Шануй імя сваё - Валянцін Блакіт

Не-е, канечне ж, ён перабольшвае, наўмысна ўскладняе, наганяе страхаў. Канечне ж, так не будзе! Нават калі прыйдзе Сурміла, то доўга не пратрымаецца... Не можа быць такога, каб не спахапіліся ды не асадзілі сурміл! Асадзяць, дадуць па руках, не дазволяць без разбору ламаць і крушыць усё, што стваралася стагоддзямі. Знойдуцца разумныя людзі, скажуць: досыць! Дрэва жыцця павінна расці так, як яму наканавана прыродаю... Быць таго не можа, каб розум не ўзяў верх. Падумаць толькі, што робіцца, што вычаўпляюць сурмілы: гараджане з муроў на прыроду, на дачы пацягнуліся, а сялян сілком у муры гоняць? Так скора і для сялян дачы спатрэбяцца... Альбо: харошыя ўрадлівыя землі кустаўём урастаюць, а яны ў балоты лезуць, рэчкі нішчаць? I гэта для іх проста, як некалі з кукурузай... Кукуруза-то што: не расце - можна перасеяць, а рэчку не адновіш... Вядома, і вёсачкі сякія-такія трэба зліваць, і балоты, дзе трэба, асушаць, і нiхто не супроць вaдaпрaвода, каналізацыі, ванны, але рабіць усё трэба з розумам, падумаўшы, а не так, як сурмілы: стрэліла нешта ў галаву — крушы, ламі! Асушайце так, каб калодзежы не перасыхалі, лясы не гінулі, рэчак не чапайце, не знішчайце вёсак, а пракладвайце да іх дарогі, аўтобусы пускайце, упрыгожвайце быт, але ў звыклых для селяніна хатах — з садам, агародам, хлеўчыкамі для жывёлы. Не заганяйце людзей у клеткі пад неба, не адрывайце ад зямлі, ад прыроды. Скаціна і тая не можа без прыроды. Вунь мацёраў пазамуроўвалі ў бетонныя клеткі — і што сталася? На трэці год — выбракоўка. А мацёра сябе на трэці год толькі паказваць пачынае. Спахапіліся, калі парасят не стала, даўмеліся, што мацёры трэба і лычом у зямлі парыцца, і на сонейку паляжаць, і ў лужыне пакачацца — тады і прыплод харошы, і ніякі цыроз печані не бярэ. Прырода свайго патрабуе, вышэй прыроды не скокнеш. Не скокнеш...

Але ўсё ж, хто прыйдзе ім на змену? Толькі б не сурмілы! Калі і прыйдуць сурмілы, то доўга не затрымаюцца, век у іх будзе кароткі — не большы, чым некалі ў кукурузнікаў Баранавых. Быць таго не можа, каб сурмілы прыходзілі пазаўсёды, быць таго не можа! Сурмілаўшчына — супярэчыць прыродзе, і адцвіце яна пустацветам, як адцвіла некалі баранаўшчына. Маладыя прыйдуць, разумныя, адукаваныя, улюбёныя ў зямлю, у хлебаробскую справу, такія, як Цярэшка, Лазовік, Жылінскі, Сурмач, Апанасаў Валодзька, яго Сцяпан, Лёшка, Пятра Прымака дзеці, заступяць, каб яшчэ лепей павесці начатую імі справу. Інакш і жыць было не варта...

9

Для чаго збіраюць сход — у Піліпавічах усе ведалі, хоць ніхто і не аб’яўляў, для чаго. Два дні назад аднекуль выплыла і пайшла гуляць чутка пра аб’яднанне з «Забор’ем», і гэтая чутка была ўспрынята глуха і нема, з нейкім дваістым пачуццём...

