Новая зямля (на белорусском языке) - Якуб Колас

Што наймацней, брат, забiвайце!

Ды дружна, борзда канапацiць,

Каб час не зводзiць i не трацiць!..

Стары ўжо, падла, i трухлявы:

Увесь, як рэшата, дзiравы,

Гаворыць дзядзька ў час работы,

Сабе, другiм дае ахвоты.

Iдзе работа i размова

I канапачанне гатова.

Смалою трохi засмалiлi

I на ваду чаўнок спусцiлi.

Але тут цесна, вады мала,

I дно аб землю шаравала.

А дзядзька хоча дзеля спробы

Дальш з гэтай выбрацца трушчобы:

Там, далей, рэчка не такая

I глыбiнi даволi мае.

Праз плот чаўнок гуртом куляюць,

На нiз паволi прапiхаюць,

А дзядзька сам садзiцца ў човен.

"Плыве човен, вады повен,

Ды ўсё - хлюп! хлюп! хлюп!"

Спяваюць хлопцы i жартуюць,

I дзядзька з чоўнам дальш шыбуюць.

А дзядзька важны выгляд мае;

Замест вясла прысок трымае,

А твар яго, як сонца, ясны,

Бо гэты човен - яго ўласны,

I не цячэ ён анi-нi;

Чаўнок, куды нi павярнi.

I трэба ўсё-такi зазначыць

Такой працэссi вам не бачыць:

Алесь i Костусь човен пхаюць,

Падол кашуль ў зубах трымаюць,

А дзядзька ў чоўне - сонца ў коле!

Тым часам човен i на волi,

Бо тут глыбока рэчка грае,

I хлопцам пуп вада мiнае.

- Ну, годзе, хлопцы, досыць вам:

А ну-ткаль спробую я сам!

I дзядзька ўжо тут адразэчку

Пачуў, што выехаў на рэчку,

I гэта яснасць сходзiць з твара.

Бярэ ён прыс, ён повен жара.

Рашучасць думкi, смеласць руху,

Эх, колькi сiлы, колькi духу!

Зусiм iстота ў iм другая!

На прыс ён разам налягае

Ды на нагах калi прыгнецца!

Тут човен раптам як рванецца,

Бы той спалоханы шчупак!

Герой наш дзядзька, наш рыбак,

Адразу ў дзве бяды папаўся:

Перш-наперш прыс у гразь вагнаўся,

А човен носам - трах у дрэва!

А дзядзька раптам - гоп налева!

I ногi ў портках адмысловых

Не проста ў зрэбных - шарачковых

Адно ў паветры бурканулi

Ды ў воду ўмомант баўтанулi!

Ўсхапiўся дзядзька мокры, брудны,

А вынiк спробы той паскудны:

Чаўнок - не човен, а карыта,

I нос i частка дна адбiта;

Прысок тырчыць, як струп на плеху,

А хлопцы поўзаюць ад смеху,

А дзядзька сам - цар без кароны

I выгляд - мокрае вароны!

XII. СЕСIЯ

У iнтарэсах асвятлення

Яшчэ нязнiкшага з'яўлення

Не шкодна б святам, вольным часам,

Схадзiць на сесiю з Мiхасем.

Мiхась паснедаў, прыадзеўся

I на кiрмаш схадзiць ён меўся,

Не то што б там якiя справы

Былi патрэбны i цiкавы,

А проста так сабе ў нядзельку

Праведаць Залмана цi Эльку.

Мiхал - навошта ўжо таiцца?

Любiў-такi павесялiцца,

Зайсцi да Малкi цi Ляйботы,

Каб збыць за чаркаю згрызоты.

Цi так цi не, ва ўсякiм разе

Другое мелася на ўвазе:

Мiхал любiў каля бутэлькi

Пытаць тых-сiх наконт зямелькi,

Бо так на службе дапяклi,

Што гэта думка аб зямлi

Запала ў сэрца назаўсёды,

Як промень волi i свабоды.

На тую ж сесiю штотыдня

Хадзiў Мiхал да пана-злыдня.

