Новая зямля (на белорусском языке) - Якуб Колас

Пан прыказаў яшчэ васпану,

Злавiўшы рыбы, каб тады жа

Сам васпан вёз i да Нясвiжа

Таму другому калашману,

Што падпiраюць князеў замак,

Для цешчаў iх i розных мамак.

- Наказ нiчога для пачатку!

Што ж далей будзе, пане-братку?

Э-гэ-гэ-гэ! не мець спакою!

Мiхал затрос тут галавою.

Ой, дасца гэта служба ў знакi!

На карк уссядзе д'ябал ўсякi.

Хiба ён лiтасць, сэрца мае?

Ўжо двух у службу запрагае:

Адзiн на рыбу - той ў адборку...

Няма на iх, вужак, паморку,

Вось на такiх чартоў лазатых,

На гэтых джынджыкаў праклятых!

Быў чалавек, што можна б ладзiць,

Дык вось няма - памёр! Не вадзiць

На добрых нам паноў нiколi.

А вось такi "Рак", лiха долi,

Не будзе мець табе i зносу.

Так, брат: для нашага ён лёсу!

I ёсць жа прыказка такая:

"Клянi ты пана - пан сычае!"

Мiхал хадзiў i бунтаваўся

I на ляснiчага злаваўся.

- Iдзе работа, сеяць трэба,

Ляжыць няўзораная глеба,

А ты й каня бяры ў прыдачу...

Сказаць-то лёгка - даў задачу!..

Ото бяда! ото галеча!

А меў бы кут свой, чалавеча,

Цi ж бы служыў? цярпеў бы здраду?

Даўно б у морду плюнуў гаду!

Пайшоў ты к лiху! правалiся!

Сам гэтым хлебам падавiся!

- Вось тут-та, брат, i гора тое

I гэта лiха насланое,

Што нам няма дзе зачапiцца,

I мусiм з гэтым мы згадзiцца,

Пад дудку панскую скакаць

I iх загады выпаўняць.

Цябе ж дзяруць, як тую лiпку!

Марцiн з кiшэнi вынуў пiпку,

Цыбук заядла прадзiмае

I пiпку пальцам набiвае.

- Цьфу! лае, бэсцiць з-за нiчога!

А мух, брат, мух у носе многа!

I так нясецца ён, васпане,

Тычына шапкi не дастане!

Не пазiрае табе ў вочы,

Глядзiць, бы воўк той, заўжды скрыва

I заўжды злосны ён надзiва,

I заўжды лаяцца ахвочы...

Ды чорт яго бяры, Мiхале!

Што зробiш гэтакай завале?

Ось будзем жыць сяк-так памалу,

Цi гэта ў першы раз Мiхалу

Такiя справы мець з панамi?

Няхай яны лепш здохнуць самi,

Чым мець праз iх яшчэ згрызоты.

Хiба ж, Мiхале, мы сiроты?

I пан, калi нам пашанцуе,

Пад нашу дудку затанцуе:

Няпраўда - згiне племя злое!

- Калi ж та будзе свята тое?

Хiба як возьме нас магiла?

Не наша, браце, а iх сiла!..

Адно, брат, тут: старацца трэба

Прыдбаць сваю скарынку хлеба,

Бо людзi кажуць: "Хлеб служачы

Не надта добры хлеб - сабачы!"

I не сабака страшан воўку,

Калi прыйшлося сказаць к слоўку,

Мой пане-браце, мой Марцяга,

А непрыемна яго звяга!

Яшчэ крыху паразважалi

I трохi злосць сваю сагналi.

Марцiн пайшоў, але для пана

Было яшчэ крыху дадана

Не вельмi добрых пажаданняў,

I пацер розных, i лiтанняў.

Але дабра, палёгкi, толку

Не прыбыло з таго й на голку.

Спакою тут Мiхал не знае,

Як бы на колы вада тая,

Мiхал iдзе ды йдзе ў абходы,

I не ухiлiшся ад шкоды:

То дуб ссякуць, бярозу зваляць,

А там i лес табе падпаляць

Або патравяць сенажацi,

Пажнуць траву на корм цяляцi.

