Дубянецкі - Неизвестно

Атэізм жорстка абяздольвае сваіх паслядоўнікаў, выкараняючы ў іх веру ў звышнатуральную Сілу, у Бессмяротную Душу. Гэтым самым атэізм вызваляе сваіх выхаванцаў, а лепш скажам: ахвяраў, ад тармазоў сціпласці, прыстойнасці, дабрыні і іншых, што закладвае і сцеражэ ў чалавеку рэлігія. Рэлігійнага чалавека ад кепскага ўчынку спыніць усведамленне непазбежнасці Боскай кары. Бязбожнік жа – “сам сабе гаспадар і суддзя”, і калі “ніхто не бачыць і не ведае”, чаму ж не зрабіць сабе нешта “карыснае”, “прыемнае”? У рэлігійнага чалавека, такім чынам, высокія маральныя якасці складаюць яго глыбінную сутнасць, яго характар. Што ж датычыцца бязбожніка, дык тут яны выстаўляюцца толькі напаказ і не з’яўляюцца ўласцівасцю яго.

Я з вялікім разуменнем аднёсся да выразна адчувальнага на плябанні культу мучаніка польскага Ксянзда Ежы Папялушкі. Яго партрэт – вялікі альбо малы, з паштоўку – маецца ледзь не ў кожным пакоі. І ў закрыстыі – таксама, на самым відным месцы.

34-гадовы святар Ежы Папялушка быў зверскі замучаны афіцэрамі Службы Бяспекі ПНР. За тое, што ён самааддана і бясстрашна выконваў свае абавязкі.

Думаю, што цяпер лепшага і бліжэйшага прыкладу хрысціянскім святарам пакуль што і няма. І калі святар заўсёды перад сваімі вачамі бачыць вобраз свайго закатаванага равесніка і брата па сану, гэта непазбежна будзе адбівацца і на яго практычнай дзейнасці – дадаваць яму адвагі, настойлівасці.

Ксёндз Ежы Папялушка, сам бясстрашны, вучыў адвазе і мудрасці, стойкасці і разважлівасці. Вучыў, што страх вядзе да зняволення і страты сваёй індывідуальнасці. Толькі чалавек, які здольны перамагчы сваю боязь, становіцца сапраўднаю асобаю.

Ксёндз Ежы Папялушка здабыў сабе маральны аўтарытэт у часы, калі многія страцілі свой аўтарытэт. Ён стаў асабістым прыкладам нават тым, хто страціў веру. Сапраўды, калі такія людзі ёсць сярод нас, дык жыццё ўсё яшчэ вартае жыцця.

Так ацэньваў гэты вялікі жыццёвы прыклад адразу, як кажуць, па гарачых слядах. З таго слушнага часу прайшло тры гады і мы цяпер пераканаліся ў праўдзівасці гэтых ацэнак. Так яно ёсць, і так будзе. І сапраўды прарочымі былі словы Яна Паўла ІІ, які ў лістападзе 1984 году сказаў: “О, каб з гэтай смерці вырасла Дабро, так як з Крыжа – Уваскрасенне”.

Дзейнасць знаёмых маіх ксяндзоў, што свядома ўзялі сабе за ўзор свайго духоўнага брата Ежы Папялушку, яскрава сведчыць пра велічную плённасць такога пераймання.

2 кастрычніка 1987 году. Прыгадалася Варшаўскае паўстанне. Яно цягнулася з 1 жніўня да 2 кастрычніка 1944 г. Распачалося паводле загаду афіцэра Бор-Камароўскага. Атрадамі Варшаўскай акругі кіраваў палкоўнік А. Chruњciel (“Монтэр”). Толькі ~10% паўстанцаў АК мелі ўзбраенне і амуніцыю на 2-3 дні бою. У такіх вось умовах лілася польская кроў цэлых 63 дні! А насупраць гораду, пад Віслаю, стаялі ўзброеныя да зубоў сытыя савецкія арміі 1-га Беларускага Фронту і гэтак званага Народнага Войска Польскага. Гэта войскі маршала Савецкага Саюза “паляка” К. К. Ракасоўскага! Ні ён, ні яго бліжэйшыя сябры, тады яшчэ генерал-палкоўнікі, М. А. Булганін і М. С. Малінін не кінуліся на дапамогу ге­роям Варшавы.