За гадзіну да вызначанага часу сабралі камуністаў. Адкрыў сход сакратар партбюро Клімовіч і адразу ж даў слова старшыні райвыканкома Дзевяценю. Ігар Пракопавіч сказаў аб рашэнні бюро райкома партыі, заклікаў камуністаў аднадушна падтрымаць гэтае рашэнне на агульным сходзе калгаснікаў. Потым, зрабіўшы невялікую паўзу, пачаў даказваць, якую перавагу будзе мець буйная гаспадарка ў эканамічным і сацыяльным плане. Яго слухалі ўважліва, панура маўчалі, і гэтае маўчанне не падабалася Дзевяценю. Адпіўшы глыток вады, ён абвясціў далей, што бюро райкома партыі рэкамендуе на пасаду старшыні ўзбуйненага калгаса Аляксандра Уладзіміравіча Сурмілу, павярнуўся ад трыбуны і эфектным жэстам паказаў на столік, за якім сядзеў Сурміла, важны, трохі надзьмуты, быццам яго тут і не ведалі.

У першым радзе перад самай трыбунай нехта запляскаў у далоні, аднак ніхто яго не падтрымаў, і гэтае адзінокае плясканне было трохі недарэчным, нават смешным, рабілася ўсё больш нясмелым і ніякавата заціхла.

У зале лягла магільная цішыня. Дзевяцень глядзеў налева, направа — і нічога пе мог зразумець. Цішыня была дужа няўтульнай, рабілася гнятлівай. Ён не збіраўся гаварыць яшчэ нешта, але сам таго не жадаючы, мусіць, каб разрадзіць атмасферу, раптам пачаў на ўсе лады хваліць Сурмілу як маладога, адукаванага спецыяліста, кандыдата навук, добрага арганізатара, спахапіўся: а хваліць Сурмілу якраз і не трэба было б, і ўвогуле, ён загаварыўся, занесла, стаў крывіць душою. Але і ці той выпадак, каб пачаць з крытыкі Сурмілы?! Тым не менш, паправiуся — стаў гаварыць пра Сурмілавы недахопы, а сам ліхаманкава блукаў па спахмураных, насцярожаных тварах, спатыкаўся па халодных, недаверлівых позірках, ні ў адных з іх не знаходзячы ні адабрэння, ні падтрымкі. Гэта быў рэдкі, выключна рэдкі выпадак, калі ён не знаходзіў кантакту з аўдыторыяй. Сярод кіраўнікоў раёна ён лічыўся самым здольным аратарам, нават ідэолаг Антоненка не ішоў з ім ні ў якое параўнанне. Цяпер рабілася нешта незразумелае: ён намагаў усё сваё красамоўства, даўно сказаў больш, чым думаў гаварыць, патраціў прызапасеныя для агульнага сходу фразы і павароты (не любіў паўтарацца), а ў зале было ледзяное, адчужанае маўчанне. Такога з ім яшчэ ніколі не здаралася. Апаноўваў незразумелы страх, нейкая асуджанасць.

— У мяне ўсё, таварышы. Прашу выказвацца...— Таропка пайшоў да століка на сцэне, за якім сядзелі Сурміла, Клімовіч і эканаміст, таксама выбраная ў прэзідыум.

Эканаміст нешта пісала для пратакола, Сурміла сядзеў насуплены, ні адзін мускул не варухаўся на яго гладка паголеным твары. Толькі лысіна на галаве-стаўбуне, не па гадах ранняя лысіна пакрылася ружовымі плямамі, што выдавала яго хваляванне. Клімовіч апусціў галаву, не ведаючы, куды падзець рукі. Дзевяцень прыкінуў: ні адзін з іх як прамоўцы нічога не вартыя — хай трохі ачухаюцца, хай выступіць хто іншы.

— Таварышы, хто хоча ўзяць слова? — прыўстаўшы за столікам, запытаў ён і схамянуўся: а сход-то вядзе Клімовіч!

Ахвотнікаў выступаць не было. У зале па-ранейшаму вісела насцярожанае, наэлектрызаванае маўчанне.

«Вядзі сход»,— шапнуў Дзевяцень Клімовічу.

