Новая зямля (на белорусском языке) - Якуб Колас

Для злосцi стравы бракавала.

Вось у Парэчча пан шыбуе,

Крычыць, Мiхала патрабуе,

Каня спынiўшы каля брамы.

Мiхал у гэты момант самы

Прыходзiць з лесу, йдзе да пана.

- Чаму на флянсах у васпана

Сляды быдлячыя? - пытае,

А сам так скрыва паглядае,

Насупiў твар i зрушыў бровы.

- Былi там панскiя каровы!..

Ох, тут ляснiчы як уз'есца!

Ну, не знаходзiць сабе месца!

Ды як затупае нагамi!

Крычыць, махае кулакамi,

А вочы тыя, як у змея.

Ад злосцi больш яшчэ чарнее,

З астатнiх слоў Мiхася лае,

З пасады выгнаць пагражае.

Мiхал маўчаў, ды нечакана

Ён сам як рушыцца да пана!..

Ляснiчы зразу ўзад падаўся...

- Чаго пан гэтак раскрычаўся?

Завошта пан мяне так лае?

Згарыць яна няхай, такая

I служба гэта, i пасада,

I гэта крыўда, й гэта здрада,

I гэта панская адплата!..

Няхай яна будзе праклята!..

Мiхал тут плюнуў, завярнуўся

Хоць раз, ды добра агрызнуўся!

XI. ДЗЕДАЎ ЧОВЕН

Мiхал вайшоў у хату злосны.

- Ах ты, вар'яце безлiтосны!

За што ты лаеш? за што хаеш?

Што да мяне ты, скажы, маеш?

Чаго чапляешся слатою,

Каб ты не ведаў век спакою!

А прападзi ты, гад шалёны!

I доўга сыпалiсь праклёны,

Пакуль Мiхал свой гнеў не вылiў.

- Але ж i я яго зажылiў!

I зразу змоўк, сабача морда!

Мiхал прамовiў досыць горда.

Прагонiць вон - хай праганяе,

А служба знойдзецца такая:

Мяне сам князь у замку знае!

- I маладзец, - гаворыць жонка,

Ды трэба больш было насыпаць,

Каб аж пайшло калоць пад кiпець,

Каб ззелянеў ён, як зялёнка.

Прагнаць! за што? Украў, цi што, ты?

За лес спраўляеш сабе боты?

Цi прапiваў дабро скарбова?

Не будзе гнаць цябе за слова:

Няма прычын. А папусцiся,

Тады iдзi ты хоць тапiся.

- Ото ж зараза! от халера!

От дачакалi сабе звера!

Прыпiльнаваць бы дзе брыду,

За "гiтал", падлу, ды ў ваду!

Парваць бы ноздры качарэжкай

Або глузды адбiць даўбешкай;

I не было б табе граху:

Забiў, як вош або блыху!

I дзядзька моцна абурыўся

I разважаць яшчэ пусцiўся:

Цi быў бы грэх, цi грэх не быў,

Калi б падлоўчага забiў?

Мiхал, сказаць, крыху баяўся

Размовы з iм; ён спадзяваўся,

А што, як скажа выбiрацца?..

Такi пабайваўся, прызнацца,

Бо што ж? няма дзе разгарнуцца,

Няма дзе, брат, табе прыткнуцца.

Ды ў той жа дзень наказ быў даны

Iсцi Мiхалу пад буданы

Сачыць ваўкоў. Ну, значыць, квiта!

Прайшла гарачка i нябыта.

I праўда: ўсё сышло, нi слова.

I нават з iм была размова

I гаварыць з сабой даваўся

Не тым, зусiм не тым здаваўся!

I ўсе згрызоты нейк адселi,

I ўсе тут зноў павесялелi

Ды зноў рабiлi свае справы

I для карысцi, i для славы.

Цяпер дазвольце вы ўжо мне

Сказаць аб дзедавым чаўне.

Калi казаць пра човен дзедаў,

То трэба ўжо, каб кожны ведаў

Пра дзеда Юрку хоць бы змала.

