Тры таварышы (на белорусском языке) - Эрих Ремарк

- Ты, вiдаць, маеш рацыю, - ахвотна адказала яна. - Учора падыходзiць пан, з'ядае дзве венскiя сасiскi з гарчыцай, а потым не мае чым заплацiць. I вось, ужо позна, нiводнага чалавека паблiзу, што тут зробiш, вядома, я яго ўпусцiла. I ўявi, сёння ён з'яўляецца зноў, плацiць за ўчарашнiя сасiскi i дае мне яшчэ гасцiнца.

- Даваенная натура, мамка. А ўвогуле - як iдуць справы?

- Дрэнна! Учора сем пар венскiх сасiсак i дзевяць сардэлек. Ты ведаеш, каб не мае дзяўчаты, я даўно скапыцiлася б. - Яна мела на ўвазе прастытутак, якiя падтрымлiвалi "мамку", як толькi маглi. Калi яны падчэплiвалi кавалера, то пры магчымасцi праводзiлi яго каля кацялка "мамкi", каб перад "справай" з'есцi сардэльку i даць крыху зарабiць старой.

- Неўзабаве пацяплее, - працягвала мамка, - а вось зiмой, на золi i ў холадзе... як нi апранайся, усё роўна не ўберажэшся.

- Дай мне яшчэ сардэльку, - сказаў я. - Так прыемна жыць. А як справы дома?

Яна зiрнула на мяне сваiмi маленькiмi празрыстымi вочкамi.

- Тое ж самае. Надоечы прадаў ложак.

"Мамка" была замужам. Дзесяць год назад яе муж трапiў пад электрычку, калi хацеў ускочыць на хаду. Яму ампутавалi абедзве нагi. Няшчасце дзiўным чынам адбiлася на iм. Ён так саромеўся перад жонкай свайго калецтва, што перастаў з ёй спаць. Акрамя таго, у бальнiцы ён прызвычаiўся да морфiю. Гэта хутка даканала яго, ён трапiў у кампанiю гомасексуалiстаў, i скора мужчына, якi пяцьдзесят гадоў быў нармальны, нiкога не прызнаваў, акрамя хлопчыкаў. Iх ён не саромеўся, бо яны былi мужчыны. Для жанчын ён быў калека, якому здавалася, што ён выклiкае агiду i спачуванне, а гэтага ён вытрымаць не мог. Для мужчын ён быў усяго толькi няшчасны. Каб мець грошы на хлопчыкаў i морфiй, ён забiраў у "мамкi" ўсё, што знаходзiў, i прадаваў усё, што можна было прадаць. Але "мамка" не кiдала яго, хоць ён часта яе лупцаваў. Яна разам з сынам стаяла каля свайго кацялка кожную ноч да чатырох гадзiн. Удзень яна мыла бялiзну i прыбiрала лесвiцы. У яе ўжо даўно балеў страўнiк, але нiхто нiколi не бачыў яе ў дрэнным настроi. Яна лiчыла, што ёй жывецца нядрэнна. Часам да яе прыходзiў муж, калi адчуваў сябе асаблiва мярзотна, i плакаў. Гэта былi лепшыя хвiлiны яе жыцця.

- Ты ўсё яшчэ на сваiм добрым месцы? - спытала яна мяне.

Я кiўнуў.

- Так, мамка. Я добра зарабляю.

- Глядзi ж, трымайся за месца.

- Пастараюся, мамка.

Я прыйшоў дамоў. Каля пад'езда стаяла, нiбы з неба звалiлася, служанка Фрыда.

- Вы чароўнае дзiця, - сказаў я, адчуваючы патрэбу зрабiць нешта добрае.

Яна скрывiла твар, быццам воцату каўтнула.

- Сур'ёзна! -працягваў я. - Якi сэнс вечна сварыцца! Жыццё занадта кароткае, Фрыда, яно поўнае выпадковасцей i небяспекi. Сёння трэба жыць дружна. Дамовiлiся?

Яна не заўважыла маёй працягнутай рукi, прамармытала нешта пра заклятых п'янiц i, грукнуўшы дзвярыма, знiкла.

Я пастукаў у дзверы да Георгi Блока. Праз шчылiну пад дзвярыма пранiкала святло. Ён зубрыў.

- Пайшлi, Георгi, кусанём, - сказаў я.

Ён зiрнуў на мяне. Яго бледны твар зачырванеўся.

- Я не хачу есцi.

Ён падумаў, што я клiчу яго ад спачування. Таму i не хацеў.

