Шануй імя сваё - Валянцін Блакіт

I праўду, мусіць, кажуць: няма злей асенняй мухі і дзеўкі-векавухі. Неўрастэнічнасць, зацятая, безразважлівая ўпартасць, здаецца, ужо сталі натурай Чыжэўскай, часта проста раздражняюць Дзевяценя, ды і не толькі яго аднаго...

Выслухаўшы ў трубцы доўгую натацыю ад Чыжэўскай, Дзевяцень, ледзьве хаваючы прыкрасць, сказаў:

— Ды не магу я прымусіць людзей падымаць рукі за Сурмілу!

— У цябе ёсць пастанова бюро! Ты абавязаны! Ты не маеш права! — кіпела яна.

— Ведаю!

Дзевяцень і сам быў не рады, што пазваніў Чыжэўскай,— мог і без званка прадбачыць яе рэакцыю, ведаць, што яна скажа. Падумае, пазваніў, каб перастрахавацца, распісаўся ў сваёй слабасці, скажа... Сама б прыехала! Хацеў бы паглядзець, што яна зрабіла б... Зрэшты, мо яшчэ ўсё абыдзецца, мо дарма ён кідаецца ў паніку? А не абыдзецца — таксама невялікая бяда. Людзі ведаюць, каго ім выбіраць, каго — не. Бюро райкома, у рэшце рэшт, можа толькі рэкамендаваць, а прымушаць, сілком навязваць калгаснікам старшыню не мае права...

Першае, што кінулася ў вочы, як толькі зайшлі ў залу, што яна бітком набіта — яблыку няма дзе ўпасці. Іх з’яўленне было ўспрынята насцярожана, з падазрэннем. Сурміла, як і належыць старшыні, падняўся на сцэну, пастукаў пазногцем па мікрафоне, патрабуючы ўвагі. Ён паспеў супакоіцца, быў салідны, афіцыйны. Адчувалася, ён і думкі не дапускае, што можа здарыцца нешта. А мо проста не падае выгляду?

За прапанаваны Клімовічам прэзідыум прагаласавалі дружна і аднагалоспа. Дзевяцень павінен быў выступаць першы. Да выступлення заставаліся лічаныя хвіліны, а ў галаве ўсё яшчэ быў неіікі сумбур, круціліся толькі абрыўкі падрыхтаваных фраз, якія зараз здаваліся ўжо непрыгоднымі, недарэчнымі. Аднак ён не панікаваў — спадзяваўся на сябе. Натрэніраваўшыся выступаць без паперкі, абы толькі выходзіў за трыбуну, як думкі адразу ж набывалі яснасць і лёгкасць, знаходзіліся самыя патрэбныя, самыя трапныя словы, фразы плылі складна і эмацыянальна — аж сам часам здзіўляўся. Бывае, экспромтам выдаецца такая прамова, якую б нізашто загадзя не напісаў...

— Слова мае старшыпя выканкома раённага Савета народных дэпутатаў таварыш Дзевяцень! — аб’явіў Сурміла.

Ігар Пракопавіч амаль фізічна адчуў, як на ім сканцэнтравалася мо з паўтысячы пачцівых, але насцярожаных позіркаў, і гэтыя позіркі раптоўна абудзілі ў ім нейкі невядомы, неасэнсаваны страх.

Узяўшы сябе ў рукі, ён гаварыў спакойна і проста, трохі вяла, без звычайнага ўздыму, чуйна, з асцярогаю сочачы, як успрымаюць яго ў зале, і неўзабаве стаў разумець — пэўна, калгаснікі не будуць супроць аб’яднання. I то добра — хоць бы напалову выканаць задание...

Выслухалі яго ўважліва, праўда, без асаблівага энтузіязму, моўчкі раздумваючы пра нешта сваё, і толькі калі закончыў, нейкі дзядок выкрыкнуў:

— То дзе цяперака кантора будзе? У нас ці ў Забор’і?

Дзевяцень чакаў гэтага пытання, спецыяльна прамаўчаўшы наконт цэнтра калгаса, каб з большым эфектам сыграць на мясцовым патрыятызме, які, калі разабрацца, таксама мае вялікую сілу.