Народ жадзён, бо жыве ў сцiску,

Гатоў у вочы сыпнуць прыску,

Зрабiць зумыслу дзеля здзеку,

Не, не ўнаровiш чалавеку!

I свой жа брат цябе кусае,

Бо кожны выслужыцца хоча:

Адно гаворыць табе ў вочы,

Але другое ў мыслях мае

I ўжо здарэння не мiнае

На чым хоць-небудзь зло спагнаць,

Як мае быць цябе даняць.

А там надыдзе тое лета,

Глядзi, каб ягад без бiлета

У лесе бабы не збiралi

I на грыбы каб бiлет бралi.

Так вось заўсёды свет зачынен,

I сам жа ты яшчэ павiнен

Падатак пану свой даваць

Грыбоў i ягад назбiраць.

А пан табе не спагадае,

Сваю работу загадае:

То пастуха згадзi, служанку,

Да ночы бiся спазаранку.

А там надыдзе касавiца

Ўставай, чуць гляне заранiца,

Iдзi, касцоў наймай i жней

Нi ў чым адмовiцца не смей!

Рабi ўсё борзда, гладка, чыста.

Але пагода наравiста,

I ў часе самае работы

У небе ўсходзяцца грымоты,

I невады за невадамi

Працягнуць хмары над грудамi,

Спусцiўшы пасмачкi-палосы,

Зальюць i копы i пракосы.

I за той жарт Iльi-прарока

Не будзе мець на цябе вока.

Служы, працуй на пана-ката,

А сам не ўправiшся, дык брата

Бяры ты з дому на падмогу,

Няхай з табою нага ў ногу

Iдзе па службе, памагае,

А не то, й сына прыпрагае.

Цi ж гэта лад? цi ж то парадак?

Згрызот нямала, многа звадак.

I як нi бiся, нi старайся,

Хоць на кавалкi разрывайся,

Прычэпку знойдзе i аблае,

Яшчэ й пад носам накiвае.

А ты цярпi, маўчы зацята

I слухай споведзь пана-ката.

I крыўда ў тым, мае вы людзi:

I хто ж то волю даў паскудзе?

Нашто зямля iх, катаў, носiць?

Ой, хто ж ад iх не загалосiць?

А дзе на iх шукаць управы,

Бо суд "праўдзiвы", суд "ласкавы"

Паноў за здзекi не карае?

I хто цябе тут падтрымае?

Каму паскардзiцца i дзе?

Хто гэту крыўду адвядзе

I трохi згладзiць перашкоды?

I мiж сабою няма згоды:

Адны другiх бы тут паелi

Або ўтапiлi б, каб прымелi.

Адзiн другога не пакрые,

Глядзяць, як ворагi лiхiя,

Гатовы лiха прыкупiць,

Каб спатайку цябе ўкусiць.

А пан з таго i карыстае

I па чарзе ўсiх пералае.

- Ну ж i "Рачок"! ото ж уз'еўся!

Чаго на нас ён так насеўся?

Казаў часамi дзядзька дома.

I як служыць тут - невядома.

Ото ж зараза ўжо прыўдасца!

Нашто на свеце гэта трасца?

Служы яму ты ўсёй сям'ёю,

А сам ты хоць жабруй зiмою.

Сказаць, ну, меў бы ты пасаду,

Дык чорт бы з iм, цярпеў бы гаду,

Але што тут? асот, галота,

Шэсць дзесяцiн - чаго? балота!

Другiя маюць па валоках,

Як Лiхтаровiч у Затоках.

I што ж? адзiн ён службу мае,

Нiхто туды не зазiрае,

Нiхто там свету не завяжа

I нават носа не пакажа.

А ты круцiся, хвост авечы,

Канца няма той талачэчы,

Ну, проста служба гэта гадзiць,

I кожны нос тут свой усадзiць.

