Тры таварышы (на белорусском языке) - Эрих Ремарк

Змрок пашарэў. Я ляжаў цiха. Мая рука пад галавой Пат здранцвела, я нiчога не адчуваў. Але я не варушыўся. Толькi тады, калi яна павярнулася ў сне i ўткнулася ў падушку, я змог вызвалiць руку. Я цiхенька ўстаў, пачысцiў зубы i пагалiўся. Адэкалонам я пацёр валасы i патылiцу. Усё было незвычайнае: i шэры паўзмрок пакоя, i думкi, i цёмныя абрысы дрэў за акном. Калi я павярнуўся, то ўбачыў расплюшчаныя вочы Пат. Яна глядзела на мяне. Я сумеўся.

- Хадзем, - сказала яна.

Я падышоў да яе i сеў на край ложка.

- Няўжо гэта праўда? - спытаў я.

- Чаму ты пытаешся?

- Не ведаю. Можа, таму, што ўжо ранiца. Пасвятлела.

- Падай цяпер мае рэчы, - сказала яна.

Я падняў з падлогi тонкую шаўковую бялiзну. Яна была лёгкая, бо яе было мала. Я трымаў яе ў руцэ. "Нават бялiзна незвычайная, - падумаў я. - Тая, хто яе носiць, - таксама незвычайная. Я нiколi яе не зразумею, нiколi".

Я аддаў ёй рэчы. Яна абняла мяне за шыю i пацалавала.

Потым я праводзiў яе дадому. Мы амаль не размаўлялi. Мы крочылi побач мiж срэбнага ранку. Па бруку грукалi малочныя фургоны. З'явiлiся разносчыкi газет. Нейкi стары сядзеў каля дома i спаў. Яго падбародак тросся, нiбы хацеў адвалiцца. Мiма праехалi веласiпедысты, везучы кашы з булачкамi. Над вулiцай павiс пах цёплага свежага хлеба. Высока над намi ў блакiтным небе праляцеў самалёт.

- Сёння? - спытаў я Пат каля дзвярэй дома.

Яна ўсмiхнулася.

- У сем? - спытаў я.

Яна не выглядала зморанай. Яна была свежая, быццам добра выспалася. На развiтанне яна пацалавала мяне. Я пастаяў каля дома, пакуль не ўбачыў, што ў яе пакоi загарэлася святло.

Потым я вяртаўся. Па дарозе мне прыйшло ў галаву шмат прыгожых слоў, якiя я павiнен быў сказаць ёй. Я блукаў па вулiцах i думаў пра тое, што я мог бы сказаць i зрабiць, калi б быў не такi, якi быў. Потым я пайшоў на рынак. Ужо пад'ехалi фургоны з гароднiнай, мясам i кветкамi. Я ведаў, што тут на тыя ж самыя грошы можна купiць удвая больш кветак, чым у крамах. На ўсе грошы, колькi ў мяне было, я купiў цюльпанаў. Яны вельмi прыгожыя, зусiм свежыя, з кропелькамi вады ў чашачках. Я набраў поўнае бярэма. Прадаўшчыца паабяцала мне, што адашле кветкi Пат у адзiнаццаць гадзiн. Абяцаючы, яна засмяялася, а потым дадала яшчэ ладны букет фiялак.

- Не менш чым на два тыднi радасцi вашай даме, - сказала яна. - Толькi час ад часу трэба кiдаць у ваду пiрамiдон.

Я кiўнуў i заплацiў. Потым я няспешна пайшоў дадому.

X

"Форд" гатовы стаяў у майстэрнi. Новага заказу не было. Нам нешта трэба было рабiць. Мы з Кёстэрам пайшлi на аўкцыён. Мы хацелi купiць там з малатка таксi. Таксi можна было з выгадай перапрадаць. Памяшканне для аўкцыёнаў было ў паўночнай частцы горада, у флiгелi ў двары. Акрамя таксi тут прадавалася процьма iншых рэчаў. Некаторыя з iх стаялi пад адкрытым небам. Ложкi, расхiстаныя сталы, пазалочаная клетка з папугаем, якi крычаў: "З богам, каханы!", кнiгi, шафы, стары фрак, табурэткi, посуд - прадметы бядняцкага разбiтага быту.

