Новая зямля (на белорусском языке) - Якуб Колас

У печы ўжо палаюць дровы,

I iх астатнiя размовы

Так гучна, бойка застралялi,

Як бы паны запалявалi.

Хлапцы памылiся руплiва

I ўсе з дарэктарам пачцiва

Пасталi ў рад прад абразамi.

- Малiцеся ж вы... са слязамi!

Каб даў Бог здольнасцi, ахвоты

Да вашай новае работы,

Панятнасць добрую i памяць

Ўсё браць на розум вам i цямiць,

I каб да кнiгi вас гарнула,

Сказаў Мiхал сынам прачула.

I хлопцы ў нейкiм захапленнi

Пасталi раптам на каленi

I так набожненька малiлiсь,

Што аб падлогу лбамi бiлiсь.

- А па сняданнi - за навуку!

I не чакаць мне на пануку,

I самi знайце свой парадак,

Каб i да кнiг, як да аладак,

Таксама дружна наляталi.

Дарэктар, хлопцы - ўсе маўчалi,

Схiлiўшы ўдумныя галовы,

Пакуль цягнулiся прамовы.

- А ты, дарэктар, ведай дзела:

Прыпры iх добра, як вужакаў,

Каб аж заенчыў i заплакаў,

Каб у галовах iх кiпела!

Калi ж чаго не зразумее,

Або не ў часе задурэе,

Цi так падыме часам спрэчку,

Стаў на каленi i на грэчку!

"Ого! - падумалi хлапяты.

Няўжо дарэктар так заўзяты,

Што будзе права сваё правiць

I на каленi штодзень ставiць?

Ну, што ж? пабачым, памяркуем,

А здзеку, кпiн не падаруем.

Няхай адно кране за вуха:

Як выйдзе ён на двор, псяюха,

Адзiн без нас, як цёмна стане,

Тады што скажаш нам, Iване?"

Але навука аказалась

Не гэтак страшна, як здавалась.

Дарэктар выдаўся мяркоўны

I лепшы нават, як свой кроўны;

Умей з iм толькi пагадзiцца,

Раменным вушкам паддабрыцца

Цi падшыванку звiць на лапаць,

За вуха ён не будзе цапаць,

Наадварот: тады ты - дока,

Ў навуцы пойдзеш ты далёка.

I толькi Ўладзя хiбiў часта:

Задач нiяк не браў i - баста;

Як з iм дарэктар наш нi бiўся

Нi з месца, раз ужо спынiўся;

А не - на злосць яму гаворыць,

А то часамi з iм i спорыць

Цi проста дражнiцца, смяецца

I ўзяць за вуха не даецца.

Тады дарэктар адступаўся

I да другога зварачаўся.

Ды толькi вось чым скутак дрэнны:

Мiхал быў сам крыху пiсьменны

I падлавiў ён раз Алеся:

Ў законе божым, як у лесе,

Не цямiў хлопец нiчагутка;

Адам i Ева, збойца Каiн

Разоў пятнаццаць iм аблаен,

Але няма ўсё таго скутку:

Два словы скажа i запнецца,

Бы галава там чым заткнецца,

Ну проста зробiцца як звон,

Алеся лаюць за закон:

- Ото бяспамятны дурнiца!

Бадай ты спрогся быў, тупiца!

Смяюцца, строяць з хлопца кпiны,

Няма спакою нi часiны.

Алесь пакутуе i плача:

Надыдзе ж гэтака няўдача!

I вось, зашыўшыся на печы,

Ён разважае недарэчы:

Як тут зрабiць i што парадзiць?

Куды б "закон" яму справадзiць?

- Згарэлi б вы былi, "начаткi"!

Парву нашчэнт вас, небажаткi!..

А што ж? пакромсаць iх, i квiта!

Абы зрабiць тут шыта-крыта!..

Алесь па сталым разважаннi

Прыйшоў да тога праканання,

Што каб палепшылась вучэба,

То гэту кнiгу знiшчыць трэба.