- Спачатку паглядзi, - сказаў я. - А то потым пашкадуеш. Зрабi мне ласку.

Калi мы iшлi праз калiдор, я заўважыў, што дзверы ў Эрны Бёнiг зачынены не шчыльна. За дзвярыма чулася цiхае дыханне. "Ага", - падумаў я i пачуў, як у Хасэ вельмi асцярожна шчоўкнулi замком, i дзверы таксама прачынiлiся на сантыметр. Увесь пансiянат, вiдаць, напружана чакаў маёй кузiны.

Пад зыркiм святлом верхнiх лямпаў стаялi парчовыя крэслы ад фраў Залеўскi. Ярка свяцiла лямпа ад Хасэ, асвятляючы ананасы, дарагую пячоначную каўбасу, скрылькi судака, бутэльку чэры. Калi мы з анямелым Георгi пачалi ўплятаць яду, у дзверы пастукалi. Я ведаў, што будзе.

- Увага, Георгi, - прашаптаў я i крыкнуў: - Заходзьце!

Дзверы адчынiлiся, i, згараючы ад цiкаўнасцi, увайшла фраў Залеўскi. Першы раз у жыццi яна сама асабiста прынесла мне пошту: нейкую рэкламу, якая тэрмiнова заклiкала мяне харчавацца сырымi прадуктамi. Яна прыбралася, як фея на баль, велiкасвецкая дама з былых лепшых часоў - карункавая сукенка, шаль з махрамi i брошка з партрэтам нябожчыка Залеўскi. Саладжавая ўсмешка застыла раптам на яе твары, расчаравана яна ўзiралася на Георгi, якi засаромеўся. Я бессардэчна зарагатаў. Яна хутка ўзяла сябе ў рукi.

- Ага, адстаўка, - сказала яна з'едлiва.

- Так i ёсць, - пагадзiўся я, усё яшчэ любуючыся ёй. - Якое шчасце, што з майго запрашэння нiчога не атрымалася!

Фраў Залеўскi нядобра глянула на мяне.

- I вы яшчэ смяецеся? Я ж заўсёды гаварыла: у вас замест сэрца бутэлька з гарэлкай.

- Моцна сказана, - адказаў я. - Можа, зробiце нам ласку, далучыцеся, шаноўная панi?

Яна вагалася. Але потым цiкаўнасць перамагла, хацелася нешта даведацца. Я адкаркаваў бутэльку чэры.

Позна, калi ўсё зацiхла, я ўзяў палiто i коўдру i праз калiдор пракраўся да тэлефона. Я ўкленчыў перад сталом, на якiм стаяў апарат, накрыўся коўдрай i палiто, зняў слухаўку, прытрымлiваючы з-пад нiзу левай рукой палiто. Я быў упэўнены, што так мяне нiхто не падслухае. У пансiяната былi надзвычай доўгiя, цiкаўныя вушы. Мне пашанцавала. Патрыцыя Хольман была дома.

- Вы даўно вярнулiся са сваёй таямнiчай нарады? - спытаў я.

- Амаль гадзiну назад.

- Шкада. Каб я ведаў...

Яна засмяялася.

- Не, нiчога не выйшла б. Я ляжу ў пасцелi, у мяне зноў паднялася тэмпература. Вельмi добра, што я ў час прыйшла дахаты.

- Тэмпература? Што гэта за тэмпература?

- А, нiчога страшнага. А што вы рабiлi сёння?

- Абмяркоўваў з гаспадыняй мiжнароднае становiшча. А вы? Уладкавалi свае справы?

- Здаецца, усё ў парадку.

Пад маiм покрывам стала горача, як у тропiках. Таму, як толькi пачынала гаварыць дзяўчына, я рабiў вентыляцыю, паспешлiва ўдыхаў свежае паветра i зноў накрываўся, калi трэба было гаварыць самому.

- У вас няма знаёмага, якога завуць Роберт? - спытаў я.

Яна засмяялася.

- Здаецца, няма.

- Шкада. Мне вельмi хацелася б пачуць, як вы вымаўляеце гэтае iмя. А можа, усё ж такi паспрабуеце?

Яна зноў засмяялася.

- Так проста, для смеху, - сказаў я. - Напрыклад: Роберт - асёл.

- Роберт - малое дзiця...

- У вас выдатнае вымаўленне, - сказаў я. - А цяпер паспрабуем: Робi. Давайце: Робi...

- Робi - п'янiца... - вымавiў далёкi голас павольна. - А цяпер мне трэба спаць. Я прыняла снатворнае, галава ўжо гудзiць.