Мы прыйшлi зарана. Аўкцыянера яшчэ не было. Я корпаўся ў рэчах на двары i ўбачыў некалькi кнiг - зачытаныя танныя экземпляры грэчаскiх i лацiнскiх класiкаў з заўвагамi на палях. На выцвiлых зашмальцаваных старонках цяпер былi не вершы Гарацыя цi песнi Анакрэона - на iх быў крык беднасцi i бездапаможнасцi страчанага жыцця. Уладару гэтых кнiг яны да апошняга моманту былi прытулкам, ён iх бярог, колькi мог, а той, хто здаў iх сюды, дайшоў да ручкi.

Кёстэр з-за маёй спiны глянуў на кнiгi.

- Сумна бачыць такое, праўда?

Я кiўнуў галавой i паказаў на iншыя рэчы.

- I гэта таксама, Ота. Дзеля забавы табурэткi i буфеты сюды чалавек не пацягне.

Мы пайшлi да машыны, якая стаяла ў кутку двара. Лак аблез i выцвiў, але машына была чыстая, нават пад крыламi. Прысадзiсты чалавек з шырокiмi далонямi стаяў непадалёк i тупа глядзеў на нас.

- Ты ўжо агледзеў машыну як след? - спытаў я Кёстэра.

- Учора яшчэ, - адказаў ён. - Даволi старая, але беззаганна дагледжаная.

Я кiўнуў.

- Вiдаць, што так. Машыну мылi сёння ранiцай, Ота. Аўкцыёншчык, пэўна ж, гэтага не рабiў.

Кёстэр пахiтаў галавой i зiрнуў на прысадзiстага.

- Гэта, вiдаць, гаспадар. Ён i ўчора стаяў тут i выцiраў машыну.

- Д'ябальшчына, - сказаў я. - Ён падобны да сабакi, якi трапiў пад колы.

Праз двор да машыны падышоў малады чалавек. Ён быў у палiто з поясам i меў да непрыемнасцi фарсiсты выгляд.

- Гэта, вiдаць, i ёсць тая калымага, - сказаў ён, звяртаючыся не то да нас, не то да таго мужчыны, i пастукаў гачкай па капоце. Я ўбачыў, як у вачах у гаспадара ўспыхнула непрыязнасць.

- Нiчога, нiчога, - велiкадушна апраўдаўся ўладар пояса. - Лак усё роўна ўжо нiкуды не варты. Ганарыстая ламачына. Ёй месца ў музеi, цi не так? - Ён магутна засмяяўся са свайго жарту i глянуў на нас, чакаючы адабрэння. Мы не падтрымалi яго смеху. Ён звярнуўся да гаспадара:

- Што вы хочаце за бабулю?

Чалавек моўчкi пракаўтнуў.

- Як за металалом, так? - балбатаў хлапец у цудоўным настроi. Ён зноў павярнуўся да нас.

- Паны таксама зацiкавiлiся? - I прыцiшаным голасам: - Мы маглi б згаварыцца. Вытаргаваць машыну за бясцэнак, а барыш падзялiць. Навошта гэтым людзям даваць дармавыя грошы! Дарэчы: Гвiда Цiс з фiрмы "Аўгека".

Ён крутнуў сваю гачку i з даверлiвай перавагай падмiргнуў нам.

"Для гэтага дваццацiпяцiгадовага смаўжа няма нiякiх тайнаў", - падумаў я са злосцю. Мне шкада было чалавека, што стаяў каля машыны, i я сказаў:

- Вам бы мець iншае прозвiшча, а не Цiс.

- Магчыма, - згадзiўся ён, усцешаны. Вiдаць было, што ён прывык да камплiментаў за спрыт.

- Вядома, - працягваў я. - Вам лепш было б звацца Смаркач. Гвiда Смаркач.

Ён адхiснуўся.

- Ну, пэўна, - нарэшце вымавiў ён. - Два на аднаго...

- Калi на тое, - сказаў я, - я пайду з вамi адзiн. Куды захочаце.

- Дзякую, - адказаў Гвiда холадна. - Шчыра дзякую! - i падаўся ад нас.

Прысадзiсты мужчына з засмучаным тварам стаяў, быццам яго нiчога не тычылася, i, утаропiўшыся, глядзеў на машыну.

- Не будзем купляць яе, Ота, - сказаў я.