I вось уночы наш дабродзей

Ўстае i крадзецца, як злодзей,

I кнiгi з скрынкi выкiдае,

I пад сталом iх растрасае,

А ненавiсныя "начаткi"

Парваў па самыя акладкi:

"Вось вам, Абрам, Iсак i Якаў!

Паплачце вы, бо я ўжо плакаў!"

Зрабiўшы строгую расправу,

Ён кiнуў далей iх пад лаву,

Як быццам тут каты гулялi

I штук такiх навытваралi

Сваiмi гульнямi i скокам,

I скрынку ставiць Алесь бокам.

Паслухаў: не - нiхто не чуе,

I ў запек цiхенька шыбуе.

Назаўтра раненька дасвету

Руплiвасць матку падымае.

Яна ўстае, крыху ўздыхае,

Работа розная чакае,

I рух находзiць на кабету,

Карчажку палiць на камiнку,

Садзiцца прасцi на часiнку,

Пакуль у печы не падпалiць,

Тады работа ўся навалiць.

I дзядзька зараз абудзiўся,

У вокны глянуў - мо спазнiўся.

- Ох, трэба ж борзда абувацца

I з малацьбою паспяшацца,

Бо мышы збожжа й так паелi,

I злазiць борздзенька з пасцелi.

Алесь не спiць - ён у трывозе:

Што на сягонняшняй дарозе

Яго з "начаткамi" чакае?

Як сойдзе хiтрасць яго тая?

А як успомнiць пра "начаткi",

Так i палезе душа ў пяткi.

Абуўся дзядзька, штось шукае

I раптам голасна пытае:

- А во! хто ж кнiгi так раскiдаў?!

Алесь нiчым сябе не выдаў,

Заплюшчыў вочы i чакае,

Чакае, што тут далей будзе.

- Скажэце, мiленькiя людзi!

Мае ж вы родненькiя маткi!

Як расчвартованы "начаткi"!

Пад лавай дзядзька вядзе следства.

- Якое зроблена калецтва!

I мацi прасцi перастала,

Глядзiць i дзiвiцца нямала.

- Каты напэўна, - кажа мацi,

Бо гэтак бегаюць па хаце,

Калi разыдуцца часамi!

Алесь падзячан добрай маме,

Бо мацi ў тон яму трапляе

I на катоў вiну ўскладае.

I бацька ўстаў на гэту справу

Пабачыць дзiўную праяву.

"Ўсё будзе добра, калi тата

Не надта возьмецца заўзята",

Алесь пад коўдрай разважае,

I страх мацней яго шугае.

Да кнiжак тут усе сышлiся,

I разважаннi пачалiся.

"Начаткi" доўга разглядалi,

Як iх "каты" пашматавалi.

Алесь за печчу весялее,

Але падняцца ён не смее,

Каб там чаго не наплясцi,

На след старэйшых не ўзвясцi...

"Не: трэба ўстаць, устаць, канечна,

Бо так ляжаць, брат, небяспечна!"

Яго аж коле пад лапаткi.

Ўстае, глядзiць ён на "начаткi",

Глядзiць ды ў слёзы! Як заплача!

"Ах ты, халерына кацяча!"

Алесь прыйшоў у гнеў, у дзiкi,

I ў абурэнне, жаль вялiкi,

Катоў ён бедных б'е, ганяе,

За хiб у сенi выкiдае,

Як бы яму тыя "начаткi"

Мiлей i бацькi, мiлей маткi.

- А гэта Каiну не шкодзiць:

Нашто ён Бога ў зман уводзiць?

Няхай братоў не забiвае!

"Начаткi" дзядзька разглядае,

Кiвае хiтра на Алеся:

- Няма нi Сiма, брат, нi Хама,

Падралi ў дрэбезгi Адама,

А Ева дзесь сядзiць на стрэсе,

Нiдзе не знойдзеш Саламона,

Кот на хвасце панёс Самсона.

Тут, брат, Iсая i Агей,

Прарок Iлья i Елiсей.