6 кастрычніка 1987 году. Ствараецца ў Мінску новы часопіс – орган ЦК ЛКСМБ і СП БССР. Значыць, для моладзі. Назву яму далі “Крыніца” – для беларускамоўнага выпуску і “Родник” – для рускага. Штомесячны. 7 аркушаў і столькі ж творчых супрацоўнікаў. Узначаліць яго дазволена Уладзіміру Няк­ляеву.

Апрача галоўнага рэдактара, туды пасылаюць М. Кацюшэнку – былога рэдактара “Знамени юности”, Л. Екеля – цяперашняга рэдактара гэтай самай газеты. Здаецца – намеснікамі. Гэтыя бяруць з сабою яшчэ аднаго адтуль журналіста – Паўла Якубовіча. Не забудзем, што і сам Някляеў ледзь не адтуль паходзіць: ён у гэтай газеце лічыцца літаратурным кансультантам. Выходзіць, што гэтых людзей яму С. Паўлаў не навязаў, што гэта яго, Някляеўскія, людзі.

І тым не менш дагэтуль ужо на паперы змянілася тры склады рэдакцыі. Усе названыя застаюцца кожны раз. Мяняюцца тыя, хто павінен адказваць там за мастацкую літаратуру. Цяпер – гэта Анатоль Сідарэвіч, Адам Глобус (Уладзімір Адамчык) і Алесь Асташонак. Клопат апошняга – забяспечваць часопіс добрымі перакладнымі з іншых моваў творамі.

У адным з “саставаў” прапанаваўся Сяргей Дубавец (цяпер ён у ссылцы ў Гомелі). Аднак С. Паўлаў не дазволіў, пабаяўся яго дапусціць да часопісу.

Днямі наведаў С. Паўлава нехта Сыс – паказна-крыклівы беларррус. Адбылося нечаканае. Паўлаў пачаў спавядацца перад гэтым неўтаймаваным хлопцам, даводзіць, як ён шчыра любіць Беларусь і паважае беларусаў, скардзіцца, што яго не разумеюць – зламыснікі з беларусаў. У канцы споведзі ён пазваніў Някляеву і загадаў узяць Сыса ў часопіс. Някляеў, вядома, адказаў, што “усе дадзеныя яму штатныя адзінкі ўжо запоўнены”. У адказ пачуў уладнае: “Думай, ты ж кіраўнік!”.

Відаць, наспявае чарговая ператраска “кадраў” неіснуючага часопіса. Чым гэта скончыцца, невядома. Вядома толькі тое, што Сыс “раскалоўся”: сустрэўся з адным з тых, хто ведае аб падрыхтоўцы ў Маскву чарговага дакументу супраць С. Паў­лава і супраць свайго характару нясмела вымавіў: “А можа не трэба скардзіцца цяпер на Паўлава, бачыце, які ён на самой справе?”...

9 кастрычніка 1987 году. На пасяджэнні секцыі мастацкага перакладу абмяркоўваліся вынікі Першага Міжнароднага семінару перакладчыкаў беларускай літаратуры. Ужо ў дзверы стукаецца ІІІ-е тысячагоддзе, а нашы “патроны” толькі збіліся на першы такі семінар. Дзякуй і за гэта. Ёсць такі настрой праводзіць іх заўсёды праз адзін год. Няхай сабе і так.

Але ж пажадана, каб гэтыя семінары сапраўды былі міжнароднымі. На гэты ж нават і мэту такую не ставілі. Разаслалі запрашэнні толькі ў еўрапейскія сацыялістычныя краіны.

