Белы Бiм Чорнае вуха (на белорусском языке) - Гавриил Троепольский

Цi падняў я ў свой час голас супроць эксперыментаў са смерцю? Не. I гэта дакор i майму сумленню. Як блекла i немачна прагучаў бы мой голас зараз, каб сказаў я, адумаўшыся, такое:

"Ратуйце шэрую варону - выдатнага санiтара людскога месцажыхарства, ратуйце яе ад вынiшчэння, бо яна дапамагае ачышчаць мясцовасць вакол нас так, як сатырык ачышчае грамадства ад духоўнае нечыстаты, ратуйце шэрую варону за гэта самае; хай яна крышку i зладзейка птушыных яек, але на тое яна i шэрая варона, каб птушкi ўмелi будаваць свае гнёзды; ратуйце гэту насмешнiцу, адзiную птушку, якая мае наiўнае нахабства, што нават у вочы чалавеку можа ляпнуць з дрэва: "Ка-ар-р!" (Пайшоў вон, дурань!) А вось адышлiся вы, зляцiць долу, насмешлiва каркаючы, возьмецца зноў аплятаць смярдзючы кавалак мяса, якi нiводзiн сабака не возьме ў рот; ратуйце шэрую варону - сатырыка ў птушыным свеце! Не бойцеся яе. Паглядзiце, як маленькiя ластавачкi дружна клююць яе i гоняць адтуль, дзе чыста, а яна ляцiць ад iх, здзеклiва пакаркваючы, туды, дзе пахне прытухлым. Ратуйце шэрую варону!"

Сапраўды, выйшла б i немачна i бяздоказна. Тады няхай i застаецца ў гэтым сшытку пра Бiма. Зараз вось так проста i напiшу на вокладцы: "Бiм". Тут усё будзе толькi самому сабе. I запiскi ж гэтыя я пачаў, каб выратаваць гонар Бiма, вiнаватага сваiм нараджэннем, але яны ўсё разрастаюцца, i ўжо пра ўсё тое, што звязана не толькi з Бiмам, але i са мною. Нiхто, вiдаць, iх не надрукуе, ды i каму ахвота чытаць пра сабаку i пра сябе? Нiкому. Так i хочацца напiсаць словы Кальцова:

Пишу не для мгновенной славы:

Для развлеченья, для забавы,

Для милых искренних друзей,

Для памяти минувших дней.

...А Бiм ляжыць i ўдзень - нарабiўся, прыяцель, нахапаўся гаючых пахаў жоўтага лесу.

Ах, жоўты лес, жоўты лес! Вось вам i асколачак шчасця, вось табе i месца, дзе падумаць. У асеннiм сонечным лесе чалавек робiцца лепшы.

Раздзел 5

НА АБЛАВЕ Ў ВОЎЧЫМ ЯРЫ

Аднаго асенняга дня да Iвана Iванавiча зайшоў чалавек, ад якога пахла стрэльбаю i сабакам. Хоць ён i не быў у паляўнiчых рэгалiях i апрануты быў звычайна, як усе малацiкавыя людзi, але Бiм адчуў ад яго i тонкi пах лесу, i след ад стрэльбы на далонях, i духмяны дух асенняга лiсту ад чаравiк. Вядома ж, пра ўсё гэта Бiм сказаў, абнюхваючы госця, пазiраючы на гаспадара i энергiчна пакручваючы хвастом. Бачыў ён яго першы раз, але ж адразу прызнаў за сябра без усякiх сумненняў i нерашучасцi.

Госць ведаў сабачую мову, таму i сказаў ласкава:

- Прызнаў, прызнаў. Маладзец, добра, добра. - Пагладзiў па галаве i сказаў упэўнена i ясна: - Сядзець!

Бiм выканаў загад - сеў i нецярплiва перабiраў лапамi. I слухаў, i глядзеў не спускаючы вачэй.

Госць i гаспадар пацiснулi адзiн аднаму рукi, сустрэлiся добрымi-добрымi вачыма.

"Выдатна!" - сказаў Бiм, вiскнуў.

- Разумны сабака, - сказаў госць, кiнуўшы вокам на Бiма.

- Добры Бiм, лепшага не трэба! - пацвердзiў Iван Iванавiч.

Вось так яны крыху пагаварылi ўтрох, i госць-паляўнiчы дастаў з кiшэнi паперку, паклаў яе на стол, пачаў вадзiць па ёй пальцам i гаварыў:

- Вось тут... тут, у самай гушчэчы Воўчага яра. Сам падвываў. Пяцёра адгукнулася: трое прыбылых, два мацёрыя. Аднаго пабачыў. Ну i ваўчыла!

