць дурным голасам

Капризничать. Выкідваць коні кі

Наговаривать невесть что. Каціць бочкі арыштантаў

Надоедать беспрестанно. Не даваць збыту

Надоедать сильно. Давацца ў знакі

Насмехаться, издеваться. Строіць кпіны (кепікі)

Обобрать обманом. Абуць у лапці

Обойти ловко. Падцерці нос

Осуществлять намерение расчетливо. Падбіваць клінкі

Оставлять решительно. Атрасаць рукі