Шануй імя сваё - Валянцін Блакіт

Ніколі яшчэ гэтыя дзвесце метраў да канторы не былі такія бясконцыя, страшныя, брыдкія. 3 вокнаў на яго глядзелі людзі, ён скурай адчуваў іх позіркі, быў пад гэтымі позіркамі як голы. О, як люта ён ненавідзеў іх, хто гэтак бесцырымонна і нахабна прынізіў, абліў памыямі, апляваў яго ўчора! О, як баяўся зараз, каб хто часам не заўважыў яго разгубленасці і страху.

Сцяўшыся, прайшоў крокаў дзесяць і стаў адчуваць, як з глыбіні душы падымаецца, разрастаецца крыўда: за што яны?! Хіба ён жадаў ім благога?! Хіба не ён сілком цягнуў іх да культуры, да новага жыцця? Хіба ён гультайнічаў, не хацеў, каб калгас быў харошы? I адразу ж злавіў сябе на думцы: дзіўна, але нават сам перад сабою развучыўся быць да канца шчыры... Вядома, ён менш за ўсё думаў пра іх. А пра што думаў, чаго дамагаўся? Свайго месца пад сонцам... А хто не дамагаецца свайго месца пад сонцам?.. Але хіба можна дамагчыся чаго, адчуваючы сябе чужаком, не ў сваёй стыхіі? Хіба не раздражнялі яго прыземленыя, нейкія мурашыныя клопаты, мізэрныя інтарэсы гэтых людзей, хіба не курчыла, як зубны боль, нават іх мова, якую даўно перастаў лічыць роднай? Хіба калі верыў усур’ёз, што гэтыя людзі здольныя спасцігнуць культуру, якую ён насаджаў? Чаго ж можна было чакаць ад іх, калі шчыра...

Ля канторы (во насланнё!) сутыкнуўся з трыма механізатарамі, хацеў быў не заўважыць, але не заўважыць было ўжо немагчыма. Яны пачціва, трохі ніякавата паздароўкаліся, і ён нічога не мог зразумець — у іх позірках не заўважыў ні насмешкі, ні злосці. Дзіва...

Сакратаркі ў нрыёмнай не было — пэўна, недзе чэша язык у бухгалтэрыі, гэта і добра, што няма сакратаркі. Адамкнуў сваім ключом кабінет — і ногі чамусьці сталі як налітыя свінцом, ледзьве дайшоў да стала. Не распранаючыся, сеў у крэсла і не ведаў, што рабіць, адчуваў толькі — тут доўга не затрымаецца.

Яго цяжкі, невідушчы позірк блукаў па знаёмых і, здавалася, ужо незнаемых рэчах, шукаючы нечага, а чаго — ці то забыўся, ці то проста не ведаў. Нарэшце затрымаўся на тэлефонным апараце, глядзеў на яго здзіўлена, быццам бачыць першы раз, схамянуўся, схапіў трубку, нервова набраў нумар.

— Гараж? Прышліце маю машыну... Да канторы...

Яшчэ раз абвёў кабінет самотным позіркам, нібы развітваючыся з усім, што было тут, цяжка ўстаў з крэсла, пашукаў у кішэні ключ, адамкнуў сейф, узяў тры пяцідзесяцірублёўкі, не зусім разумеючы, навошта яны яму, замкнуў сейф, сунуў ключ у кішэню і таропка пайшоў да выхада.

Не паспеў ступіць на сходкі, як падкаціла белага коле­ру «Волга», скрыппула тармазамі, хіснуўшыся ўзад-уперад, застыла як укопаная на месцы. Шафёр паслужліва адчыніў пярэднія дзверцы.

— Вылазь! — загадаў Сурміла і, заўважыўшы здзіўленне ў шафёравых вачах, растлумачыў: — Я сам паеду!

Шафёр паслухмяна вылез з машыны, але па яго твары было відаць, што перадаваць руль яму няма ахвоты.

— Запраўлена? — глянуў уладна і сярдзіта Сурміла.