Перш-наперш Юрка - цесць Мiхала,

А стала быць, яго сваяк;

Затым - дзед Юрка быў рыбак.

Ды рыбакi не ўсе аднакi

Свае ў iх густы i адзнакi.

Дзед меў да сецей нахiленне,

А вудзiць - не: не меў цярпення

I не любiў наогул вуды

I гэтай вудавай маруды,

Бо вуды любяць больш паны

I, выбачайце, свiстуны;

Хоць, праўда, хлеб ядуць i з вуды,

Але не ўсе i не заўсюды.

Вось невад - о! другая справа

Тут, брат, не вуда, тут - аблава!

I волак можна пахвалiць:

Iм можна здорава лавiць.

А лепш за ўсё, мае браткi...

Сказаць вам? венцер, нераткi!

Ды толькi трэба мець знароўку,

Каб не страляць у саракоўку,

Бо трэба ведаць, дзе паставiць,

Ды ўмець i венцер добры справiць.

Мастак быў дзед на ўсё на гэта:

Лавiў нямала ён за лета;

Былi лiны, язi i плоткi

Лузаў дзед добра сабе злоткi:

Было за што кручок загнуць,

Было i ў краму з чым зiрнуць.

I любяць дзеда Юрку ўнукi,

Яны цалуюць яму рукi,

А дзед у плечы iх цалуе

I абаранкам патрактуе.

Цукеркi дзеду - не, не любы,

Няхай iх качкi: псуюць зубы,

Дык лепш не знаць iх, ну iх к ляду,

Гэту дзявочую прынаду!

Звычайна дзед быў вельмi цiхi,

Не падымаў нiдзе шумiхi,

Але быў сталы i разумны,

Такi разважлiвы i ўдумны

Ну, чалавек старога складу,

Калi што скажа, то да ладу,

Але дзе крыўда i махлярства

Тады дзед меў адно лякарства

Не паглядзiць ён, хто такi ты:

Хоць чорт, хоць д'ябал знамянiты,

Пляваць яму на тваю масць,

Але ўжо чапаласу дасць.

Адзiн на ўсiх пайсцi гатовы,

Без разважання, без размовы!

Ну, а калi дзед падгуляе,

Тады ён йзноў адменнасць мае,

Тады ён нават i бушуе

I трохi сына памуштруе;

Але пад гэтым бушаваннем

Хавае гумар з насмiханнем:

Больш жарты строiць, чым ваюе.

- Язэп, ўставай!- крычыць ён сыну.

Ўставай у гэтую ж хвiлiну!

Бярэ дзед ноты ценаровы,

Нiбыта злосны яго бровы.

- Чаго да хлопца прывязаўся?

Лепш лёг бы каменем. Набраўся!

Гаворыць баба i сярдуе,

А дзед яе як бы й не чуе.

- Ўставай, лайдак, малiся Богу!

Язэп варушыцца ў бярлогу,

Ўстае, пачухваецца, плача:

Што-то за доля, за бядача!

Цi ён распуснiк? цi ён збойца?

- Ну, кленч!.. хрысцiся! ў iмя Ойца!..

Язэпа трохi дзед павучыць,

I памуштруе, i памучыць,

Бо трэба ж iх адукаваць

I паслушэнству навучаць.

Яшчэ на дзеда паглядзеце,

Калi дзед вып'е на банкеце.

У дзеда шчокi румянеюць,

У дзеда вочы весялеюць,

Гарохам дзедаў смех якоча,

А сэрца руху, шуму хоча.

"Эх, ешча-шчышча! Ешча-шчышча!"

Тут дзед i цмокае, i свiшча,

Як салавей з сiваваронкай,

Ды як зальецца песняй звонкай!..

Не! дзеду трэба болей руху,

I дзеду цесна ў тым кажуху.

Кажух на лаву дзед скiдае

I бубен-рэшата хватае,

Бубнiць у вечка чым папала

Ды як прышчоўкне! ды прыўдала!

Тут вам i полька, i мазурка...