Пастаў цяпер ты Богу свечку,

За цэп бярыся ды за грэчку,

"Начаткi" ж сунь iдзi пад стрэху!

I аж заходзiцца ад смеху.

- А каб яны павыдыхалi!

Чаму задачнiка не рвалi?

Сказаў Уладзя ў засмучэннi:

- Дае ж такiя Бог здарэннi,

Але не мне яны трапляюць,

Мяне заўсёды абмiнаюць.

Тут нават бацька не стрымаўся

I нечакана засмяяўся.

Алесь пачуў - мiнула лiха.

I сам сябе ён хвалiць цiха,

I так на сэрцы праяснiлась,

Як бы гара з плячэй скацiлась.

I думаў ён i пацяшаўся,

Што ўжо з законам паквiтаўся,

I цэлы дзень ён быў вясёлы,

Як бы яго няслi анёлы.

Ды памылiўся ён без меры:

Прыходзiць бацька па вячэры,

Алеся з запеку ён клiча

Ды ў нос "начаткi" яму тыча:

- Глядзi ж ты iх цяпер, як вока:

Папруга ўжо не так далёка;

Калi каты iх зноў парвуць,

То пухiры тут паўстаюць!

I тое месца сына-блазна

Айцец паказвае выразна.

Алесь, у смутку джургануўшысь,

Пашыўся ў запечак, сагнуўшысь.

I доўга ён заснуць не можа:

Зноў Лот, Абрам... Мой моцны Божа!

Ўваччу "начаткi" мiтусяцца,

Ад iх няможна адвязацца;

Зноў тая самая бядота,

Зноў слёзы, крыўда i згрызота.

Адно Алеся суцяшала

I Кастуся бяда спаткала:

Кастусь на "веруi" сеў макам,

Абодвум кепска, небаракам!

I кажа раз Алесiк брату:

- Закiнем кнiгi ў снег, за хату,

Ты "верую", а я "начаткi",

I пойдуць iншыя парадкi.

- А будуць бiць? - То што? паплачам,

Затое ж потым мы паскачам.

- А тата кнiжак зноў дастане?

- Ну й што? i тым дамо мы рады,

А там падыдуць i Каляды,

А там, дасць Бог, вясна настане...

Эх, брат: якi ты баязлiвы!

Не бойся, Костусь: будзем жывы!

Чаго баяцца? нiчагутка!

Закiнем iх у снег цiхутка.

А ты маўчок! нi шэп! нi слова,

I ўсё, брат, пойдзе адмыслова.

- Не, брат Алеська, не рабi ты,

Бо тата наш такi сярдзiты!

- Дык ты не хочаш? - Не: баюся!

- Адзiн i я, брат, адступлюся,

Сказаў Алесь i засмуцiўся

I ў свае думкi углыбiўся.

На скорым часе ранiчкою

Алесь у кепскiм быў настроi:

Хадзiў, бурчаў, не змоўчваў маме,

Ўсё дагары вярнуў нагамi.

- Бадай яны былi згарэлi!

I дзе чарты iх тут падзелi?..

- Чаго ты шворышся, мармотка?

Ў пытаннi маткi злосцi нотка

Зусiм Алеся угнявiла.

Зiрнуў на матку ён нямiла.

- Няма "начатак"! - Зноў "начаткi"?

Калi ўжо будуць iм канчаткi?

Ён ператрос i вугалочкi,

Як ёсць, аблазiў i куточкi;

Глядзеў за бэльку i ў пячуру,

Падняў такую шуру-буру,

Што хоць ты з хаты выбiрайся

I тых "начатак" адцурайся.

Алесь раскiс i не ў гуморы.

- Мо iх забраў Марцiн з каморы?

(Марцiн нядаўначка з кватэры

Прыносiў нейкiя паперы.)

Алесь Марцiна прыплятае

I ўсё шукае ды шукае,

I не знаходзiць сваю страту.

З гуменца бацька шусь у хату!

I, не гаворачы нiчога,

Рвануўся раптам да малога!

Аж задрыжаў. I ў момант вока

Ўгары матнуўся пас высока