- Вядома, хто дальш ад кватэры,

Таму менш стукаюць у дзверы,

Да iх дайсцi не так-то скора,

I там жывуць сабе без гора,

Гаворыць з зайздрасцю i мацi,

А тут, як дзе на воўчай гацi,

Як на пярэсмыках якiх,

Цябе трывожаць кожны мiг.

Але ж i самi вiнаваты,

Калi так коцiцеся з хаты,

Дзе толькi пан нi загадае.

Цi ж ён на гэта ласку мае?

Чаму ж на вас i не налегчы?

Чаму ў хамут вас не запрэгчы,

Калi яго так баiцеся

I так за службу берацеся?

Адзiн вось служыць - ну i годзе!

Што патураць яго той модзе?

Дзе ж? мала двух, дык трэцi Ўладзя!

Чаму ж на карк табе не ўссядзе?

А трэба часам агрызнуцца,

Бо так i будзеш заўжды гнуцца.

- Ого! ты смела каля печы,

I праўда: кажаш ты дарэчы,

А ты б сама вось паспытала,

Тады б не тое заспявала,

Сказаў Мiхал крыху сярдзiта.

I будзе нехаця зашыта

Твая тут губа, мая мiла:

Яго тут права, яго сiла!

Або ты знойдзеш праўду ў свеце?

Каму пажалiцца, скажэце?

Судзiцца будзеш з iм? За што жа?

I хто табе тут дапаможа?

Хiба цябе ён тут трымае?

Служыць гвалтоўна прымушае?

Не хочаш службы, ну, палайся,

Бяры манаткi, выбiрайся.

Але куды? дзе твой прытулак?

Нагатавалi табе булак?

Каму ты мiл, скажы, ў бядзе?

Эх, не прыхiлiшся нiдзе!

Паскачаш дроздзiка, бы скочка,

Калi няма свайго куточка.

А як прачуюць гэта людзi,

Ад iх адбою тут не будзе...

Чаму ж яму не казырыцца?

I вон прагнаць не пабаiцца;

Ты з iм не зграешся нiколi,

Раз ты прымушан да няволi.

- Ну, й будзе ездзiць - што за дзiва!

Калi маўчаць яму цярплiва.

Чаго баяцца? не прагонiць

I горш ужо не запалонiць.

I хто ж, як ты, на свеце служыць?

Аб глупству кожнаму ён тужыць,

Не спiць, не есць i ног не чуе,

У лесе днюе i начуе,

З людзьмi грызешся, як сабака,

А доля ўсё ж твая аднака.

Чаго ж так надта выдыгацца?

За што так падаць? так старацца?

Затым, каб больш цябе ганяць?

Часцей ў аглоблi запрагаць?

I будуць ездзiць, i не знайся,

А ты маўчы, а ты старайся!..

Каму, каму, а ўжо Антосю

Сказаць бы можна, каб прыйшлося,

Бо ён на службу не наймаўся.

- Або я, думаеш, збаяўся?

Гаворыць дзядзька, ў хаце храбры.

А калi што, дык i за жабры.

- Паслухаць вас, усе вы хваты!

А чуць да дзела - душа ў пяты!

Няма чаго мянцiць языкам,

А крык, як быў, i будзе крыкам.

- Няхай крычыць, i ты крычы!

- Хiба што жабаю ў карчы;

Прынамсi, з гэтакiм паспехам,

Мiхал аклiкнуўся зласмехам.

Вось так пачнуць казаць, бывала,

Ды з тых размоваў толку мала,

I толькi горш удражнiш раны,

I свет заткуць гушчэй туманы.

А пан за службу шчыра браўся,

Па лесе лётаў, прыглядаўся,

Каб дзе заўважыць непарадак

На гэта вельмi быў ён падак.

Але ён злы быў асаблiва,

Як граў у карты нешчаслiва.

Тады яго асцерагайся,

Як ад заразы ўжо хавайся.

Раз ён вiхрыўся, ды няўдала:

Для злосцi стравы бракавала.