- Тады яе купiць браняносец Гвiда, - запярэчыў Кёстэр. - Мы не зможам дапамагчы чалавеку.

- I праўда, - сказаў я. - I ўсё ж - нешта тут не так.

- А дзе сёння ўсё так, Робi? Павер мне: для чалавека нават лепш, што мы тут. Магчыма, дзякуючы гэтаму ён атрымае за машыну крыху больш. Але я абяцаю табе: калi браняносец не дасць першую цану, я змоўчу таксама.

Прыйшоў аўкцыёншчык. Ён спяшаўся, вiдаць, у яго было шмат спраў. Кожны дзень праходзiла дзесятак аўкцыёнаў. Лёгка жэстыкулюючы, ён пачаў аўкцыён вартых жалю рэчаў. У яго быў жалезны гумар i дзелавiтасць чалавека, якi кожны дзень мае справу з беднасцю, прычым яго самога яна нiколькi не кранае.

Рэчы прадавалiся за грашы. Некалькi перакупшчыкаў забралi амаль усё. Яны нiбы нехаця толькi падымалi палец, сустракаючыся з позiркам аўкцыёншчыка, або хiталi галавой. Але за позiркам аўкцыёншчыка час ад часу сачыла i яшчэ адна пара вачэй... вочы на зняможаным твары пазiралi на пальцы перакупшчыкаў, як на знак божы - з надзеяй i страхам. На таксi заявiлi цану тры чалавекi, i першы сярод iх - Гвiда: трыста марак. Смехатворная цана. Падышоў блiжэй прысадзiсты чалавек. Ён нешта бязгучна шаптаў. Здавалася, што ён хоча прапанаваць сваю цану. Але рука апусцiлася. Ён адступiў назад.

Наступная цана - чатырыста марак. Гвiда пайшоў на чатырыста пяцьдзесят. Узнiкла паўза.

Аўкцыёншчык пазiраў па баках.

- Хто больш? Раз... два...

Гаспадар таксi стаяў з шырока адкрытымi вачамi i панiклай галавой. Здавалася, што ён чакае ўдару па галаве.

- Тысяча, - сказаў Кёстэр.

Я зiрнуў на яго.

- Яна вартая трох, - прамармытаў ён. - Не магу глядзець, як мардуюць чалавека...

Гвiда рабiў нам адчайныя знакi. Ён забыўся на "Смаркача" - справа была важней.

- Тысяча сто, - прагугнiў ён i замiргаў нам. Калi б у яго было яшчэ адно вока на заднiцы, ён мiргаў бы i iм.

- Тысяча пяцьсот, - сказаў Кёстэр.

Аўкцыёншчыка ахапiў азарт. Ён прытанцоўваў, як дырыжор, трымаючы ў руцэ малаток. Тут у ход пайшлi не дзве-тры маркi, а зусiм iншыя лiчбы.

- Тысяча пяцьсот дзесяць, - заявiў успацелы Гвiда.

- Тысяча васемсот, - сказаў Кёстэр.

Гвiда пакруцiў пальцам каля лба i здаўся.

Аўкцыёншчык падскочыў. Я раптам падумаў пра Пат.

- Тысяча восемсот пяцьдзесят, - сказаў я нечакана для самога сябе.

Кёстэр здзiўлена павярнуў галаву.

- Пяцьдзесят я дадаю ад сябе, - хутка прамовiў я. - Для... надзейнасцi...

Ён кiўнуў.

Аўкцыёншчык стукнуў малатком - машына наша. Кёстэр адразу заплацiў.

- Дзiўна! - сказаў Гвiда, якi не мог пайсцi проста так i наблiзiўся да нас, быццам нiчога не здарылася.

- Можна было набыць гэтую скрыню за тысячу марак. Трэцяга мы пасадзiлi б адразу.

- З богам, каханы! - прагучаў металёвы голас за яго спiной. Настала чарга папугая ў пазалочанай клетцы.

- Смаркач, - дадаў я.

Гвiда пацiснуў плячыма i знiк.

Я падышоў да былога гаспадара машыны. Цяпер побач з iм стаяла жанчына з бледным тварам.

- Так... - сказаў я.

- Ведаю... - адказаў ён.

- Нам не хацелася гэтага рабiць, - сказаў я. - Але вы атрымалi б тады менш.