- Ёсць прапапова пакінуць цэнтр у Піліпавічах і назву калгаса захаваць — «Гігант»...

Па зале прайшоў шумок адабрэння.

За аб’яднанне з «Забор’ем», за тое, каб цэнтр калгаса быў У Піліпавічах і за назву «Гігант» прагаласавалі даволі дружна, хоць шмат хто і не падняў рукі. На душы ў Дзевяценя трохі адлягло.

Трэба было прыступаць да галоўнага... Эх, каб не трэба было прыступаць да гэтага галоўнага! Нікуды не дзенешся... А мо яны і за Сурмілу прагаласуюць?

— Таварышы! — Чамусьці язык не павярнуўся сказаць звычайнае ў такіх выпадках, саліднае, аўтарытэтнае «бюро райкома партыі рэкамендуе...» — Ёсць прапанова выбраць старшынёю ўзбуйненага калгаса «Гігант» Сурмілу Аляксандра Уладзіміравіча...— I з заміраннем сэрца стаў чакаць, якая будзе рэакцыя залы.

Зала напружана замерла, адтуль, здалося, падзьмула ледзяным халадком. Ён ліхаманкава глядзеў то ў адны, то ў другія, то ў трэція, у пятыя, дзесятыя вочы — яны былі адчужаныя, недаверлівыя.

— Хто за тое, каб старшынёю выбраць таварыша Сурмілу Аляксандра Уладзіміравіча, прашу падняць рукі...— папрасіў ён і машынальна, па звычцы першы ўскінуў руку, тут жа схамянуўся: галасаваць ён не мае права, збянтэжана апусціў яе.

За Сурмілу прагаласаваў Клімовіч, яшчэ чалавек пяць з прэзідыума, пятнаццаць — дваццаць у зале.

— Смялей, смялей, таварышы! — спрабаваў падахвоціць Дзевяцень, заўважаючы, што ім стала завалодваць нейкая здрадлівая тайная радасць.— Хто «за», таварышы? — Голас яго ўздрыгнуў, ён спалохаўся свайго голасу.

Ніхто больш не хацеў галасаваць. Нават тыя, хто падняў руку, зараз сарамліва апусцілі, падначаліўшыся гіпнознай сіле большасці.

Дзевяцень разумеў, што зараз яго абавязак нешта гаварыць, зрабіць спробу пераканаць людзей, каб павярнуць сход у патрэбным кірунку, аднак не ведаў, што гаварыць, дакладней, ужо не хацеў пераконваць гэтых людзей, не меў ніякага жадання ратаваць Сурмілу. На момант глянуў на сябе чужымі вачыма, выразна ўявіў, у якое незайздроснае становішча ён трапіў, наколькі робіцца смешным, стоячы гэтак, як слуп, за трыбунай.Выручыў дзядок у кажушку, што задаваў пытанне наконт канторы.

— То што, і выказацца не дасце красцьяніну? — з робленай крыўдай сказаў ён і ваяўніча пайшоў на прэзідыум.— А мы слова маем!

— Калі ласка, калі ласка! — ветла запрасіў яго Дзевяцень, схамянуўшыся: як мог дапусціць такую прамашку! Трэба ж было, перш чым галасаваць, адкрыць спрэчкі, выслухаць людзей! — Даруйце, таварышы, давайце абмяркуем названую кандидатуру.— I пайшоў з-за трыбуны за стол прэзідыума.

Дзядок, крэкчучы, узгрэбаўся па сходках на сцэну, стаў за трыбуну, з-за якой яго ледзь было відно, пастукаў па мікрафоне сваім каравым тоўстым пазногцем, як гэта рабіў перад пачаткам сходу Сурміла. Ці таму, што надта ж сур’ёзны выгляд меў гэты дзядок, ці ўсе зразумелі, што ён перадражнівае Сурмілу, ці проста ад гэтага бухбу-ух, бу-у-ух, якое са скрыгатам і трэскам, бы абвальвалася столь, вырвалася з дынамікаў, але ў зале пачалося ажыўленне, пачуўся лёгкі смех.

