Новая зямля (на белорусском языке) - Якуб Колас

"Ну, гэта штучка Арцюшкова!"

А вось i ён. Iдзе фарсiста,

Глядзiць звысоку, ганарыста,

Але зiрнуць людзям у вочы

Ён штось не надта ўжо ахвочы,

А параўняўшыся з "Памдзеем",

Ён толькi лыпнуў лiхадзеем

У бок аб'ездчыка старога,

Але не вымавiў нiчога.

"Памдзей" штурхець пад бок Мiхала:

"Счуў, бестыя, чыё з'еў сала".

На Арцюшка "Памдзей" кiвае,

А сам нявесела ўздыхае

I выраз твару мае горкi.

- Чакаць, пам-дзееньку, праборкi!

Прамовiў ён у засмучэннi.

Брахнуў аб нейкiм папушчэннi,

Пабiць бы гаду морды-пыцкi!

Тут быў таксама i Абрыцкi,

Стары аб'ездчык i служака,

Курэц i добры выпiвака.

Любiў i ён "Тэш, проша пана..."

Куснуць падчас неспадзявана.

Звычайна ён спаўняў тры ролi:

Або смяшыў усiх да болi,

Калi ў смяхотным захапленнi

Апiсваў розныя здарэннi,

Цi пераймаў таго-другога,

Або маўчаў зацята-строга

Ды пухкаў люльку задуменна,

Або гарэлку пiў сумленна,

Ды не валяўся пад платамi,

Хоць скробаў добра капытамi.

У часе гэтых сесiй-збораў

Было нямала абгавораў

I розных штучак, жартаў, кпiнак,

Лiхiх i добрых успамiнак;

То часам смехам, а то ў злосцi

Перамывалi панам косцi,

Рашалi розныя пытаннi

Наконт сяброўскага спаткання,

I хто каму дзе стаўся варты,

I закладалiся на кварты,

Зусiм забыўшыся аб лесе.

Але ўся важнасць гэтых сесiй

I iх грунтоўныя асновы

Складалiсь з панскае размовы,

Калi каго сам пан ляснiчы

Да канцылярыi заклiча.

Тады ўсё моўкла - нi гу-гу!

Звычайна ў першую чаргу

Для рапартоў i справаздачы,

Угнуўшы хвост той па-сабачы,

Iшлi аб'ездчыкi асобна

Пра ўсё паведамiць падробна:

Якiя дзе былi здарэннi

Цi непарадкi, папушчэннi:

Як леснiкi, яго падпаскi,

Свае спаўнялi абавязкi,

Дзе i ў каго былi парубкi,

Каб мець прычыну дзеля ўзлупкi.

Калi ж у гэтай справаздачы

Было ўсё добра без астачы

I тыдзень скончваўся шчаслiва,

Тады ляснiчы глядзеў скрыва:

Ты маеш, значыцца, хаўрусы

I ў адной чарцы мочыш вусы.

Тут гэты лад быў так збудован,

Што на даносах быў заснован,

I мелась тут навiдавоку

Кусаць адзiн другога збоку.

На гэты раз неспадзявана

"Памдзея" клiкнулi да пана.

"Памдзей" падскочыў, здрыгануўся

I навакола азiрнуўся.

- Ну, будзе лазня, пане-дзею!

Але за што? не разумею!

Прамовiў ён, ускiнуў плечы

I ў бег пускаецца старэчы.

Бадай ён быў курам прыснiўся!

Убег, нiзютка пакланiўся.

Стаiць пакорна i рахмана,

На крыж гатовы йсцi за пана,

Старыя костачкi злажыць

I верай-праўдаю служыць...

I так знiжацца! цьфу, агiда!

Не мець нi вобраза, нi вiда,

Нi нават ценi чалавека;

Стаяць, бы куль, бы лялька нейка,

Глядзець на пана, як той Лыска...

Эх, так упасцi i так нiзка!

Затое ж пан той! паглядзеце:

Хто з iм зраўняецца на свеце?

Якi ён важны, панаваты,

Выдатны, "мондры", зухаваты!

