Тры таварышы (на белорусском языке) - Эрих Ремарк

"Грэх прыводзiць да бяды..." - рэзка прагучаў хор святош яшчэ раз, i чуваць было, што Армiя выратавання ў вялiкай трывозе.

Але зло перамагло.

Маё iмя згубiлася ў ночы,

Бо я толькi за грошы люблю,

грымнула з грубых глотак.

- Пара даваць драла, - сказаў я Пат. - Я гэтую песню ведаю. У ёй некалькi куплетаў гучаць даволi моцна. Прэч адсюль.

Мы зноў аказалiся ў горадзе, напоўненым гудкамi машын i шоргатам колаў. Але сам горад як хто зачараваў. Туман ператварыў аўтобусы ў казачных жывёлiн, машыны сталi кошкамi, што з блiскучымi вачыма крадуцца да сваёй ахвяры, а вiтрыны - заваблiвымi стракатымi пячорамi.

Мы пайшлi па вулiцы мiма могiлак i перасеклi кiрмашовую плошчу. Каруселi ўзвышалiся ў вiльготным паветры, як шумныя вежы, напоўненыя музыкай i бляскам, чортава кола iскрылася пурпурам, золатам i смехам, а лабiрынт мiргаў блакiтнымi агнямi.

- Блаславёны лабiрынт! - сказаў я.

- Чаму? - спытала Пат.

- Мы ж аднойчы былi тут разам.

Яна пацвердзiла, кiўнуўшы галавой.

- У мяне такое пачуццё, быццам гэта было бясконца даўно.

- Можа, зноў зойдзем?

- Не, - сказаў я. - Больш не хачу, Пат. Ты хочаш выпiць?

Яна адмоўна пахiтала галавой. Яна выглядала чароўна прыгожай. У тумане, якi ахiнаў яе лёгкiм покрывам, яна выглядала яшчэ больш блiскуча.

- Ты не змарылася? - спытаў я.

- Яшчэ не.

Мы праходзiлi мiма атракцыёнаў, дзе надоечы накiдвалi колцы на кручкi. Тут вiселi лямпы, якiя свяцiлiся бела-iскрыстым карбiдным святлом. Пат зiрнула на мяне.

- Не, - сказаў я. - Сёння не гуляю. Не кiну нiводнага колца. Калi б нават была магчымасць выйграць вiнны склеп Аляксандра Македонскага.

Мы пайшлi далей па плошчы i праз парк.

- Недзе тут павiнен быць бэз, - сказала Пат.

- Так. Ён пахне ўжо здалёку. Вельмi моцна. Праўда?

Яна зiрнула на мяне.

- Праўда, - сказала яна.

- Пэўна, ужо распусцiўся. Бэзам пахне цяпер увесь горад.

Я неўпрыкмет зiрнуў направа-налева: цi няма дзе вольнай лаўкi? Але цi бэз быў вiнаваты, цi нядзеля, цi мы - не было нiводнай. Усе былi занятыя. Я зiрнуў на гадзiннiк. Ужо пайшла першая гадзiна ночы.

- Давай, - сказаў я, - пойдзем да мяне. Там мы пабудзем удваiх.

Яна не адказала, але мы вярнулiся. Каля могiлак мы ўбачылi штосьцi нечаканае. Армiя выратавання атрымала падмогу. Цяпер хор стаяў у чатыры рады. З'явiлiся не толькi сёстры, але i дзве шарэнгi братоў у форме. Спеў ужо гучаў не ў два галасы, а ў чатыры - як арган. У рытме вальса над магiльнымi помнiкамi лунала: "Святы Ерусалiм"...

Апазiцыi больш не было чутна. Яе змялi. "Настойлiвасць, - часцяком гаварыў дырэктар маёй гiмназii Хiлерман, - настойлiвасць i стараннасць - лепш, чым распуста i генiяльнасць..."

Я адчынiў дзверы. На момант засумняваўся, а потым уключыў святло. Калiдор зеўраў перад намi, як жоўтая агiдная кiшка.

- Заплюшчы вочы, - цiха сказаў я Пат. - Вiдовiшча - не на слабыя нервы.

Я рыўком падняў яе на рукi i паволi пайшоў звычайным крокам, быццам я адзiн - мiма скрынь i газавых плiт да сваiх дзвярэй.

