Дубянецкі - Неизвестно
Шрифт:
Интервал:
Закладка:
8 красавіка 1986 году. Сёньня зноў цэлы раборчы дзень tet-a-tet правёў з Анатолем Іванавічам. Зноў круціліся вакол “забароненых”, значыць, антыпартыйных, антысавецкіх матэрыяў: магчымасьць выданьня Скарынаўскай “Бібліі” і астатняй яго спадчыны, а таксама “Мужыцкай праўды” Кастуся Каліноўскага, “Матчынага дару” Алеся Гаруна, зборніка твораў казіміра сваяка і іншага. Я даводзіў магчымасьць і неабходнасьць ажыцьцяўленьня гэтых выданьняў “любой цаною”. Сказаў, што я б выпусьціў усё гэта “легальна-нелегальна”. Убачыўшы яго зьдзіўленьне, я растлумачыў кожную частку-антыпод майго дуалістычнага тэрміну.
“Легальна” – уключыць у план, рыхтаваць праз адпаведныя рэдакцыі і службы, афіцыйна друкаваць, скажам, на Менскім паліграфкамбінаце.
“Нелегальна” – само ўключэньне ў планы шыфраваць. Напрыклад: “Выбраныя пераклады Ф. Скарыны”, “Публіцыстыка К. Каліноўскага”. Другое, тое, што зусім не прапусьціць цэнзура і цэка, не абвяшчаць загадзя ў сваіх прасьпектах (часам такое можа праскочыць), а пасьля адпаведнай падрыхтоўкі несьці непасрэдна ў друкарню. Тут будуць патрабаваць, па-першае, галоўлітаўскага дазволу, па-другое, скажуць, што “яна ў вас не плануецца, нам”, замест чаго выпускаць. Адказваем па парадку: 1) пішам на “рабочым” экземпляры, што згодна з правіламі Галоўліта СССР публікацыі такога парадку не “падвяргаюцца” папярэдняму цэнзарскаму кантролю”. Подпіс “вядучага” рэдактара і дырэктара выдавецтва – і wszystko w porzadku: 2) здымаем ці “пераносім” на наступны год любы “твор” любога Дайліды і “кампенсуем” такую “страту” вось гэтым, сапраўды патрэбным культуры нацыі.
Я сказаў яшчэ Бутэвічу, што ў такіх выпадках я меркаваў кожны раз абыходзіцца бяз новых прадмоваў, каментарыяў і г. д., бо іх абавязкова трэба “літаваць”. А як трапяць яны туды, дык там абавязкова запатрабуюць усе матэрыялы. Вось тут і наступіць “Юр’еў дзень”, а то і “Варфаламееўская ноч”.
Не спадабалася мне сходу выказаная Бутэвічам асьцярожнасьць, якая ў сваю чаргу паказала яго палітычную афарбоўку.
Выслухаўшы ўсё вельмі ўважліва, ён, паміж іншага, сказаў, “паведаміў” мне што “Гаруна, напрыклад, Міхась Фёдаравіч, ні ў якім разе нельга выдаваць, бо Галоўліт яго імя выкрэсьлівае літаральна з усіх публікацыяў. Ды і ўсё-такі больш доказаў у нас, што ён ня наш”.
Вось гэтае “у нас” і “ня наш” мяне надта ж шакавала. Ды й і спасылка на Галоўліт: Я яму пра Фаму, а ён мне пра Ярому! Я вучу яго, як абысьці цэнзуру, а ён толькі ведае, што ёй мусова падпарадкоўвацца… Атрымалася, як у таго лектара, што расказваў некалі сялянам пра лакаматыў, а ў канцы сваёй гарачай прамовы пачуў пытаньне: “А куды ж, таварышак, лейцу прывязаць да гэтай машыны?”
Анатоль заўважыў мой раптоўны песімістычны настрой і папрасіў, каб я яму дазволіў ісьці з выдавецтва разам са мною. Гэта было ўжо васемнаццаць гадзінаў з хвілінамі.