Той без асаблівай ахвоты, але паслухмяна ўстаў з мес­ца, нейкім пустым, траскучым голасам пачаў:

— Таварышы, прашу выказаць свае адносіны да ўзбуйнення калгасаў і вылучэння на пасаду старшыні таварыша Сурмілы, Аляксапдра Уладзіміравіча, як нам рэкамендаваў па даручэнню бюро райкома партыі таварыш Дзевяцень Ігар Пракопавіч...

Прайшла хвіліна, другая, трэцяя, а ў зале была цішыня.

— Хто выступіць першы?

Маўчанне рабілася гнятлівым.

— Лявончык, мо ты скажаш? — глянуў на таго, хто апладзіраваў перад трыбунай, Клімовіч.

— Не-е...— збянтэжана, нават спалохана замахаў рукамі той.

— То хто выступіць? Прашу, таварышы, актыўнасць!

Было падобна, што і на самай справе выступаць ніхто не збіраецца, глядзяць на Сурмілу: хай ён кажа!

— Аляксандр Уладзіміравіч,— нахіліўся Дзевяцень.— Бяры слова...

Сурміла павольна і салідна ўстаў з месца, правёў па зале сярдзітым, строгім позіркам, выйшаў за трыбуну, пастаяў хвіліну, яшчэ больш напальваючы атмасферу, потым ненатуральным, казённым голасам пачаў:

— Таварышы! Дазвольце мне ад вашага імя выказаць вялікую падзяку бюро раённага камітэта партыі, выканкому раённага Савета народных дэпутатаў, а таксама партбюро, усім камуністам нашай партыйнай арганізацыі за высокі давер, які мне аказаны...

— А мы вам яшчэ не аказвалі даверу! — як стрэл, як гром з яснага неба, раздаўся дзёрзкі голас з сярэдзіны залы.

Па зале прайшоў прыглушаны шумок, і было відавочна, што гэты шумок не асуджае, не абураецца, а наадварот — падтрымлівае таго, хто кінуў рэпліку.

Сурміла анямеў ад нечаканасці, лысіна, твар яго налiлiся чырванню, але не прайшло і хвіліны, як пагрозліва захадзілі жаўлакі, на шыі сталі ўздувацца жылы, расціраючы каўнер моднай у пасачку кашулі. Ён нерухома глядзеў на залу і ў тую хвіліну быў падобны на раз’юшанага быка, які вось-вось кінецца, каб растаптаць, знішчыць, разарваць на шматкі, змяшаць з граззю ненавісны прадмет.— Хто-о... та-ам... нешта... хацеў сказаць?! — прамармытаў ён, бляднеючы.

Вядома, Сурміла пазнаў, хто гэта азваўся: Ганчарэвіч, заатэхнік. Во хто пісаў ананімкі! Была амаль неўтаймаваная злосць, неадольнае жаданне зараз жа тыцнуць гэ­тага Ганчарэвіча, як паганага шчанюка, аднак націснуў на тормаз, нутром адчуваючы, што нельга цяпер сарвацца. «Я ж з табою разбяруся пасля! Я ж табе рожкі абламаю! Вузлом завяжу — пабадаешся!» Ён стаяў нерухома за трыбунай, сваім маўчаннем усё больш і больш напальваючы і без таго выбуховую атмасферу, і ўсё выразней разумеў, што над ім згушчаецца пагроза. Імгненна, амаль аўтаматычна спрацаваў інстынкт самааховы, які падказваў: адзіны яго паратунак зараз, адзіная магчымасць выйграць — пачаць самалупцаванне, як бы гэта прыкра і балюча ні было.

— Дарагія таварышы! — Голас яго стаў здранцвелы, нацяты, як струна.— Я выдатна разумею, што ў мяне, як і ў кожнага з тут прысутных, ёсць пэўныя недахопы, пралікі, памылкі. Шмат чаго ў мяне як кіраўніка не атрымалася — не хапала вопыту, шмат што рабіў няправільна... Я абяцаю вам, даю слова, што з вашай дапамогай пераадолею памылкі, разам з вамі прыкладу ўсе намаганні, каб слава нашага «Гіганта» расла і множылася...