- Жудасна, праўда? - сказаў я сарамлiва i ўтаропiўся на плюшавы гарнiтур перад намi. Так, цяпер мне не хапала парчовых крэслаў фраў Залеўскi. Не хапала дывана, лямпы ад Хасэ...

- Зусiм не жудасна, - сказала Пат.

- Жудасна, жудасна, - не пагадзiўся я i падышоў да акна. - Праўда, вiд прыгожы. Можа, падсунем крэслы да акна?

Пат хадзiла па пакоi.

- Зусiм не дрэнна. Галоўнае - казачна цёпла.

- Табе холадна?

- Я люблю, калi цёпла, - сказала яна i прыўзняла плечы. - Не люблю холаду i дажджу. Не магу iх трываць.

- Божа мой... а мы праседзелi столькi часу ў тумане.

- Тым утульней цяпер тут.

Яна пацягнулася i зноў пачала хадзiць сваёй прыгожай хадой па пакоi. Я вельмi разгубiўся i хуценька азiрнуўся вакол сябе. Дзякаваць богу, рэчы былi не вельмi параскiданыя. Растаптаныя хатнiя пантофлi я адным ударам зафутболiў пад ложак.

Пат стаяла перад шафай i глядзела ўверх. Наверсе ляжаў стары чамадан, падараваны мне Ленцам. Ён увесь быў абклеены этыкеткамi - сведкамi яго далёкiх вандровак.

- Рыа-дэ-Жанейра, - чытала яна, - Манаас, Сант'яга, Буэнас-Айрэс, Лас-Пальмас...

Яна адсунула назад чамадан i падышла да мяне.

- I ты ўжо ўсюды пабываў?

Я нешта прамармытаў. Яна ўзяла мяне пад руку.

- Давай, раскажы мне пра ўсё, раскажы пра тыя гарады - гэта ж, вiдаць, так цудоўна, пабываць так далёка...

А я? Я бачыў яе перад сабой, прыгожую, маладую, поўную нецярплiвасцi, матылька, якi па шчаслiвай выпадковасцi заляцеў у мой варты жалю, недагледжаны пакой, у маё нiчога не вартае, бязмэтнае жыццё. Гэты матылёк быў са мной i ўсё ж не са мной - адзiн толькi подых, i ён мог пырхнуць i зноў паляцець... лайце мяне, праклiнайце мяне, але я не мог... не мог не пацвердзiць, не мог сказаць, што я там нiколi не быў... цяпер не мог...

Мы стаялi каля акна, туман клубiўся i наплываў на шыбы, а я адчуваў: за iм зноў чакала мяне ўтоенае, схаванае, мiнулае, сырыя шэрыя днi, пустэча, бруд, шматкi гiблага iснавання, бездапаможнасць, нiкчэмнае выхваленне бязмэтна адбарабаненага жыцця - але тут, у цянi перада мной, неверагодна блiзка, цiхае дыханне, недатыкальная прысутнасць, цеплыня, выразнае жыццё... я павiнны быў утрымаць яго, зрабiць яго сваiм.

- Рыа... - сказаў я. - Рыа-дэ-Жанейра - порт, нiбы казка... Мора ўпiсваецца ў бухту, утвараючы сем дуг, а над iмi ўздымаецца белы зiхоткi горад...

Я пачаў расказваць пра спякотныя гарады i бясконцыя раўнiны, пра жоўтыя плынi рэк, пра блiскучыя астравы i пра кракадзiлаў, пра лясы, што паглынаюць дарогi, пра крык ягуараў начамi, калi рачны параход плыве праз чад выпарэнняў ванiльных лiянаў i архiдэяў, праз задушлiвасць, гнiль i змрок- усё гэта я чуў ад Ленца, але цяпер я ўжо амаль што верыў, што быў там сам - так дзiўна пераплялiся ўспамiны i iмкненне трапiць туды з жаданнем дадаць да пустой i змрочнай мiтуснi свайго жыцця крыху бляску, каб толькi не страцiць гэтага неверагодна прыгожага твару перада мной, гэтай раптоўнай надзеi, гэтай кветкi, што абяцае шчасце... Цi варты я яго? Пазней я гэта ўсё змагу растлумачыць, але пазней, калi буду значыць штосьцi большае, калi ўсё ўсталюецца, пазней - не цяпер...

- Манаас, - сказаў я. - Буэнас-Айрэс... - i кожнае слова тоiла ў сабе просьбу i заклiнанне.

