Бiльярд а палове дзесятай (на белорусском языке) - Генрих Белль

- Хадзем, - сказаў Шрэла. - Яны ўжо блiзка, хiба не чуеш?

Я чуў, як яны iдуць, балюстрада ўжо дрыжала пад iхнiмi нагамi: яны размаўлялi пра мясцiны, куды яны неўзабаве збiраюцца выехаць на вакацыi Альгой, Вэстэрвальд, Бадгаштайн, Паўночнае мора, - яны гаварылi пра Робертаў удар. На хаду мне было лягчэй задаць яму тое пытанне.

- Чаму, - спытаў я, - чаму? Хiба ты жыд?

- Hе.

- Дык хто тады?

- Мы - авечкi, - адказаў Шрэла, - i паклялiся, што нiколi не пакаштуем бычынага прычасця.

- Авечкi, - я баяўся гэтага слова. - Што гэта, нейкая секта? - спытаў я.

- Можа, i так.

- Але ж не партыя?

- Hе.

- Я не здолею, - сказаў я, - я не змагу быць авечкаю.

- Ты хочаш пакаштаваць бычынага прычасця?

- Hе, - адказаў я.

- Ёсць такiя пастыры, - сказаў ён, - што не пакiдаюць свайго статка.

- Хутчэй, - сказаў я, - хутчэй. Яны ўжо блiзка.

Мы спусцiлiся цёмнымi сходамi з заходняга боку, а калi мы апынулiся на вулiцы, я на хвiлiну завагаўся; мне трэба было паварочваць дадому направа, а Шрэле - налева; але я пайшоў за iм, налева, дзе вулiца паварочвала да горада i вiлася памiж дрывотняў, вугальных шупак i гародчыкаў. За першым паваротам мы спынiлiся, ужо ў густой паласе туману, i сталi сачыць за ценямi хлопцаў з нашай каманды, што, нiбы чорныя постацi, рухалiся на балюстрадзе моста. Мы чулi, як гулка адбiваюцца iх крокi, чулi гоман iх галасоў, калi яны сыходзiлi ўнiз, чулi гучнае рэха ад iх падкаваных боцiкаў, чулi, як нечы голас крыкнуў: "Нэтлiнгер, Нэтлiнгер, пачакай!" Моцнае рэха ад гучнага Нэтлiнгеравага голасу пераляцела цераз раку i, разбiўшыся аб быкi моста, вярнулася да нас, а пасля згубiлася недзе за намi, у гародчыках i сховах крамаў - рэха Нэтлiнгеравага крыку: "А дзе ж гэта падзелася наша авечка з ейным пастырам?" Залп смеху, адбiўшыся некалькi разоў, звалiўся на нас, нiбы чарапкi разбiтай пасудзiны.

- Ты чуў? - спытаў Шрэла.

- Чуў, - адказаў я. - Авечка i пастыр.

Мы глядзелi на ценi тых, што ад нас адсталi i iшлi цяпер балюстрадаю, глуха гучалi ў праходзе iх галасы, потым, калi яны выйшлi на вулiцу, галасы пагучнелi, адбiваючыся ад выгiбаў моста: "Робертаў удар..."

- Мне трэба, - сказаў я Шрэле, - ...мне трэба ведаць усё дакладна.

- Хадзем, - адказаў ён, - я табе пакажу.

Мы прабiралiся навобмацак праз туман, уздоўж агароджаў з калючага дроту, потым убачылi драўляны паркан, якi пах яшчэ свежай драўнiнай i свяцiўся жаўтаватым колерам; лямпачка над замкнутай брамай асвятляла эмалiраваную шыльдачку: "Мiхаэлiс - вугаль, кокс, брыкеты".

- Цi пазнаёш гэтую дарогу? - спытаў Шрэла.

- Пазнаю, - адказаў я, - сем гадоў таму мы часта хадзiлi тут разам i гулялi ўнiзе ў Трышлераў. А дзе цяпер Алоiс?

- Ён шкiпер, як i даўней яго бацька.

- А твой бацька па-ранейшаму кельнер у прыбярэжнай карчме?

- Hе, ён цяпер у Верхнiм Порце.

- Ты хацеў нешта паказаць мне?