Адразу ж было відаць, што гэты дзядок з тых, хто не супроць папрыдурвацца, аднак пальца ў рот такому не кладзі — па локаць адхопіць. Дзевяцень заўсёды з асцярогаю ставіцца да гэтакіх вясковых «прасцячкоў» — яны здольныя сапсаваць любую абедню, але цяпер чамусьці ўзрадаваўся гэтаму дзядку.

— Чаго зубы скаліце? — узлаваўся той і яшчэ раз бубухнуў праз дынамікі. Зала ўздрыганулася ад рогату. Людзі смяяліся неўтаймавана, нейкая ўтрапёная радасць, калектыўны псіхоз смеху завалодаў імі. Так смяюцца хіба толькі пераможцы, адолеўшы нешта непамерна цяжкое, гнятлівае. Дзядок пакрыўджана павярнуўся да прэзідыума: — Навядзіце парадак!

- Таварышы, прашу ўвагі! — строга сказаў Дзевяцень, і адразу ж усталявалася цішыня, твары зрабіліся сур’ёзныя, нібы раптам людзі зразумелі: а радавацца яшчэ рана.

— Ды што ж гэта ў нас дзеецца, грамадзяне-таварышочкі? — пачаў пісклявым галаском дзядок. — Таварышок начальнічак нам Сурмілу сватае...— Усміхнуўся яхідна, павярнуўшыся да Дзевяценя. — Сватала дзела сватаць, а мы самі з вусамі. Не хвалі, сваток, кабылу запрагаючы, а нявесту прыбіраючы... — Пагразіў сваім крывым пальцам, потым тыцнуў на Сурмілу: — Мы гэтую нявесту до-ообранька-а знаем! Ты нам заборскага працьсядацеля, Ляксея Кунцэвіча дай — от што я хацеў сказаць! — Задзірыста глянуў на прэзідыум, намерыўся яшчэ нешта сказаць, але перадумаў, махнуў рукою і пакалдыбаў са сцэны, пераможна аглядваючыся па баках.

I што тут пачалося! Людзі паўставалі з месцаў, запляскалі ў далоні, апантана скандзіруючы: «Пра-а-вільна-а! Пра-ві-ль-на! На-ам Кун-цэ-ві-ча! Кун-цэ-ві-ча!»

Дзевяцень кінуў позірк на Сурмілу: у таго збляднеў твар, толькі лысіна гарэла пажарам, а поруч з ім Клімовіч уціснуў галаву ў плечы, нібы хто збіраўся даць яму па карку.

— Спакойна, таварышы! Прашу ўвагі! — сам не ве­даючы для чаго, зрабіў спробу перакрычаць утрапёную залу Дзевяцень.— Таварышы, прашу ўвагі...

I калі зала, нарэшце, аціхла і сотні запытальных вачэй упіліся ў яго, чакаючы важкага, рашаючага слова, Дзевяцень разгубіўся: а што сказаць? Без бюро ён не мо­жа нічога вырашыць, не можа сказаць таго, чаго ад яго чакаюць гэтыя людзі. Ніколі ў жыцці ён не адчуваў сябе такім бездапаможным.

— Таварышы, пытанне ў нас надзвычай сур’ёзнае, давайце будзем рашаць па-сур’ёзнаму...

Гэта нікога не задаволіла, у зале пачуўся незадаволены шумок. Як жа выблытацца? Мо проста закрыць сход, нічога не вырашыўшы?

— Я хачу сказаць...— устаў з сярэдніх радоў высокі сутулаваты малады мужчына.

— Калі ласка...— перамагаючы разгубленасць, паказаў на трыбуну Дзевяцень. — Калі ласка...

Мужчына стаяў на месцы, камечачы ў руках шапку, можна было падумаць, што ён раптам завагаўся: а ці трэба выступаць?

— Калі ласка, калі ласка... — настойлівым жэстам паказаў яшчэ раз на трыбуну Дзевяцень.