Бiм ведаў словы гаспадара, калi шукаў: "Тут-тут, тут-тут". I насцеражыўся. Але калi было сказана слова "ваўчыла!", вочы яго расшырылiся: гэта быў жудасны пах ляснога сабакi, пах, якога напалохаўся Бiм, пах, пра якi гаспадар тады, пужаючы, сказаў, паказваючы на след: "Воўк! Гэта воўк, Бiм". Вось цяпер i паляўнiчы сказаў гэтаксама: "Ну i во-оўк!"

Госць пайшоў, развiтаўшыся з Бiмам.

Iван Iванавiч сеў набiваць набоi, закладваючы буйныя гарошыны свiнцу i перасыпаючы iх бульбянаю мукою.

Ноччу Бiм спаў неспакойна.

А задоўга да свiтання яны выйшлi са стрэльбаю на вулiцу i сталi ля вугла. Скора пад'ехаў вялiкi аўтамабiль з паляўнiчымi. Яны сядзелi i ў накрытым кузаве на лаўках, сядзелi цiха i ўрачыста. Iван Iванавiч спачатку пасадзiў Бiма, потым i сам улез у кузаў. Учарашнi паляўнiчы сказаў Iвану Iванавiчу:

- Э-э, не! Нашто ж Бiм з табою!

- Сабак не павiнна быць на аблаве. Зняць! - строга сказаў хтосьцi. Падасць голас - прапала аблава.

- Бiм не падасць голасу, - быццам апраўдваўся Iван Iванавiч. - Не ганчак жа ён.

Яму пярэчылi адразу ў некалькi галасоў, але кончылася на тым, што ўчарашнi госць сказаў:

- Дарма. З Бiмам пастаўлю на запасную! Ёсць месца, Iван Iванавiч: было так, што воўк вырываўся там са сцяжкоў, па пратоцы.

Бiм здагадаўся, што яго не хочуць браць. Ён таксама ўгаворваў суседзяў, але ў цемнаце яго нiхто не зразумеў. I ўсё ж аўтамабiль рушыў.

Ужо сонца ўзышло, калi спынiлiся ля леснiчоўкi знаёмага леснiка. Выйшлi ўсе цiха, без адзiнага слова, як i Бiм. Потым доўга iшлi ланцужком паўз узлесак. Нiхто не курыў, не кашляў, не стукнуў нават ботам аб бот, ступаючы па-сабачы: тут кожны ведаў - куды, хто i нашто. Не ведаў толькi Бiм, але ён таксама ценем iшоў услед за гаспадаром. Той на хаду крануў Бiма за вуха: добра, маўляў, маладзец Бiм.

Паперадзе, за галоўнага, iшоў учарашнi госць-паляўнiчы. I вось ён падняў руку - усе спынiлiся. Трое пярэднiх пайшлi ў лес яшчэ асцярожней, па-кашачы, i скора вярнулiся. Цяпер Галоўны падняў над галавою фуражку, махнуў ёю ўперад. Па гэтым знаку палавiна паляўнiчых пайшла за iм, сярод iх апошнi i Iван Iванавiч з Бiмам. Так што Бiм iшоў апошнi: цiшэй за яго нiхто не мог iсцi, але, нягледзячы на гэта, Iван Iванавiч узяў яго на павадок.

Па маўклiвай камандзе Галоўнага першы, хто iшоў за iм, стаў за куст i замёр. Скора гэтаксама зацiх ля дубняку i другi, потым трэцi, i так па аднаму ўсе сталi на свае нумары. Засталiся ля Галоўнага толькi Iван Iванавiч i Бiм. Яны iшлi асцярожней, чым раней. Цяпер Бiм бачыў, што паўз iхнюю дарогу нацягнуты шнур, а на iм нерухома вiселi кавалкi мацеры, падобнае на агонь. Але нарэшце Галоўны паставiў iх i сам пайшоў назад.

Бiм чуйным вухам чуў усё-такi яго крокi, хаця людзям i здавалася, што нiхто iх не чуе. Бiм учуў яшчэ, што Галоўны правёў i астатнiх паляўнiчых, але так далёка, што нават i Бiм ужо не чуў шамацення.

I настала цiшыня. Насцярожаная, трывожная лесавая цiшыня. Бiм адчуваў гэта i па тым, як зацiх гаспадар, як здрыганулася яго нага ў калене, як нячутна адчынiў ён стрэльбу i паклаў у ствалы набоi, зачынiў i зноў насцярожана застыў.