9 красавіка 1986 году. “Вырашаю” праблему мэблі. Як і любая савецкая праблема, яна нялёгка паддаецца вырашэньню. У “Дамах мэблі” быццам бы яе поўна. Але ж тое, што купіў бы, на ім абавязкова будзе таблічка “Образец”, тое, што бясплатна ня возьмеш, упрыгожана шыльдай “Сегодня в продаже”. Ёсьць, праўда, пад такімі шыльдачкамі і добрыя рэчы, але ж не дакупішся – імпартныя. Дарэчы, іх ужо не бяруць нават багатыя саўбуры. Навучыліся, нарэшце, і ў СССР даволі прыстойна рабіць самі. І значна таньней гэта абыходзіцца. Але якраз на гэтых вырабах і красуюцца таблічкі са словам “Образец”. А калі гэты “Образец” стане таварам – невядома. І нельга запісаць у краме “свой попыт” – не запісваюць. “Прадаем па меры паступленьня, свабодна” – адказваюць. Уміляе гэтае слова: “свабодна”. Нехта тут жа даволі трапна адрэагаваў на яго: “Ага, добрае “свабодна”! Бегаеш кожны дзень па ўсім горадзе, паклаўшы язык на плячо”.
Яшчэ ёсьць і трэцяе непрыемнае слова-таблічка: “Прададзенае”.
Так прыкладна і ў камісійным магазіне мэблі. З той розьніцай, што замест слова “Образец”, тут іншае – “Не аформлена”.
10 красавіка 1986 году. Пахаваньне пісьменьніка Аляксея Кулакоўскага. Народу сабралася многа. Усё-такі вядомы быў – каму, як кіраўнік часопісу “Маладосьць”, каму, як аўтар зьняслаўленай саўкрытыкай праўдзівай аповесьці “дабрасельцы”, каму, як вытанчаны інтэлігент, якога вельмі абражалі бруд і неахайнасьць у чалавеку і вакол яго.
Я, каб не патрэба знайсьці Валодзю Някляева па шэляговіцка-паляшуцкай справе, усё-такі не пайшоў бы сюды – нябожчык вельмі далёкі быў ад мяне… Цяпер не шкадую, што зьявіўся тут – з-за антысавецкіх, як я некаму сказаў там, прамоваў, якія вымушаны былі слухаць Кузьмін і антановіч1. Антысавецкасьць іх – у іх праўдзе. Праўдзе, накіраванай супраць жорсткай цэнзуры і аглабельнай крытыкі, што ўсё жыцьцё ідуць поруч з савецкім пісьменьнікам. А гэтыя пакорліва зносяць іх, як і прыцярпеўся да гэтых бясконцых высьпяткаў раб Божы Аляксей. Пра крыўды, што чыніліся нябожчыку, гаварылі на грамадзянскай паніхідзе ледзь ня ўсе прамоўцы (іх было шэсьць). Асабліва выразна са спасылкаю на аповесьць “Дабрасельцы”, папракалі савецкім парадкі ў літаратуры народны пісьменьнік рэспублікі Іван шамякін, лаўрэаты Дзяржаўнай і Літаратурнай прэміяў Іван Чыгрынаў і алесь асіпенка. Апроч іх выступалі ад маладых літаратураў генрых Далідовіч, супрацоўніца музею Янкі Купалы – апошняга месца працы нябожчыка і дырэктар Салігорскай СШ (в. Кулакі, дзе нарадзіўся Аляксей Кулакоўскі, цяпер улілася ў горад Салігорск).
13 красавіка 1986 году. Я не выпісваю сабе дахаты “Литературную Россию” – штотыднёвую газету СП РСФСР і маскоўскай пісьменьніцкай арганізацыі. Усяго не перачытаеш, тым больш ня выпішаш. А часта ў гэтым выданьні бываюць цікавыя, часам сьмелыя пасажы. Вось апошні нумар за 11 красавіка. (Калі меркаваць па першай, “тытульнай”, старонцы, дык быццам бы “газета як газета”. “Вядучае” фота прысьвечана Дню касманаўтыкі”. Калонка “В номере” – асаблівых эмоцыяў не выклікае”, хоць у ёй і дадзены падрабязны пералік рубрык і публікацыяў: “Рашэньні ХХVІІ зьезду КПСС – у жыцьцё!”, “Паскарэньне эканомікі і сацыяльнае разьвіцьцё” – не чытэльна, “Да 25-годдзя палёту Юрыя Гагарына” – няма калі чытаць, “Цьвярозасьць – норма жыцьця” – брыдка чытаць такое, “З пісьменьніцкіх біяграфіяў”… Гэта барыс ізмайлаў расказвае пра фатаграфіі Сафіі Андрэеўны – жонкі Льва Талстога. Прачытаем! У рубрыцы “Проза” спыняюся на Эдмандзе Гамільтане. На перадапошняй старонцы даецца яго апавяданьне “Выгнаньнік” у перакладзе М. Глінскага. Ужо прачытаў. А што пад рубрыкай “Паэзія”? Названы імёны М. Андронава, М. Варанецкага, Ісы Капаева. Ці варта мне пашыраць кола сваіх паэтычных знаёмстваў? Хто яго ведае? А раптам нешта істотнае адкрыю? Добра, пагляджу. Гартаю з канца, ад Э. Гамільтана. Усярэдзіне газета багацей выглядае, чым прадстаўляе яго гэты кволы анонс.)