Якi ён гога! якi дока!

Як ён сябе нясе высока!

Пабачце гэту яго мiну:

Ён - цар, ён - бог напалавiну,

Злучэнне блеску, ззяння, ценi

Сагнi прад iм свае каленi!..

I прад такiм вось галамоўзай

Не смей стаць роўна ты, а поўзай!

"Памдзей" стаiць, пан не зважае,

Як бы то слуп цi рэч якая,

Сядзiць надзьмуты, звераваты

I разглядае асiгнаты.

- Ну, ягамосцю-аматору,

Цi павяраў сваю камору?

Зрабiўшы гэта запытанне,

"Рачок" зiрнуў лiхiм барбосам

I ўсё пакручвае тым носам,

Мiнуту ловiць насядання.

Што адказаць трапней на гэта?

Якая хiтрая тут мэта?

У чым яго, "Памдзея", ловяць?

З чаго пачнецца тая споведзь?

Якiя зразяць яго стрэлы?

"Ну, ну, "Пам-дзееньку", будзь смелы!

Бог дасць, сухi ўспаўзеш на бераг".

Мамент, а думак цэлы шэраг.

- Так, павяраў, панок, вядома.

Хiба мне служба незнаёма?

- А шмат разоў быў на каморы?

- Пяць раз, "Памдзею", з пазаўчора.

- Дзе Астахновiч? Марцiн! - Слухам!

Марцiн на двор iмчыцца духам

I зараз зноў сюды iдзе

I Астахновiча вядзе;

Паўзе з павагай Астахновiч,

Ляснiк каморны з Давiдовiч,

Маруда страшны, глух на вуха...

Ну, што ж? не даў Бог яму руху.

Прыйшоў, сюд-туд ён глянуў скоса

I затрубiў разы два носам,

Бо трэба ведаць, хто i дзе ты.

- Быў у цябе вось дурань гэты?

Адказвай праўду мне, Зыдоры,

Як ён даўно быў на каморы?

Аб'ездчык страчвае надзею!

"Гэ, вось ты лiха, пане-дзею!

Цяпер папаўся, дабрадзею:

Вось так i цапне, так i цапне,

Калi нi ў пяць, нi ў дзесяць ляпне?

Каб не глухi, шапнуць бы можна.

Эх, галава твая парожна!

Ну, як тут быць? як падказаць,

Каб i Зыдоры сказаў "пяць"?"

Ён раптам момант улучае,

Пяць пальцаў моўчкi падымае.

Зыдоры згледзеў знак маўклiвы.

- Пяць дзён, як быў там пан мыслiвы,

Гукнуў Зыдоры вельмi рады,

Што гэтак выйшла без парады.

"Бадай жа ты прапаў, мой мiлы!

Не знаць бы век цябе, дурылы!

Ўсё сапсаваў, бадай ты знiк:

Пяць дзён! пяць скул на твой язык!"

- Лайдак! - як скокне да "Памдзея"

Ляснiчы-змей, ну, аж шалее,

Жыўцом грызе сваю ахвяру.

- Пся крэў твая, галгане, лгару!

Ты гэтак служыш, о, лайдаку!

Да д'ябла выганю, сабаку,

Каб не было тут твайго смроду!

Я выведу такую моду!

Павiнен быць на сваiм месце,

А князеў хлеб дарэмна есцi

Не будзеш, псiна ты старая!

З апошнiх слоў "Памдзея" лае.

I доўга льецца гэта песня,

Як толькi з крыку ён не трэсне!

"Памдзей", прыбiты i прыгнуты,

Цярплiва зносiць крыж пакуты,

Стаiць, удол спусцiўшы вочы,

I толькi зрэдку забармоча:

- Даруй, панок! нех пан даруе!

А пан нiчога не шануе

I, расчынiўшы губы-трубы,

Як непрытомны, злосны, грубы,

Шпурляе кнiгi, рве паперы

I брудна лаецца без меры

Ды насядае на "Памдзея"

I ўсё не мякне, не дабрэе,

А мае дрэнныя намеры.

