Дубянецкі - Неизвестно

“У саўгас прыехаў Старшыня ЦВК БССР Чарвякоў. Саўгас спецыялізаваўся на вырошчваньні трусоў. Вырашалася мясная праблема. Дарэчы, праз год, калі Чарвякова не стала, трусіная ферма была закрыта як шкодніцкае пачынанне...

Кіраўнікі саўгаса хацелі прагнаць малых - Чарвякоў дазволіў, каб мы хадзілі следам. Пасля я быў ашаломлены: хлопцы, не вучні, рабочыя, укралі з машыны картуз”.

Прыехаў неяк Шамякін у гэтую сваю дэпутатскую акругу, у Пракопаўку, да яго, вядома з рознымі пытаньнямі, скаргамі. Гэта “раздражняла сакратара райкому партыі Г. С. Шведаву. Найбольш абуральныя былі скаргі-просбы наконт цэглы “...бо побач, у Будзішчы, за тры кіламетры - раённны цагельны завод.”

“Мемуары” Шамякінскія ўсяляк даказваюць, ці заклікаюць гэта зрабіць, які ён страшэнна савецкі. I ён. I ўся яго сям’я. I сем’і яго сваякоў. Часам адчуваў горыч “паражэння”. Ен рыхтаваўся ў камсамол. “Я праяўляў асаблівую актыў- насць, па сутнасці, стаў нявыбраным сакратаром, бо і настаўнікі і вучні прарочылі мне гэтую ганаровую пасаду, калі арганізацыя будзе створана”.

I вось у Церахоўцы, у райкоме камсамолу ўсіх прынялі ў члены камсамолу, а !вана... толькі ў кандыдаты. “Боль крыўды помню дагэтуль. Назад не вяртаўся разам з усімі, ішоў адзін, як воўк, і глытаў слёзы.” А не прынялі яго ў камсамол тады, таму што яго бацька... служачы. Бацька таксама быў пакрыўджаны. Ен крычаў: “Які служачы - ляснік? Ен - горш за шахцёра. Лесаруб. Пажарнік.”

Але такія былі тады савецкія законы і правілы. Яны і цяпер дзікія. Праўда, памянялася на лепшае ў тых, відавочных формах жыцьця, затое яшчэ мацней- шымі сталі ў іншых, напрыклад, у цэнзурных.

Пра Макаёнка: “...нічога не адбывалася, што магло б прадоўжыць яго літара- турнае жыццё, яго думкі. Сумна ад таго, што людзі, якія кляліся яму ў дружбе, так хутка забываюць свае клятвы. Горка”.

“.Я зусім ня маю запісваць падзеі кожнага дня, тым больш літаратурныя. Бледныя яны, гэтыя падзеі.”

А вось гэтых два абзацы - ладны кавалак - мне хочацца цалкам выпісаць.

“У Церусе квартаравала італьянская часць. Салдат прыйшоў у двор да Кротавых і хацеў рэквізаваць адзінага парсючка. I тут адбылося незвычайнае: пяцідзесяцігадовы Філат (бацька Марыі Філатаўны, жонкі I. Ш. - М. Д.), маленькі, худзенькі чалавек счапіўся біцца з адкормленым акупантам. Вольга і Маша ўбачылі гэтую жахлівую для іх сцэну, калі на крык італьянца ў двор убеглі іншыя салдаты. Дочкі абамлелі: канец бацьку, застрэляць. Але італьянцы

- вясёлы народ! - абкружылі задзір, што качаліся ў пяску, у курыным памёце, і пляскалі ў далоні, крычалі “бравісіма!” то свайму сябру, то селяніну - у за- лежнасці ад таго, хто каго падмінаў пад сябе.

Парсючка бацька ўратаваў. У той раз. А праз колькі дзён італьянцы ўсё роўна ўкралі яго. Вясёлыя і гуманныя, яны ў той жа час былі адмысловымі злодзеямі. Немцы пахабна, адкрыта рабавалі, італьянцы ўпотай кралі, для іх гэта было нешта накшталт спартыўнай гульні. I свае, і суседзі адзінадушныя ў вывадзе: счапіўся б гэтак наш чалавек з немцам - не было б яму літасці, верная смерць чакала, можа, нават пакутлівая”.