Прыцягвае старонка “Рэвізор”, яе загалоўкі: “Сьмех праз прозу”, “Паэзы”, “Мікраэпапеі”, “сяброўскія пасквілі”, “запісныя кніжкі”, “Сюжэты”. Перагортваю дзьве старонкі рэцэнзіяў. Левая мая рука апынулася на левым ніжнім рагу 18-ай старонкі. Вершы. Амаль старонка. У “анонс” ня вынесены. Аўтар? Божа, Мікола Гумілёў! Ня веру сваім вачам!” А тут з правага верхняга кутка паласы загадкава глядзіць паўз мой твар злева малады прыгожы доўгатвары, стрыжаны пад “нулёўку”, бязвусы мужчына. Адзеты ён па модзе 1920-х гадоў – пругкі накрухмалены белы каўнерык з загнутымі ўніз трохвугольнікам канцамі. Па-старасьвецку павязаны чорны гальштук прыціскае каўнерык да высокай зграбнай шыі. Чорны фрак. Фон накшталт аблокаў. Так паказвае Гумілёва на сваім дрэварыце Н. Каліта. Поруч 12 радкоў “урэзкі”-“рэкамендацыі”, напісаныя Барысам Прымеравым і аздобленыя пасярэдзіне цытатаю Гумілёўскага верша. Ніжэй, пад ружовай веньеткай са словам “паэзія” на разгорнутай кнізе – знак рубрыкі – шэсьць цудоўных вершаў, набраных у тры слупкі! “Самафракійская Перамога”, “Вольга”, “Стары канквістадор”, “Каханьне”, “***Паэт лянівы…”, “Пярсей. Скульптура Кановы”!
Божа, колькі Гумілёўскага багацьця! Упершыню пасьля яго канчатковай забароны! Ён жа быў застрэлены бальшавікамі ў Петраградзе ў 1921 годзе, пражыўшы ўсяго толькі 35 гадоў. З 1905 года, менш, чым за 20 гадоў творчай дзейнасьці, Мікола Гумілёў выдаў каля дзясятка паэтычных зборнікаў, свае пераклады вавілонскага эпасу, фальклору і паэзіі народаў Англіі, Германіі, Францыі. Пасьля яго забойства, запушчаныя яшчэ ім у вытворчасьць, ягоныя кнігі ўсё яшчэ працягвалі выходзіць у сьвет: зборнік вершаў “Агністы слуп” – 1921 год, зборнік апавяданьняў “Цень ад пальмы” – 1922 год, зборнік крытычных артыкулаў “Лісты пра рускую паэзію” – 1923 год. У гэтым самым годзе выпушчана другое выданьне пасьмяротнага зборніка М. Гумілёва “Вершы”. Вось якая вялізная творчая спадчына ўжо была набыта Гумілёвым да таго часу.
І вось цяпер ледзь ня цэлая газетная старонка прысьвечаная 100-годдзю гэтага выдатнага паэта і культурнага дзеяча, забітага паводле загаду самога Леніна. (Перад тым, як аддаць такі загад, Ленін, праўда, распарадзіўся “взять раскаяние у гумилёва и взамен пообещать помилование”. З такой мэтай з ім сустракаўся сам вярхоўны кат РСФСР Фелікс Дзяржынскі. Гумілёў з агідаю адкінуў гэтую “спагаду”). Праўда, больш нідзе ў гэтыя дні я пра яго не сустракаў ні слова. Нават “Литературная Россия”, як я заўважыў, не дала гэтае сьветлае імя ў тым самым зьмесьце: “в номере”.