Ноч. За акном пайшоў дождж. Кроплi падалi мякка i пяшчотна. Яны не пляскалi, як месяц таму назад па лiсцi лiпы. Цяпер яны з цiхiм шумам лiлiся на маладую гнуткую лiстоту, яны тулiлiся да яе i сцякалi па ёй унiз - мiстычнае свята i таямнiчая плынь да каранёў, адкуль вада зноў уздымаецца i сама стане лiсцем, якiя будуць чакаць дажджу ў вясновыя ночы.

Настала цiшыня. Змоўк вулiчны шум, адзiнокi лiхтар гарэў над тратуарам. Тонкiя лiсточкi дрэў, асветленыя знiзу, былi амаль белыя, ледзь не празрыстыя, а кроны былi падобныя да мiгатлiвых светлых ветразяў...

- Паслухай дождж, Пат...

- Дождж...

Яна ляжала каля мяне. Яе валасы ўздымалiся чорнай капой на белай падушцы. Твар над чарнатой валасоў здаваўся вельмi бледны. Адно плячо вытыркнулася ўверх, аднекуль на яго падала святло, i яно свяцiлася матавай бронзай. Вузкая палоска святла легла на руку.

- Паглядзi, - сказала яна i падняла на святло далонi.

- Мне здаецца, што гэта з вулiцы ад лiхтара, - сказаў я.

Яна прыўзнялася. Цяпер яе твар таксама быў асветлены, святло падала на плечы i грудзi, жоўтае, як ад васковай свечкi, яно змянялася, злiвалася, рабiлася аранжавым, у iм утваралiся блакiтныя колцы, i раптам за яе спiной з'явiлася цёплая чырвань, нiбы нiмб, яна перакiнулася вышэй i паволi паплыла па столi пакоя.

- Гэта рэклама цыгарэт насупраць.

- Бачыш, якi прыгожы твой пакой, - сказала яна.

- Прыгожы ад тваёй прысутнасцi, - сказаў я. - Гэты пакой ужо нiколi не будзе такi, як быў, таму што ты пабыла тут.

Яна стала на каленi, агорнутая блакiтным святлом.

- Але... - сказала яна. - Я ж часта буду тут... часта.

Я ляжаў цiха i глядзеў на яе. Мне ўсё бачылася, як у мяккiм выразным сне. Я ўвесь быў расслаблены, вольны, спакойны i вельмi шчаслiвы.

- Якая ты прыгожая, Пат! Куды прыгажэйшая, чым у любой сукенцы!

Яна ўсмiхнулася i нахiлiлася да мяне.

- Ты мусiш вельмi моцна любiць мяне, Робi. Я не ведаю, што мне рабiць без кахання.

Яе вочы як прывязалi мяне. Яе твар быў зусiм блiзка ад майго. Ён быў рухомы, зусiм адкрыты, напоўнены палкай сiлай.

- Ты павiнен трымаць мяне, - шаптала яна, - мне патрэбны нехта, хто б трымаў мяне, а то я павалюся. Я баюся.

- Не вiдаць, каб ты баялася, - не пагадзiўся я.

- Баюся. Толькi не выдаю. Я часта баюся.

- Я ўтрымаю цябе, - сказаў я, усё яшчэ ў гэтым незвычайным, гэтым плынным светлым сне. - Я цябе буду моцна трымаць, Пат. Ты яшчэ падзiвiшся.

Яна ўзяла мой твар у далонi.

- Праўда?

Я кiўнуў. Яе плечы свяцiлiся жоўтым колерам, нiбы ў глыбокай вадзе. Я ўхапiў яе рукi i прыцягнуў яе да сябе... Нас падхапiла вялiкая хваля, якая ззяла, дыхала, расла, i расла, i расла, i нарэшце накрыла ўвесь белы свет.

Яна спала ў мяне ў абдымках. Я часта прачынаўся i глядзеў на яе. Мне здавалася, што канца ночы не будзе. Мы луналi недзе, па-за часам. Усё здарылася так хутка, я нават не зразўмеў. Я не думаў, што мяне хтосьцi можа пакахаць. Я прызнаваў, што для мужчыны я магу быць выдатным таварышам. Але не мог сабе ўявiць, за што мяне можа пакахаць жанчына. Мне здавалася, што толькi пройдзе гэта ноч, я прачнуся - i ўсё мiнецца.