Геноцид карпаторусских москвофилов – замолчанная трагедия ХХ века - Василий Ваврик

Balan Teodor, Dr. -Supriniarea miscarilor nationale diu Bucovina pe timpul razboiului mondial 1914–1918. Cernauti, 1923

Blumental Hermann. -Galizien. Dritte auflage.154 S. В очерке «Die Schalcht bei Lemberg» автор рассказывает о повешении 28 крестьян из деревни Потоковец (?) за мнимую помощь русским в нападении на Сокаль. В качестве свидетелей обвинения выступают студент украинец Дмитро Прокоп из Тартакова, который воодушевленный воззванием «Дила» заявляет о своем постановлении поступить в «Сичевые стрельцы», польский кузнец и еврей-арендатор.(Происшествие имело место перед 19 августа 1914 года). Под датой 19 августа упоминается об эскортировании жан-дармамимассовых партий крестьян-руссофилов и о хулиганском выступлении ввиду арестованных уличной толпы. Под датой 30 августа говорится об обращении митр. Шептицкого с предостережением перед насильственым обращением с руссофилами, поскольку не исключено временное занятие города неприятелем. Под 31 августа сказано о транспорте заключенных из тюрьмы «бригидок» на вокзал и об нападках толпы. Об «измене» русских крестьн упоминается тоже на стр. 75, 76, 84

Bobrowski Marjan dr., wiezien thalerhofski. -Z okazji obchodu thalerhofskiego. «Wiek Nowy», Lwow, 1934, Nr. 9888

Cerkiew unicka we wschodniej Malopolsce w czasie inwazyi rosyjskiej (1914–1917) (podr. x. M. St.) Fakty i refleksye. Lwow, 1920. 80 str. (Odbitka z «Gazety Koscielnej»).

В брошюре указано, что австрийцами арестовано не менее 350 русских священников, из чего в самом Талергофе интернировано 300.

Co psal cesky tisk o resi poslanse Stribrneho. «Nedelni list», Praha, 1937, Nr.163.

Daszynski Ignasy.-Pamittniki. T. И. Krakow,1 926 348 str. Str. 200 «Cesarz bul juz czlowiekieni zgrzybialym (mial 85 lat) i tracil wplyw z kazdym dniem. A naezelna komenda armij austro-wegierskiej od wrzesnia (1914) stawala sie coraz bardziej nieroezytalna wobee ciezkich klesk na polu bitew we wschodniej Galieji i w Serbji i wietrzy-la w najglupszy i najnikczemniejzzy sposob «zdrade dokola! Juz wow-czas rozpoczely sie straszliwe wieszania chlopow, ksiezy rusinskich, zydow «za wskazywanie drogi Moskalom. Najniewinniejzzych ludzi wieszano bez sadu dziesiatkami na drzewach przydroznych. Setki pro-cesow najdzikszych wytaezano roznym nieszczesliwcom. Odznaczali sie pray tem i andytorowie Polacy, jak n. p niejaki Zagorski, adwokat ze Lwowa, dzisiaj podpora miejscowa «narodowego» obozu. Wyroki smierci padaly jak grad. Kleski szly zakleskami, a Polakow i Rusinow winiono o to, ze nedznicy austrjaccy na posterunkach generalskich przegrywali bitwy!.. Niewiele narazie tych wszystkich okropnosci dochodzilo do naszych uszu.» (Vide str. 205, 206, 268–269).

Dlugosz Wladyslaw.-Mowa wygloszona dnia 14 grudnia 1917 r. W komisji wojskowej delegacji austrjackiej. Krakow, 1918.