"Памдзей" задком, задком у дзверы

Паўзе-адходзiць ад навалы

I раптам робiць "махнi-драла",

Бяжыць на двор, увесь чырвоны.

- О ты, халера! о, шалёны!

Ото ж наскочыў, пане-дзею!

Папаўся ў лапы кату-змею!

Гаворыць ён ды азiрнецца:

Яшчэ пагонь яму здаецца.

- А ты, Зыдоры, пане-дзею,

Ты - куст альховы! о, зладзею!

"Пяць раз" паказваю, тупiца!

А ён "пяць дзён"! - цьфу, цьфу, дурнiца!

XIII. ПАДГЛЯД ПЧОЛ

Пакуль што досыць аб панох:

Яны прыелiся, дальбог!

Яны без сэрца i сляпыя,

I ўсе заходы iх пустыя,

I пусты iх усе iмкненнi

Назад ход часаў павярнуць

I дзiркi палкамi заткнуць

I перарваць жывыя звеннi,

Якiх вякi не перарвалi

У гiстарычным перавале.

Iм цёмна, нема кнiга лёсу,

Яны не бачаць далей носу

I рубяжоў свае пасады...

Ану iх к лiху! ну iх к ляду!

Час у Парэчча зноў вярнуцца

I ў iншых хвалях скупануцца.

Парэчча - слаўная мясцiна,

Куток прыгожы i вясёлы:

Як мора - лес, як неба - долы,

Зiхцiць у кветках лугавiна...

А колькi ягад i парэчак!

Як пахне мёдам поле грэчак,

Калi пачнуць яны цвiсцi!..

Ну, як тут пчол не завясцi:

Iм столькi выгад тут, прастору!

Яшчэ з вясны, ў час перабору,

Сюды прывезлi пчол калоду,

Ну, так, мiж iншым, для заводу.

Але ручыцца сталi пчолкi.

Знайшлiся людзi для суполкi:

Хто вуллем браў пустым, грашамi,

А хто падмазваў барышамi.

I як не прымеш чалавека?

А не прыймi, то небяспека:

Памыслiць ён табе, брат, зла,

Не любiць зайздрасцi пчала.

Антось у дзеле тым пчалiным

Вёў першы рэй, галоўным чынам,

Хоць гэта новая навука

На першых часах была мука,

I першы крок у новай ролi

Ён не забудзе - не, нiколi!

У летнi поўдзень - была спёка

Выходзiць рой, снуе высока

I на вярбе ўгары садзiцца

Нiяк туды не даступiцца.

Антось бярэ куродым, сiта,

Глядзiць на гэты рой сярдзiта:

Вось не было яшчэ бяды!

Загнаў жа чорт яго туды!

Палез Антось перш па драбiнах,

З драбiн цярэбiцца ў галiнах.

Сяк-так прыладзiў сiта крышку,

Абрус адсунуў, бярэ лыжку

I толькi чуць крануўся рою,

Гудзе пчала над галавою,

Другая ў вуха - тыц знячэўку!

Схiснуўся дзядзька наш на дрэўку

I мiмавольна - хоп за сук!

Тут сiта выехала з рук,

А патрывожаныя пчолы

Спяваюць хорам, як анёлы,

Але кусаюць па-чартоўску.

"Згары ж ты лепей, рой такоўскi!"

Угнуўся дзядзька - няма рады,

На землю падаюць прылады;

За iмi дзядзька наш з накропам

З вярбы на землю шуснуў снопам.

Схапiўся дзядзька ды наўцекi,

Бяжыць, як бы шалёны нейкi,

Бяжыць дваром мiж хлевушкамi,

Ад пчол баронiцца рукамi

Ды пад салаш бяжыць пад стрэху.

Было бяды тут, было смеху!

Ды потым дзядзька прывучыўся,

Да пчол зусiм прызвычаiўся,

I бортнiк быў ён акуратны,

Хоць не такi, як Кандрат, здатны...

Тым часам Спас святы мiнуўся,

I лес у чырвань апрануўся.