— Так точна! — па-вайсковаму казырнуў шафёр.— Поўны бак.

Машына рыўком узяла з месца, пагойдваючыся на выбоінах, пакаціла па вуліцы. Раз-пораз трапляліся лужыны, і Сурміла не асабліва клапаціўся аб’язджаць іх. Пырскі ляцелі ва ўсе бакі, заляпалі лабавае шкло — уключыў«дворнікі». Зараз яны скрыпелі чамусьці дужа непрыемна, а неўзабаве сталі злаваць — выключыў, паехаў асця-

рожней.

Вуліца скончылася, пачалася брукаванка — зусім ужо чыстая ад снегу і амаль сухая. Дабавіў газу — машына пайшла лёгка і даволі мякка.

Ён і сам не ведаў, куды спяшаецца, увогуле, куды і навошта едзе. Пакуль што і не думаў пра гэта. За рулём адчуваў сябе спакайней — і гэтага было дастаткова, каб імчаць, імчаць, адчуваючы хуткасць, пругкасць паветра на лабавым шкле...

Дарога бралася пад гару, але машына ішла лёгка, не адчуваючы пад’ёму. Ля кюветаў сталі трапляцца дрэвы, якія яшчэ не паспелі выкарчаваць. А што, калі разагнацца і ўдарыцца? I ўсё будзе скончана, ніякіх клопатаў і хваляванняў... Ніколі не прыходзіла ў галаву, што смерць за чалавекам ходзіць так неадступна, так побач. Нават сядаючы ў машыну, ты пачынаеш з ёй гульню — хто каго... Не-е, мы яшчэ паездзім, мы не дапусцім такой раскошы! Гэта мы яшчэ паглядзім, хто каго...

Куды едзе? Чаго едзе? Да каго едзе?

Пакуль што ён не ведаў гэтага, аднак трэба было рашаць да выезду на шашу.

Мо ў вобласць, да бацькі? Павярнуць направа — і праз гадзіны паўтары на месцы. А чаму б і не наведаць старога? Расказаць пра ўсё, калі яшчэ не ведае, мо чым паможа... Праўда, вага ў яго цяпер не тая — астатні год да пенсіі даседжвае ў абласным упраўленні сельскай гаспадаркі. За апошнія гады двойчы паніжалі — не спецыяліст. Пакаціўся стары, ой як пакаціўся! I, мусіць, гэта яго зусім даканала — стаў нейкі падазроны, злы, улёг за чаркай. Але ўсё роўна трымаецца, робіць выгляд, што па-ранейшаму вялікі начальнік, і гэта нават смешна... А і праўда, ста­рому ўсё жыццё не шанцавала, яшчэ як не шанцавала! Толькі пачне падымацца на грэбні хвалі, як хваля спадае, наперад вырываюцца розныя спрытнюгі, адціскаюць, ставяць падножкі. Так было ў раёнах, тое ж і ў вобласці...

Сурмілу было шкада бацьку, але зараз ен гатовы праклінаць яго. Каб не стары, пэўна, інакш, лепш склалася б жыццё. Гэта ён некалі дамогся, каб ішоў у сельгасакадэмію, хоць, па праўдзе кажучы, не мог тады адрозніць аўса ад ячменю. Марыў пра політэхнічны інстытут... Але ў сям’і бацькава воля была — закон. Стары хоць і не аграном, не заатэхнік, не эканаміст, не інжынер, нават не ветурач, але ўсё жыццё так ці інакш быў звязаны з сельскай гаспадаркай і меў перакананне, што толькі сельскагаспадарчая прафесія адкрые для сына самыя светлыя перспектывы, што яна ёсць і заўсёды будзе ў самай высокай цане...

Акадэмію закончыў з чырвоным дыпломам, і калі прапанавалі застацца на кафедры, бацька сказаў катэгарычна: нізашто! Кафедра нікуды не ўцячэ, пачынай з агранома ў калгасе. Без гэтай ступенькі — ты нішто. У аграномах, пакуль я жывы, доўга не затрымаешся, толькі галаву май на плячах. Памятай адно: лепш быць гаспадаром на сметніку, чым прыслугаю ў ювелірным магазіне...