(Vide Lasocki, str. 90). «Lezy prezedemna rozkaz krajowej komendy zandarmerji Nr. 5, Exhibit Nr. 403 Res. Do wszystkich komendo, odd-zialow i posterunkow zandarmerij, w ktorym komendant zandarmer-ij, podpulkovnik Naganer, wzywa, zandarmow po raz ostatni, ady sie ocneli ze slabosei, uwolnili od skrupulow prawnych i najsurowsza bezwzglednoscia wystepowali przceiw kazdemu podejrzanemu. Ta sama komenda zandarmerji w rozkazie datowanym Lwow, 20 sierpnia 1914, Exhibit Nr. 68 Res. Nakazuje zandarmom, aby podejrzanych o zdrade nie odstawiali do sadow wojskowych, ale aby po krotkiem prezesluhaniu ich i swiadkow i po krotkim protokole w krotkiej drodze podejrzanych rozstrzeliwali. Rozkaz tejze komendi zne brzmienie: «Na rodstawie wydanego rozkazy z 16 sierpnia1914r. Nr. 403 Res. Nalezy wobee wroga kazdego podejrzanego o zdrade w krotkiej drodze zgladzie ze swiata». (Ibid. str. 91). «Jak dlugo ludnose naszego kraju znajdowala sie w tej strasznej opresij, jak dlugo zandarmi mieli u nas prawo decydowae o smierci obywateli, widae z faktu, ze dopiero dnia 7 styeznia 1916r., krajowa komtnda zandarmerji uznala za wskazane wydae nastepujacy rozkaz: «Zawiadomie wszystkie posterunki, ze karae smitrsia bez sadu nie wolno. Uzycie broni doz-wolone tylko wedle 19 ustawy i 65 instrukcji sluzbowej».(Ibid.)

«Dziennik Ludowy». Lwow, 1924, NrNr. 287, 288, 290, 291,292. (Dr. Stanislaw Zagorski).

Едина незнайна Голгота на русския народ в източна Галицiя — Талергоф. «Славянски Глас», София, 1934, кн.2.

Fida Adolf. -Tragedia Thalerhofu. W 20-ta rocznice powstania «obozu smierci». «Gazeta Poranna», Lwow, 1934, Nr. 10 672.

Filar Wladyslaw dr. -Wspomnienia wojenne niewojujacego Stryj w sierpniu 1914. «Gazeta Poranna»,1934? Nr.10743, 10744, 10745 i nast.

«Grazer Tagblatt», Graz, 7.IX. 1914.

Grzedzielski W1. -Przemysl im Weltkriege. (Dr. Mieczyslaw Orlowiez, Illustrierter Fuhrer durch Przemysl und Uragebung, Ltvbtrg, 1917, S.88-107).

Гашек Я. -Похождения бравого солдата Швейка во время мировой войны. Пер. с чеш. П. Богатырева. М., Гослитиздат, 1956, 751 стр. (В этой едкой сатире на австро-венгерскую военщину имеются тоже интересные эпизоды о полевых судах, вешании людей за руссофильство, о концентрационных лагерях и проч.).

Navelka F.J. -Zapisky z vyhnanstvi. Praha, 1920.

Navelka F.J. -На италья^кия позиции и обратно. Воспоминания из всемирной войны. Прага, 1925. 76 стр. с илл. (На чешском языке). (Эта книга, как и остальные печатные памятники проф. Гавелки («Записки из изгнания», «Дети-мученики» и др.) об ужасах в австро-венгерских лагерях Талергофа, Геленсдорфа и пр. Содержит много рефлексий на довоенное время и на новые переживания во время войны — она бросает луч света на ужасное положение славянских народов под игом Австрии, а особенности на положение русских и чехов. См. «Русский Голос»,1925,№ 122).

Hold ludnosci ruskiej. «Gazeta Lwjwska», 1929, Nr.261.

Im Namen Seiner Majestat des Kaisers! K. K. Landwherdivisionsgtritht in Wien, Dst. 70/14/ 945, Wien, 17. Februar 1917.69 S. Fol.

Приговор по делу Д-ра Кассиана Дмитриевича Богатырца и тов. о государственной измене, которым 16 подсудимых были приговорены к смертной казни через повешение.

Istota moskalofilstwa «starorusinow» galicyjskich. «Biuletyn polsko-ukrainski», Warszawa, 1935, Nr.5(92).

Kantineure im Thalerhof. «Neue Freie Presse», Wien, 18/6 1916.

Karbulitzki Narion.-Die Henkerein in der Bukowina. Sehluss zur Polemik mit Oberst Seeliger aus Anlass der von General Fischer erschienenen Memoiren «Warum Tauzende sterben mussten». Cernauti, 1929, 24 S. (Русский перевод Р. Д. Мировича, 1962).

Klein E.-Ulanenritt. «Neue Freie Presse», Wien, 1914, Nr. 18008. (Перевод: «За що?»-см. «Ил. Календарь о-ва им. М. Качковского на г. 1920», Львов, 1919).