Звычайна з ранiцы ў нядзельку,

Калi пакiне пан пасцельку,

Аб'ездчыкi са стражнiкамi

Сюды схадзiлiся, з'язджалiсь,

З гадзiну добрую сланялiсь

Або мянцiлi языкамi,

То часам востра, то пагана,

Пакуль не клiкалi да пана.

Вось i цяпер, у дзянёк гэты,

Як мае быць ужо адзеты,

Сказаць, адзеты i фарсiста

I гладка выбрыўшыся, чыста,

Мiхал ужо разгладжваў вусы.

- Асцерагайся ж ты спакусы:

Прыйдзi хоць раз дадому ў часе!

Звярнулась жонка да Мiхася.

Ох, гэта нуднае прыслоўе,

Бадай яму ўжо безгалоўе!

I колькi раз ён чуе гэта!

Ну й надаедная ж кабета:

Вось так i выкiне на вока!..

Мiхал абураны глыбока,

I гнеў мяняе яго вочы.

Ой, ды й язык жа ты жаночы:

Цi ёсць, цi не прычына тая

Ўсё роўна менцiць i кусае.

- Ну, як табе ўжо не абрыдне

Казаць адно сто раз на тыднi?

Сказала сорак раз i - квiта!

Мiхал адказвае сярдзiта,

Глядзiць, паблiсквае вачыма

I злосна ўскiдвае плячыма.

- Бо праўда вочы табе коле,

I не мiнеш ты нябось Сроля,

Не людская твая натура,

Не пахне дом свой i пячура:

Абы гарэлка на прымеце

Ты ўсё гатоў забыць на свеце!

Мiхась стаiць, знявагi поўны,

I погляд кiдае бязмоўны.

О, колькi крыўды ў iм, абразы!..

Э! лепш змаўчаць ёй, лепш тры разы

I не адказываць нiчога.

Ён толькi ўбок плюе з парога,

Iдзе - сам гнеў i сама бура,

Са лба на бровы збегла скура,

А губы шчыльна-шчыльна сцяты,

Дзвярмi ён грукнуў, выйшаў з хаты

I злосць душы i сэрца пляму

Выносiць з дому аж за браму;

I нейкi час ён па дарозе

Iдзе абураны, ў трывозе,

На жонку злосны, на самога,

Бо ў словах жонкi праўды многа.

Але ж нашто калоць у вочы?..

Цьфу! дня табе няма i ночы,

Анi часiначкi спакою;

Чорт кожны вяжацца слатою,

А тут яна шэй-на-катрынку

Як завядзе, дык без упынку.

Мiхал аб помсце строiць планы.

Вось ён нап'ецца, прыйдзе п'яны,

Каб аж язык не варушыўся,

Калi такiм лiхiм радзiўся;

Няхай крычыць сабе тады.

А не - не ўзяць два днi яды

Наперакор сваёй жанчыне,

Пакуль яе злосць не астыне?

Мiхал i клiн ужо мiнае.

Направа сцежачка сляпая

Вядзе балотцам на ачосы.

Мiхал iдзе пакуль што босы

I на дарожку зварачае,

Iдзе свяржэнскiмi маргамi

I гразь памешвае нагамi.

I покi ён мiнуў лагчыны,

На лбе разгладзiлiсь маршчыны

I ў сэрцы бура уляглася.

Другiя думкi на Мiхася

Цяпер найшлi нейк неўзаметкi,

Ды толькi iх маўклiвы сведкi

Лясок, дарожка, елкi, хвоi,

Свае ў iх думкi i настроi.

Балотца пройдзена памалу.

Густым ляском па буравалу

Мiхал выходзiць на гасцiнец.

Цяпер у думках пан-злачынец.

I не хацелася б з iм знацца,

Нi справы мець, нi спавядацца,

Нi слухаць лаянкi-пагрозы;

Але нi злосць твая, нi слёзы,

Нi моцна шчэмлены кулак

Не зменяць справы анiяк

Цярпi! чаму? дакуль цярпенне?