- Добра, дабранач, спакойнага сну.

Я паклаў слухаўку i скiнуў палiто i коўдру. Потым я ўстаў на ногi i аслупянеў. На крок ад мяне за спiной, як прывiд, стаяў пенсiянер-скарбнiк, якi жыў у пакоi каля кухнi. Я нешта злосна прамармытаў.

- Тсс! - зашыпеў ён i выскалiўся.

- Тсс! - зрабiў я ў адказ, узычыўшы яму пекла.

Ён узняў палец.

- Я не выдам... палiтыка, так?

- Што? - здзiвiўся я.

Ён падмiргнуў.

- Не бойцеся: я сам - крайне правы. Сакрэтная палiтычная размова, праўда?

Я зразумеў.

- Самая найпалiтычнейшая, - сказаў я i выскалiўся таксама.

Ён кiўнуў i прашаптаў:

- Няхай жыве Яго Вялiкасць!

- Ура! Ура! Ура! - адказаў я. - А цяпер iншае пытанне: вы ведаеце, хто вынаходнiк тэлефона?

Ён у здзiўленнi пахiтаў лысым чэрапам.

- I я не ведаю, - сказаў я. - Але гэта быў, напэўна, цудоўны хлопец...

IX

Нядзеля. Дзень гонак. Апошнi тыдзень Кёстэр трэнiраваўся кожны дзень. Вечарамi мы да позняй ночы правяралi i змазвалi "Карла" да апошняга вiнцiка, прывялi яго ў парадак. Цяпер мы сядзелi каля склада запасных частак i чакалi Кёстэра, якi пайшоў на месца старту.

Сабралiся ўсе: Граў, Валянцiн, Ленц, Патрыцыя Хольман, а перш за ўсiх Юп у камбiнезоне i ў гоначным шлеме з акулярамi. Ён ехаў з Кёстэрам асiстэнтам, бо быў найлягчэйшы. Праўда, Ленц сумняваўся. Ён сцвярджаў, што Юпавы вялiзныя вушы, якiя стаялi тарчаком, будуць рабiць занадта вялiкае супрацiўленне, таму адно з двух: або машына страцiць дваццаць кiламетраў хуткасцi, альбо яна ператворыцца ў самалёт.

- Дарэчы, як вы атрымалi ангельскае iмя? - спытаў Готфрыд у Патрыцыi Хольман, якая сядзела побач з iм.

- Мая мацi была ангелька. Яе звалi, як i мяне, - Пат.

- А-а, Пат, гэта зусiм iншая справа. Гэта вымаўляецца куды лягчэй.

Ён прынёс шклянку i бутэльку.

- Ну, тады за добрую дружбу, Пат. Мяне завуць Готфрыд.

Я ўтаропiўся на яго. У той час, калi я ўсё яшчэ пакутаваў, не ведаючы, як да яе звяртацца, ён бесцырымонна вырашыў гэтую задачу тут, сярод белага дня. I яна засмяялася i сапраўды пачала называць яго Готфрыдам.

Але гэта яшчэ нiчога ў параўнаннi з паводзiнамi Граў. Ён быццам зусiм з'ехаў з глузду i не адрываў ад яе вачэй. Ён грымотна дэкламаваў ёй вершы, а потым заявiў, што павiнен намаляваць яе. I сапраўды, ён прысеў на скрынку i пачаў маляваць.

- Слухай, Фердынанд, старое пудзiла, - сказаў я i забраў у яго блакнот. Не траць свой талент на жывых. Малюй нябожчыкаў. I больш размаўляй на агульныя тэмы. Я за дзяўчыну перажываю.

- Вы прап'яце потым са мной рэшткi багатай цёткi майго гаспадара?

- Наконт усiх рэшткаў - не ведаю. Але нагу - абавязкова.

- Добра. Тады я цябе пашкадую, хлопчык.

Ляск матораў, нiбы кулямётная стралянiна, разнёсся ўздоўж шашы. Пахла паленым маслам, бензiнам i рыцынай. Цудоўны ўзбуджальны пах, цудоўны ўзбуджальны вiхор матораў! Побач, у добра абсталяваных боксах, шумелi механiкi. Мы былi аснашчаны даволi сцiпла. Такiя-сякiя iнструменты, свечы запальвання, два колы з запаснымi кiхамi, якiя мы задарма атрымалi ад нейкай фабрыкi, некалькi дробных запасных частак - вось i ўсё. Завод не фiнансаваў Кёстэра. Мы мусiлi ўсё аплачваць самi. Таму i мелi не шмат.