Прысутнічалі літаратары з Балгарыі – 5 чалавек; Венгрыі – 2; ГДР – 2; Польшчы – 6; Чэхаславакіі – двое з Чэхіі і адзін са Славакіі; з Югаславіі – адзін чалавек. Усяго дзевятнаццаць перакладчыкаў. Сярод іх былі і зусім выпадковыя асобы, якія ні радочка беларускага не пераклалі і, мабыць, і не збіраюцца.

Вядома ж, што такіх сяброў беларускага слова, як прафесар Карлава універсітэту Вацлаў Жыдліцкі, цяжка больш назваць. Гэты дасканала ведае нашую пісьменнасць, заахвоціў ёю немалую групу таленавітых маладых літаратараў, стварыў такім чынам цэлую школу пераклыдчыкаў беларускай літаратуры. І перакладзена там нямала! Больш за трыццаць кніг пятнаццаці аўтараў.

А ўсяго за апошнія дзесяць гадоў у сацыялістычных краінах выдадзена больш за 160 кніг нашых пісьменнікаў. За гэты ж самы тэрмін беларускія выдавецтвы выпусцілі больш за 120 кніг аўтараў гэтых краінаў.

Семінар ўсё-такі рэгіянальны, таму і статыстыка гэтая адпавядае яму.

Мабыць, доўга яшчэ будзе фіксавацца галоўны недахоп у гэтай справе – пераклад імі кніг беларускіх аўтараў, як правіла, з рускіх выданняў, значыць, пераклад з перакладу.

Таксама і яны вельмі часта перакладаюцца на беларускую мову з дапамогай рускіх перакладаў. Апрача, канечне, літаратуры польскай, балгарскай, нямецкай, а ў апошнія гады і чэшскай, славацкай. Зусім не асвоілі мы, як след, літаратурныя кантыненты Венгрыі, Румыніі, многіх народаў Югаславіі, не кажучы ўжо аб усёй Азіі і Афрыцы. Вось тут-та “партыя і ўрад” і павінны былі б паставіць гэтую важную праблему на дзяржаўны ўзровень і рашаць яе, а не чакаць, што яна сама сабою вырашыцца. А што такое “чаканне” ёсць, сведчыць тое, што гэтыя органы штогод патрабуюць ад выдавецтваў і Саюзу пісьменнікаў “падрабязных” звестак, з якіх моваў перакладаецца ў БССР літаратура непасрэдна?

А трэба б не проста звесткі браць, а, вывучыўшы іх, зрабіць дзейныя высновы: наладзіць раз і назаўсёды вывучэнне беларусамі моваў, патрэбных для літаратурна-культурных сувязяў. І ў сваіх навучальных установах і пасылаць студэнтаў туды.

Патрабуе дзяржаўнага патранату і справа адваротная – арганізацыя вывучэння беларускай мовы ў іншых краінах. Пачаць з арганізацыі вывучэння яе іншаземцамі ў інстытутах і універсітэтах Беларусі.

Але ж нешта трэба рабіць! Само нічога не зробіцца. Актыў паліглотаў, што ўзнік пры створаных і рэарганізаваных мною пяць год таму назад альманахах “Далягляды” і “Братэрства” – гэта было наша роспачнае саматужніцтва, наш роспачны энтузіязм! Бясплатны! А сюды патрэбны немалыя казённыя асігнаванні, паколькі прыватныя асацыяцыі гэтага профілю ў СССР забаронены.

Дык давай, дзяржаўка, пакажы, на што ты здольная!

11 кастрычніка 1987 году. Напэўна, апошні раз сёлета так расквецілася нашая кватэра. Сёння сюды былі дастаўлены з дачы ледзь не ўсе кветкі, што там яшчэ дагэтуль цешылі адно толькі неба і, можа, зрэдку чыё-небудзь выпадковае вока.

Ва ўсіх пакоях пасля доўгай карпатлівай творчай працы расставілі 12 букетаў і мудрагелістых кампазіцыяў. Можна было б зрабіць з іх яшчэ столькі цудоўных “адзінак”. Але ж вырашылі “не быць скупымі”, хоць і “дзелім” ужо апошнія дары сонца.