Хоць баяўся вёскі да дрыжыкаў — яна была чужой, незразумелай, але паехаў, як і хацеў бацька. Стары меў рацыю — і ў вёсцы можна жыць, нават вёска мела нейкую перавагу для перспектывы... Канечне, асядаць тут навечна ён не збіраўся, і бацька на гэты конт арыентаваў... Замацаваўся і завочна адолеў аспірантуру, сяк-так здаў кандыдацкі мінімум, зачапіўся за тэму. Аграному-практыку лягчэй зачапіцца за тэму... А там і старшынёю калгаса стаў, потым — без асаблівых ускладненняў — абараніў дысертацыю... Адным словам, усё ішло гладка, па бацькавым сцэнарыі. Да ўчарашняга дня...

I на якога чорта, уласна кажучы, трэба было высоўвацца з гэтым узбуйненнем?! Сядзеў бы ціха... Сядзець-то сядзеў бы — прыпякаць пачало. Рабіць трэба было нешта. Толькі апошні ідыёт можа спакойна чакаць, пакуль пачнуць лупцаваць у хвост і грыву... Не-е, ход, канечне, быў правільны. Але хто мог надумаць?!

Ат, зрэшты, чхаць на усё, тым больш на гэтае старшынства! Трэба было даўно вастрыць лыжы на інстытут. Цяпер хоць не ўпусціць момант, пакуль не распаўзлося па ўсёй вобласці... Але ці ёсць там вакансіі? Раптам — няма! Ці пакажуць ад варот паварот, даведаўшыся?.. Выкарыстаць старыя бацькавы сувязі?.. Не хацелася б, але што рабіць застаецца... Тут у сродках пераборлівы не будзеш... Галоўнае — уладкавацца. А там... А там засесці за доктарскую, напісаць манаграфію, магчыма, падручнік па аграноміі ці па навуковых прынцыпах кіраўніцтва — зараз гэта модна і актуальна... А там, глядзіш,— дацэнт, прафесар, а з цягам часу і... Чалавекам сябе адчуеш, як кажуць, кум каралю, сват міністру... Не-е, канечне ж, стары даў прамашку, нацэльваючы на райком... А што той райком? На нервах работа, калі разабрацца... За ўсім не ўгледзіш, да ўсяго не дойдуць рукі, ледзь што — ого як шыю будуць мыліць!.. Хутчэй, як мага хутчэй з гэтых смярдзючых Піліпавіч! Што ён тут згубіў? Нічога!.. Кватэра ў старога шыкоўная — чатыры пакоі ў цэнтры горада. Хай пацясніцца — шмат ім трэба на дваіх... У рэшце рэшт, мо і паслухаць Зіну — усынавіць дзіця. Якраз зручны момант — ніхто і ведаць не будзе. Мо тады і ў сям’і паладзіцца... Пэўна наладзіцца...

Канечне ж, гэта было б самае лепшае выйсце, нічога іншага цяпер і не прыдумаеш... Аднак нешта замінала ўхапіцца за гэтае разумнае выйсце, ён амаль ведаў, што не ўхопіцца, бо гэта было б прызнаннем свайго паражэння, капітуляцыяй, панічнымі ўцёкамі, ганьбай, такой плямай у біяграфіі, пасля якой хоць расперажыся — вышэй дацэнта не выб’ешся. А якое яшчэ выйсце? Ёсць, канечне, выйсце... Паехаць у райком, прасіцца, каб зволілі па ўласным жаданні, напісалі добрую характарыстыку... Але... прынізіцца да прашэння?! А што рабіць? Карона з галавы не спадзе — абы біяграфія была чыстая. Гэта зараз галоўнае!.. Але ці захоча Радзевіч звальняць па ўласным жаданні, ці захоча замяць гэты прыкры інцыдэнт, выпусціць з чыстай біяграфіяй? Раптам заўпарціцца, прынцыповасць некаму паказваць уздумае?..