Такi быў дзед, нябожчык Юрка!

I дзядзька быў рыбак выдатны,

Хоць больш урыўкавы, прыватны,

Але лавiў-такi нямала,

I дзядзьку ў рыбе шанцавала.

Бывала, пострыжнi прыправiць,

На шчупакоў нясе i ставiць.

Глядзiш - о, добрая мiнута!

Шнур з вiлак спушчан, палка ўгнута,

Схапiў жыўца шчупак i свiшча,

Дастаў - ў два локцi шчупачышча!

I з вудай дзядзька шчасце мае:

Язёў занадзiць i кiлзае;

Язi ў тры хунты i ў чатыры!

Агледзiць дзядзька букты, вiры,

Картофель зварыць i гароху,

I надзiць рыбу ён патроху.

Лавiў наш дзядзька нераткамi

I венцярамi i сачкамi,

Ды аднаго ўсё ж бракавала:

У дзядзькi чоўна не ставала.

Каля адрынкi пад страхою

У дзеда Юркi сiратою

Валяўся човен так, без дзела,

На сонцы сохла яго цела,

I човен, праўда, ўжо няновы.

Дзед Юрка быў рыбак скарбовы,

Скарбовай чайкай карыстаўся,

А ўласны човен так валяўся,

Як бы ў адстаўцы той сенатар,

Хоць на чаўны дзед быў аматар.

Дзед Юрка дзядзьку паважае

I да яго прыхiльнасць мае:

Антось не знае такой моды

Рабiць у рыбе перашкоды,

I глупства ён рабiць не стане,

I ў венцер дзедаў не загляне.

- Бяры, Антось, ты човен гэты.

Рассохся трохi ён за лета

I сям-там нават пакалоўся,

I шашаль, можа, дзе завёўся,

Але, агледзеўшы, нiчога:

Яшчэ паслужыць мала-многа.

Антось, як сонца, засвяцiўся:

Даўно аб чоўне ён смуцiўся.

Дадому дзядзька ехаў лёсы,

Кладзе ён човен на калёсы,

I едзе наш Антось вясёлы,

I з iм падсмейваюцца й колы.

На рэчку човен ён спускае

Няхай сабе тут намакае;

А там, управiўшысь з сяўбою,

Залье Антось яго смалою,

Агледзiць i заканапацiць,

А дзе i бляхаю прыхвацiць.

"Засвiшча човен мой стралою!"

Так думаў дзядзька сам з сабою.

Пакуль Антось канчаў работу,

На рэчцы човен меў турботу:

Як толькi добра сонца ўгрэе,

Кастусь у чоўне ўжо дурэе

Без нагавiц, ў адной кашулi,

I хоць за ногi мыцкi тнулi,

I запускалi як бы спiцы,

Але скiдаў ён нагавiцы,

Бо так спрытней быць каля чоўна

I нагавiцы - рэч умоўна.

Зазнаў тут бедны човен гора:

Каламi Костусь яго пора,

I ва ўсе бокi яго круцiць,

I толькi воду каламуцiць,

Бо тут гразi больш, чым вады,

I мулу, рознае брыды.

Бубнiць тут човен, ходзiць рэха

Такая хлопцу з iм пацеха!

Антось на човен свой як гляне

I весялей на сэрцы стане:

Якi б нi быў, а ўсё чаўнок,

I шчылiн мала, як намок.

Тым часам дзядзька ненарокам

Глядзеў на човен добрым вокам.

Дзянёк ён выбраў больш-менш вольны,

Iдзе вясёлы i давольны.

На бераг човен выцягаюць,

Алесь i Костусь памагаюць.

- Набок вярнеце, дном угору!

Палечым зараз, наш ты хворы!

Да чоўна дзядзька так звярнуўся

I тут жа зараз завiнуўся.

- Бярэце пакулле i спiцы...

Памчымся мы на нiз крынiцы,

Аж толькi вецер засвiдруе!

Язду ўжо дзядзька тут смакуе.

- Вы шчыльна, шчыльна затыкайце!