Прававерны Шамякін, што атаясамлівае сябе з рэжымам, піша: “Буржуазныя ідэолагі вывучылі і ведаюць слабасці чалавечай псіхалогіі. Спажывецкі бум, які пракаціўся, што цунамі, у апошнія два дзесяцігоддзі, нямала разбурыў з таго, што было закладзена, збудавана намі ў душах людзей у першыя дзесяцігоддзі рэвалюцыі. Гэта, бадай, адна з самых значных дыверсіяў супраць камуністыч- ных прынцыпаў, самая прадуманая і самая непрыкметная, хітрая. Тут ніводнага дыверсанта не зловіш за руку. Нібыта ўсё робіцца само сабою. Проста мы не выявілі гэтай хвалі на стадыі яе зараджэння і нічога не маглі паставіць на яе шляху, калі непрыкметная, як і цунамі, яна набірала сілу. А цяпер мы расчыш- чаем друз ад тых разбурэнняў, якія яна зрабіла”.

А вось цікавая выснова: “Дзеці паміралі там, дзе панавала спрадвечнае ся- лянскае дзікунства, дзе нічога не рабілася, каб пераадолець яго. I калі жанчы- на-маці адносілася да іх па прынцыпу: “Цэлы будуць ці “Бог даў - Бог узяў”. Калі ў хаце не было выпрацавана стагоддзямі ладу, таго ладу, пра які хораша напісаў В. Бялоў, калі добра не мылася, не прыбіралася і дзеці елі з адной міскі з кошкамі, адным словам, як кажуць цяпер, адсутнічала здаровая сялянская санітарыя, - у такую хату часта заглядвала кашчавая.”

Яшчэ Шамякін прасавецкі: “Завяршылася калектывізацыя. З-за супраціўлення кулацтва і з-за немалых перагібаў у правядзенні гэтай сацыяльна-эканамічнай рэвалюцыі на сяле, галоўным чынам з-за рэзкага зніжэння колькасці жывёлы, стварыліся значныя цяжкасці з харчаваннем. У краіне была ўведзена картачная сістэма.”

Вольга была найстарэйшая ў Кротавых. Але не любіла яна расказваць пра асабліва савецкія, асабліва галодныя гады. А аднойчы “у яе вырвалася, і сказала яна не без гордасці, не без стоенай пахвалы і сабе, і малодшай сястры, і брату: “А ў трыццаць трэцім ніхто з нашых дзяцей не апух. Некаторыя з бацькамі і маткамі - апухалі. Лес нас карміў, рэчка у нас, калі не ляніцца, з голаду не памрэш”.

А вось Маша, расказвала: “Елі ў тую цяжкую вясну ўсё: “сасновую “кашу”, маладыя парасткі, “пучкі”, шчаўе, але асабліва падтрымлівала рыба, якую ўмела лавіў дзесяцігадовы Мікалай”.

Гэта так расказваюць кабеты - і зусім непісьменныя і крыху больш адукава- ныя. I сэрца сьціскаецца ад болю калі гэта чытаеш. Але вось паслухаем гэтага надта ўжо савецкага пісьменьніка Iвана Шамякіна: “Дарэчы, пра год трыццаць трэці. Вясна гэтага году была кульмінацыяй цяжкасьцей “вялікага пералому”. Як вядома, найбольш перажывала Украіна. Натуральна, нястачы адбіліся і на паўднёвых раёнах Гомельшчыны.”

Гэта ж трэба так. Ды як так можна. 7 мільёнаў вымерла украінцаў, уміралі яны і на прызбах беларускіх хатаў. А ён, “пісьменьнік” ацаніў: “як вядома, най­больш перажыла Украіна”. Ды хто ты пасьля гэтага, ануча ты чырвоная!