Шрэла выцягнуў цыгарэту з рота, сцягнуў з сябе куртку, ссунуў з плячэй помачы, падняў кашулю i павярнуўся спiнай да слабай лямпачкi: уся спiна была ў дробных, велiчынёю з фасолiну, чырванавата-сiнiх шнарах. "Абсеяная шнарамi, - падумалася мне, - вось як можна сказаць дакладней".

- Божа, - сказаў я, - што гэта?

- Гэта Нэтлiнгер, - адказаў Шрэла. - Яны робяць гэта ўнiзе, у казармах каля Вiльгельмавага рова. Бен Вакс i Нэтлiнгер. Яны называюць гэта дапаможнай палiцыянцкай службай; мяне яны схапiлi пад час аблавы на жабракоў у Партовым квартале; за дзень было арыштавана трыццаць восем жабракоў, адным з iх быў я. Дапытвалi нас з дапамогай пугi з калючага дроту. Яны сказалi: "Прызнайся, што ты - жабрак", а я пацвердзiў: "Сапраўды, я - жабрак".

Спозненыя госцi ўсё яшчэ снедалi: смакталi памаранчавы сок, нiбы грахоўны трунак; бледнатвары хлопец, абапёршыся аб дзвярную фрамугу, стаяў нерухома, як стод; ад фiялетавага колеру лiўрэi твар яго здаваўся амаль што зялёным.

- Гуга, Гуга, ты чуеш, што я кажу?

- Я, пане доктар, ... я чую кожнае слова.

- Калi ласка, прынясi мне кiлiшак каньяку, вялiкi.

- Зараз, пане доктар.

Калi Гуга сыходзiў да рэстарана, востра блiснуў яму перад вачыма Час вялiкi каляндар, якi ён мусiў перагортваць шторанiцы; ён перагарнуў ужо вялiкi кардонны лiст з лiчбай, што абазначала дзень, засунуў яго пад шыльдачкi з назвамi месяца i года: 6 верасня 1958 года. У яго кружылася галава: усё, пра што ён пачуў, адбывалася задоўга перад тым, як ён нарадзiўся, - гэта адкiдала яго назад на дзесяцiгоддзi, на цэлыя паўстагоддзi: 1885, 1903 i 1935 - гэта было недзе далёка ззаду, схаванае ў часе, але ж i прысутнае тут; яно гучала ў голасе Фэмеля, якi стаяў, абапёршыся аб бiльярдны стол, i глядзеў на плошчу перад саборам Святога Севярына. Гуга мацней ухапiўся за парэнчы, глыбока ўдыхнуў паветра - як той, хто вынырваў з-пад вады, адплюшчыў шырока вочы i адным скачком схаваўся за вялiкай калонай.

Бо па сходах долу якраз iшла яна, басанож, у апратцы пастушкi, веючы пахам авечага гною, якiм было прапахлае яе рыззё, што спавiвала яе ад грудзей да сцёгнаў. Зараз яна з'есць сваю прасяную кашу, з ёй - кавалак чорнага хлеба, пару арэхаў; вып'е авечага малака, якое дзеля яе трымаюць у лядоўнi; яна прывозiла з сабою авечае малако ў тэрмасах, прывозiла авечы гной у маленькiх карабках i ўжывала яго як парфуму да сваёй грубай, вязанай на прутках з суровай воўны бялiзны; па снеданнi яна гадзiнамi праседжвала ў вестыбюлi - вязала i вязала, час ад часу хадзiла ў бар па шклянку вады, палiла сваю кароткую пiпку, сядзела на канапе, скрыжаваўшы свае голыя ногi так, што была вiдаць яе грубая, зацвярдзелая скура на пятках; яна прымала сваiх вучняў i вучанiц, якiя, апранутыя, як яна, i гэтаксама, як яна, пахнучыя, атачалi яе, седзячы са скрыжаванымi нагамi на канапе, вязалi пруткамi, раз-пораз адкрывалi карабкi, што iм давала iх майстрыня, i ўдыхалi пах авечага гною, як самы лепшы водар: праз пэўныя прамежкi часу яна адкашлiвалася i пыталася сваiм дзявочым голасам з канапы: "Як мы ўратуем свет?" А вучнi i вучанiцы адказвалi: "Праз авечую воўну, авечую шкуру, авечае малако - i праз вязанне на прутках". Дзынканне пруткоў, цiшыня, адзiн хлопец, ускочыўшы, пабег у бар, прынёс майстрынi свежай вады, i зноў мяккi дзявочы голас запытаўся з канапы: "Дзе хаваецца блаславенне свету?" I ўсе адказалi: "У авечцы!" Яны зноў адкрылi карабкi, пачалi з захапленнем нюхаць памёт, а ў гэты час блiскалi фотаўспышкi, алоўкi журналiстаў хутка спiсвалi лiсткi рэпарцёрскiх нататнiкаў.