Kulisova Tana.-Mala pevnost Terezin. Narodnihrbitov Ghetto. Paha, 1961.

Karpacki jeniec. «Slowo Polskie», Lwow, 14/xii 1914, Nr. 563. («Piotr. Ajencia tel. dn. 13/1 b. m. Donosi, ze jeniee austryjacki,pod-ofieer pochodzacy z Galieji, wziety na przeleezy Wyszkowskiej, opowiada, ze podczas ofenzywy Austryjakow na Doline nie byla wios-ki, w ktorejby oni nie powiesili 2–3 ludzi. Wieszali wegierscy zandarmi polowi wedlug wskazowek miejscowych zydow. Zydzi podezas cofania sie Austryjakow wszyscy uciekli za austryjackimi oddzialami. Opowiadajacyspotykal ochotnikow ukrainskich z posrod Huculow. Przeklinali oni swych przewodcow, ktorzy ich namowili do walki w austryjackich szeregach».

Nad hrobem 1767 muceeniku. «Nedelni list», Praha, 1937, Nr. 163.

Ku czci b. wiezniow Thalerhofu.Imponujace uroczystosci starorusinow we Lwowie. «Gazeta Poranna», Lwow, 1934, Nr. 10. 673.

Lasocki Zygmunt.-Polacy w austrackich obozach barakowych dla uchodzcow i internowanych. (Wspomnienia z czasow wojny swia-towej bylego posle do parlamentu austrjackiego), Krakow, 1929. 313 VII str.

Lfsocki Z.-Речи в австрийском парламенте 12/7 1917 г. И 12'3 1918 года. Stenographisches Protokoll. Haus der Abgeordneten. XXII Session. 18 Sitzung, S. 919… und 71. Sitzung, S. 3600…

Lasocki Zygmunt.-Wychodztwo wojenne. «KurjerLwowski», 1915, Nr. 193.

Lipinski Stanislaw.-Rusini (Starorusini). «Wola i czyn», Lwow, 1937,k Nr. 5.

Lozynskyj Michael.-Die russische Propaganda und ihre polnisches Gonner in Galizien. Nerausgegeben vom allgemeinen ukrainischen Nationaltat in Osterreich. Berlin, 1914.

Orlowiez Mieczyslaw dr.-Jaroslaw, jego prezeszlosc i zabytki. (Przezornik ilustrowany). Lwow-Warszawa, 1921. 140 str. (str. 72: «Entuziazm na rzeez Austrji nie by! Jednak powszechny. Wladze wojskowe austrjackie nie robily sobie z malkontentami wielkich care-monji. Jeednych stawiano poprostu pod murami ratusza, gdzie ich rozstrzeliwano na podstawie zarzadzenia pierwszego lepszego niemieckiego lub wegierskiego oficera, a slady kul w murach ratusza swiadcza dotychczas o tym rodzaju wymiaru sprawiedliwosci austr-jackiei. Innych, Przewaznie Rusinow z obozu t. Zw. Moskalofilskiego, wywieziono masowo do obozu internowanych w Thalerhofie kolo Gracu, gdzie wsrod okropnych warunkow higjcnicznych i moralnych trzymano ich przez lat trzy». Str. 73: «Po zdumieni uwywolanem przez nadspodziewany oporrosyjski przyszla kolej na paroksyzm wsciek-losci. Sztab austrjycki, na ktorego czele stal wrogo dla Polakow usposo-biony arcyksiaze Fryderyk z Cieszyna, cheac oczyscie sie opinji austr-jackiej i wegierskiej z poniesionych klesk, rozpuscil wiesci, ze przyezy-na niepowodzen austrjackich sa polscy i ruscy szpiegowie w Galicji i zaezeto tych szpiegow szukae. W Jaroslawiu, podobnie jak w innych miejscowosciach Galicji, rozpoczely sie masowe aresztowania ludzi najniewinniejszych. Zaprawieni w bezmyslnych okrucienstwach honwedzi wegierscy, ktorym w historji tej wojny nalezy sie osohna hanieb-na karta, szukalitych szpiegow ze szezegolnem zamilowaniem. Rozstrzeliwaliwielu bez sadu, bez najmniejszych nawet indagacyj. Podpalanie wsi, rabunki i gwalcenie kobiet byly na porzadku dzien-nym»…

Peklo Solvanu v Thalerhofu. «Nedelni list», Praha, 1937, Nr. 163.