Калi канец яму, рушэнне?

Няўжо ўвесь век жыць з панскай ласкi

I перад iм чуць абавязкi?

I слугаваць яму, старацца

I ў тры пагiбелi згiнацца?

Адказ адзiн: няма, брат, ходу,

Хоць з моста кiдайся ты ў воду;

Няма зямлi свае i хаты,

I мусiш гнуцца, як пракляты,

Бо ты нi мяса i нi рыба.

Iдзе Мiхал, прад iм сялiба,

Засценак добра так знаёмы,

I хоць няважныя харомы

Тут гэта шляхта збудавала,

Але жыве i гора мала!

Хоць шляхцiц цёмны, як саган,

Затое ж сам сабе ён пан:

Паноў ляснiчых знаць не знае,

Прад iмi спiны не згiнае:

Пад бокам паша, агароды,

I лес, i поле - ўсе выгоды.

Мiхал зiрнуў i пазайздросцiў:

Чаму й не ён мiж ягамосцяў?

Нядзелька, свята - людзi вольны,

Свая ахвота, свой дазвол,

На рынак едуць, хто ў касцёл,

Як гэты Людвiк багамольны,

А хто пагульвае так дома;

А ты вось совайся, як бома,

Ды бойся лiха i падкусу

Не ступiш кроку без прымусу.

За горкай панская пасада,

Як у вяночку, каля саду

Ў глыбi прасторнага дзядзiнца

Стаяла з боку ад гасцiнца.

Будынак, парк i агарожа

Было ўсё слаўна i прыгожа;

Мастацкi зробленая брама

Ласкала вока гэтаксама,

Але Мiхалу не хацелась

Глядзець на гэта ўсё - прыелась,

I панскi дом з ласiным рогам

На Мiхася глядзеў астрогам,

Бо тут, апроч тае знявагi,

Сказаць, ад кожнага брадзягi,

У стражнiкоўскiм сваiм лёсе

Нiчога ведаць не прыйшлося.

А гэта сесiя, спатканне,

Падкусванне i насмiханне

Як прыкра гэта ўсё, i нудна,

I непрыемна, i паскудна!

Мiхал ступiў на двор кватэры

З душою, згрызенай без меры,

Але, спаткаўшы саслугачых,

Спакойных больш i менш гарачых,

Мiхал мяняе выраз твару

I гонiць прэч задуму-хмару,

Iдзе, вiтаецца, смяецца,

Бы смутку век не знаў, здаецца,

Бо людзi схiльны строiць кпiны

З тваiх нягод без дай прычыны.

Тут быў Скварчэўскi, Лiхтаровiч,

Амброжык, Суднiк, Астахновiч,

"Памдзей", аб'ездчык i мыслiвы,

На пачастункi памаўзлiвы,

"Памдзей" быў створан з "пана дзея".

Не поп наш дзядзька, але ўмее

Зiрнуць часамi "ў свае святцы",

Каб трапным словам адазвацца

I сэнс "духоўнай" карталюшкi

Паправiць лiпкаю мянушкай.

"Памдзей" аб'ездчык быў няшкодны:

Так, чалавек ён старамодны

I не такi, як Ворцюх, зыркi,

I меней здольны на прыдзiркi,

I на падкусы, i на ўданне,

За што й вагi ён не меў звання.

Вось Арцюшок - о, гэта скула!

Ну i шкадлiвы ж быў, хамула,

Хоць у панкi пралез адразу:

Цанiў Ракоўскi ў iм заразу;

Вось так i вiўся каля пана...

Цьфу, ты, мардасiна пагана!

Якога чыну даслужыўся

Обер-аб'ездчыкам лiчыўся,

Брахун не горшы ад сабакi.

Ён меў сабачыя адзнакi

Брахаў налева i направа;

Была й сабачча яго слава,

I калi пахла дзе даносам,

Тады, крутнуўшы толькi носам,

Казалi згодна, ў адно слова:

"Ну, гэта штучка Арцюшкова!"