Гуга павольна адступiў яшчэ далей назад, калi яна абыходзiла калону па дарозе ў залу для снедання; ён яе баяўся; надта часта ён бачыў, як яе лагодныя вочы рабiлiся суровымi, калi яна заставалася з iм сам-насам: яна лавiла яго на сходах, заказвала яму прынесцi малако ў нумар, дзе яна сустракала яго з цыгарэтай у роце, потым вырывала ў яго з рук шклянку з малаком, смеючыся вылiвала малако ва ўнiтаз, напаўняла шклянку каньяком i з гэтай шклянкай у руцэ пачынала наступаць на яго, у той час як ён задам адыходзiў да дзвярэй.

- Цi табе яшчэ нi адна жывая душа не казала, што ў цябе твар варты золата, чыстага золата, ты, неразумны хлопча. Чаму ты не хочаш стаць божай авечкай маёй новай рэлiгii? Я зраблю цябе вялiкiм, багатым, i яны будуць укленчваць перад табою ў яшчэ больш раскошных, чым гэты, гатэлях! Хiба ты працуеш тут досыць доўга, каб ведаць, што iхнюю нуду можна запоўнiць толькi новай рэлiгiяй - i чым дурнейшай, тым лепш? Iдзi сабе - ты занадта дурны.

Ён глядзеў ёй услед, а яна з нерухомым тварам давала кельнеру магчымасць адчынiць ёй дзверы ў залу для снедання; сэрца яго ўсё яшчэ бiлася ненармальна хутка, калi ён выходзiў з-за калоны i павольна спускаўся ўнiз да рэстарана.

- Кiлiшак каньяку ў бiльярдную для пана доктара, вялiкi.

- Тут нейкая сварка праз твайго пана доктара...

- Якая такая сварка?

- Hе ведаю. Здаецца, яго тэрмiнова шукаюць, твайго доктара. Вось, бяры свой каньяк i - змывайся хутчэй. Самае меншае семнаццаць старых i маладых баб ганяюцца за табой; давай, бо ўжо нейкая зноў спускаецца сюды.

Яна выглядала так, быццам пiла на сняданак чыстую жоўць; была апранутая ў залацiстую сукенку, насiла залацiстыя чаравiкi, залацiстую шапачку i муфту з iльвiнае шкуры. Яе выгляд выклiкаў агiду, а некаторыя госцi з забабонамi нават закрывалi твар рукою, калi яна з'яўлялася. Пакаёўкi кiдалi працу праз яе, кельнеры не хацелi яе абслугоўваць, але ён, Гуга, калi ёй удавалася яго злавiць, мусiў гадзiнамi гуляць з ёю ў карты; пальцы ў яе былi нiбы курыныя кiпцi; па-людску выглядала толькi цыгарэта ў яе вуснах. "Каханне, мой хлопча... я нiколi не спазнала, што гэта такое; не было нiводнага чалавека, якi здолеў бы не выказаць сваёй агiды перада мною; мая мацi праклiнала мяне сем разоў на дзень, выкрыквала мне сваю агiду проста ў твар; у мяне была прыгожая i маладая мацi, малады i прыгожы быў бацька, былi мае браты i сёстры; яны б атруцiлi мяне, каб толькi здолелi набрацца смеласцi на гэта; яны называлi мяне: Гэткае-што-не-павiнна-было-нарадзiцца - мы жылi высока, у жоўтай вiле пад сталеплавiльняю; увечары тысячы рабочых выходзiлi з заводскай брамы, iх чакалi з усмешкамi дзяўчаты i жанкi; смеючыся, яны iшлi ўнiз па гразкай вулiцы; я ж бачу, чую, маю адчуваннi нюху, дотыку, як усе астатнiя людзi, умею пiсаць, чытаць, лiчыць i адрознiваць на смак - ты першы чалавек, якi вытрымлiвае побач са мною больш як паўгадзiны, чуеш ты, першы!"