Perfecki Vladimir.-Verteidigungsscnrift des k. k. Ldst. Feuerwerkers mit Einjahrig-Freiwilligen Abzeichen Vladimir Perfecki fur die Offiziersversammlungen am 21 und 22 August 1918. (Из семейного архива).

Prajs Julia.-Krzywe litery. Warszawa, «Czytelnik», 1960.(Автор описывает живо события первой мировой войны на областях восточной Галитчины вплоть до развала Австрии. Отмечает тоже злодеяния против русских Галичан со стороны австрийских властей и их «украинских» пособников, а также хулиганское отношение уличной толпы к арестованным; арест студента Ореховского, его заключение в Талергофе и затем высылка на итальянский фронт со штрафной маршкомпанией; арест свящ. Гука и рассуждения на этот счет почтмейстера Альтмайера и др.).

Reinfluss Roman.-Ziemia lemkowska przed polwieczem. «Kurjer literacko-naukowy», Lwow, 1935, Nr. 6.

Rozhovor s J Stribnym o reci thalerhofske. «Ntdtlni list», praha, 1937, Nr. 163.

Ronge Mak. -Разведка и контрразведка. М., Воениздат, 1935 и 1939. (Репресси, казни, политические процессы русских галичан представлены австрийским офицером-разведчиком, как следствие «государственной измены»).

Rozwadowski Tad. -Cos o Niemsach i yos j Wegrach. (Z pamietnikow jen. Tadeusza Rozwadowskiego). «Karjer literacko-naukowy» 12/6 1933. (Упоминается о повешании в окрестности Криницы на Лемковщине гр. кат. священника за то, что жаловался на грабеж мадьяр).

Skizypek Jozef. -Pizeglad ukrainskich opracowan i literatury pamietnikarskiej z okresu lat 1914–1918. «Ziemia Czerwienska», Lowjw, 1938, zesz, I, str. 100–106.

Sherber Waclaw. -Antomobilem pizez Galicje.Garse wrazen z podrozy specjflnego sprawozdawey «Ilustr. Kuryera Codziennego do Lwowa. «Ilustrowany Kuryer Codzinny», Krakow, 26/7 1915.

Stracenie Sandowieza. «Slowo Polskie», Lwow, 14/27 XII 1914, nr. 582.

Straszne sceny w Talerhofie, Wspomnienia z czasow grasowa-nia soldatcski austrjackiej. «Ilustrowany Kuryer Codkienny», Krakow, 17/XII 1924-za «Neues Wiener Journal» 14/XII 1924/

Stvana ree velehradee Stribrneho «Nedelni list», 197, 3Nr. 163.

Stribrny Jizi. -(Die Rede). Stenograprisehes Protokoll. Haus der Abgeordntten, XXII. Session. 6, Sitzung, 14. Juni 1917. S. 240–250.

Stribrny Jizi. -Interhellftion des Abgeordnettn Jizi Stribrny und Genossen an den Herrn Ministerratsprasidenten sowie den k.k. Minister des Innern, den k.k. Minister der Justiz und den k.k. Minister fur Landesverteidiggung, betreffend unbegrundete Verhaftungen vom freien Staatssburgern. Hads der Abgeordneten. 7. Sitzung der XXII. Session am 15 Juni 1917. Anhang II. Interpellationen, 198/1. Wien< 15 Mai 1917. Jizi Stribrny, Slavicek, Roman Czaykowski, Karel Exner, Dr. Baxa, Lizy, Dr. Hubschmann, Stransky, A. Konecny, Bohumil Bradas.

Swieto Talerhofu. «Hustorowany Gonitc Wieczorny», L. 1931, Nr. 20.

Sxydlowski Tadeusz dr. -Ruiny Polski. Opis szkod wyrzad-zonych prazez wojne w dziedzinie zabytkow sztuki na ziemiach Malopolski i Rusi Czerwonej. Z 227 rycinam i marka oryeneacyjna. Krakow, 1919. 215 str.

«Talergof». «Z okazji jego 25-leeia». P.W.P. Nurt. Po udniowo-wschodniaagencja prasowa. Lwow, 1939, Nr. 23. (Перепечатка в польском переводе — одноименной статьи В.Р. Ваврика из газеты «Русский голос», Львов, 1939, № 118).