Я не люблю і ня ўмею лаяцца. Увесь наш род такі. А тут варта было б загнуць такое на гэтага прыстасаванца. Вось новае яго блюзьнерства: “Было голадна, але свабодна. Шырока адкрыліся дзверы ў вялікі свет навукі (!!! - М.Д.). Што гэта за “свет навукі” мы ўжо бачылі па гэтых “мемуарах”: і ў Шамякінавых, і ў Кратовых, і ў іх суседзяў было безьліч дзяцей. I ніводзін не вывучыўся на буйнога сьпецыяліста. Адзін !ван стаў пісьменьнікам. Але ж пісьменьніцкі сьверб находзіць на чалавека незалежна ад адукацыі.

Сёе-тое можна выцягнуць і з гэтых чырвоных ашмоцьцяў: “Выхадны быў адзін - нядзеля. А законы суровыя: за прагул пад суд”. Але ж паслухаем вер- нападданіцкую споведзь: “Ды і сумленне не дазваляла зрабіць прагул.” I даводзі- лася галоднаму дзеячу па 60 кіламетраў у дзень мясіць палескую гразь! Божа мілы! Дзе Ты быў тады? Дзе Ты ёсьць цяпер. Пакарай. Хоць заднім чыслом гэтых “народных дабрадзеяў”, гэтых крывавых катаў. Прыбяры Ты іх з нашае далейшае дарогі!

Здаецца я ўжо занатаваў недзе, што стыпендыя ў Iвана была 60 рублёў, а “французская”, як яе тады называлі, булка за 72 капейкі, грамаў трыццаць (сто грамаў на тры разкі) цукру, растворанага ў чыстым кіпятку (на чай мала хто траціўся), лічылася шыкоўнай вячэрай, святочнай.”

Зноў споведзь камунара: “.Божа, якія мы былі бедныя! I якія багатыя цяпер! I яшчэ часам выказваем незадаволенасць!”

Iван, як бачым, час ад часу дае і ўспаміны іншых членаў абедзьвюх сем’яў. Вось найменшая з Машыных сясьцёр Клава - яна помніць, “калі фронт набліжаўся ў 1943 годзе - хаваліся ад карнікаў, якія адступаючы, злосна распраўляліся з насельніцтвам. Некаторая частка церушанаў не схавалася ў лесе, засталася ў вёсцы. Усіх іх, сорак восем чалавек, загналі ў драўляную царкву і спалілі. Не зьлітаваліся нават над сем’ямі паліцэйскіх”.

Божа, няўжо яшчэ калі дапусьціш такое?! Як мог Ты тады даць такую волю фашыстам і камуністам?!

Шамякін расказвае, што ў 1946-1947 гадах не заўсёды ў іх з Машай быў нават хлеб. Хоць які гэта быў “хлеб”? - з мякінай і іншымі прымесямі. А “на паёк часам прадавалі не муку, а збожжа, яго трэба было змалоць. Малолі на самаробных млынах. Круціць такія хатнія жорны вельмі цяжка. Машы адной не па сіле. Хадзілі ўдваіх. Помню, што для мяне гэта была самая пакутлівая работа. Ня толькі з-за цяжкасці. Яна абражала мяне. Млыны меліся ня ў кож- нага. Бліжэйшы - знаходзіўся ў сям’і, дзе былі мае вучні. Яны глядзелі, як настаўнік абліваецца потам, і - што думалі. Пасміхваўся і гаспадар: “Весялей круці, Пятровіч!” Мне здавалася, што занятак такі, як нішто іншае, прыніжае і аўтарытэт настаўніка, і аўтарытэт сакратара партарганізацыі.”

Вось, высьвятляецца, чаго саромеўся камуніст Шамякін! Каб не пабляк яго сакратарскі аўтарытэт. Дык вы там усе камуністы: вырашылі б “бяз сораму” вазіць усе “пайкі”, ссыпаўшы ў адзін мех, змалоць там на сапраўдным млыне ў Церусе, а пасьля разважыць на тыя пайкі.

Філасофія Марыі Філатаўны: “Менш багацьця - лягчэй паміраць.” “Часам яна палохае мяне сваёй шчодрасцю: гатова раздаць усё, - прызнаецца Iван Пятровіч.