Яны стаялi, захiнутыя кустом арэшнiку, збоч прамыiны, якая зарасла густым цярноўнiкам. А вакол быў магутны дубовы лес, суровы ў гэтую пару, маўклiвы. Кожнае дрэва - волат! А пад iм густы падлесак яшчэ мацней адцяняў незвычайную сiлу адвечнага лесу.

Бiм ператварыўся ў камячок з самое пiльнасцi; сядзеў нерухома i лавiў пахi, але пакуль што нiчога адметнага не прыкмячаў, бо паветра было нерухомае, i ад гэтага Бiму было неспакойна. Калi ёсць хоць маленькi ветрык, ён заўсёды ведаў, што там наперадзе, ён чытаў струменьчыкi паветра, як радкi, а без ветру, ды яшчэ ў такiм лесе, - паспрабуй быць спакойны, калi да ўсяго гэтага i яго добры сябар стаiць побач i таксама хвалюецца.

I раптам пачалося.

Сiгнальны стрэл распароў цiшыню на вялiкiя кавалкi: рэха прагрымела то там, то тут, то дзесьцi ўдалечынi. А следам, быццам у тон лясному грому, далёка-далёка голас Галоўнага:

- Пайшо-о-оў! Ого-го-го-го-го-о-о!

Iван Iванавiч нахiлiўся да Бiма i ледзь чутна прашаптаў:

- Ляжаць!

Бiм лёг. I калацiўся.

- Ого-го-го-о-о! - раўлi там паляўнiчыя-загоншчыкi.

Цiшыня цяпер рассыпалася на галасы, незнаёмыя, нястомныя, дзiкiя. Застукалi палкамi па дрэвах, затрашчала трашчотка, як сарока на пагiбель. Ланцуг загоншчыкаў наблiжаўся з крыкам, гоманам i стрэламi ў паветра.

I вось... Бiм пачуў знаёмы з юнацтва пах: воўк! Ён прытулiўся да нагi гаспадара, ледзь-ледзь - зусiм толькi-толькi! - прыўстаў на лапах i выцягнуў хвост. Iван Iванавiч усё зразумеў.

Яны ўбачылi абодва: уздоўж сцяжкоў, не пад стрэламi, паказаўся воўк. Iшоў ён шырокiм махам, галаву апусцiў, хвост вiсеў, як палена. I адразу ж звер прапаў. У той жа час пачуўся стрэл у ланцугу стралкоў, потым другi.

Лес грымеў. Лес амаль што злосна растрывожыўся.

Яшчэ стрэл на нумары. Гэта ўжо зусiм побач. А крыкi ўсё блiжэй, блiжэй i блiжэй.

Воўк, вялiзны стары воўк, паказаўся нечакана. Ён прыйшоў па прамыiне, схаваны цярноўнiкам, а пабачыўшы сцяжкi, раптоўна спынiўся, быццам на нешта напароўся. Але тут, над прамыiнаю, сцяжкi вiселi вышэй, чым на ўсёй лiнii, утрая вышэй, чым рост самога звера. А гоман людзей насядаў. Воўк неяк нерашуча, нават вяла, прайшоў пад сцяжкамi i апынуўся метраў за пятнаццаць ад Iвана Iванавiча i Бiма. Вось ён зрабiў колькi махаў, але тым часам i сабака i чалавек успелi ўбачыць, што ён быў паранены: крывавая пляма расплылася на баку, рот аблямаваны пенаю з чырванаватым адценнем.

Iван Iванавiч стрэлiў.

Воўк, падскочыўшы на ўсiх чатырох нагах адразу, раптоўна, усiм тулавам, не паварочваючы шыю, павярнуўся на стрэл i... спынiўся. Шырокi, магутны лоб, набеглыя крывёю вочы, выскаленыя зубы, чырванаватая пена... I ўсё ж ён не быў нiкчэмны. Ён быў прыгожы, гэты вольны дзiкун. О, не, ён не палахлiвец, ён не хацеў апускацца i цяпер, горды звер, але... абрынуўся-такi пластом, паволi перабiраючы лапамi. Потым зацiх, супакоiўся. Бiм не мог стрываць усяго гэтага. Ён усхапiўся i стаў на стойку. Але што то была за стойка! Шэрсць на спiне стала дыбком, на загрыўку стаяла тырчма, а хвост зацiснуўся мiж ног: зласнавата-палахлiвая, працiўная стойка на свайго брата, на гордага цара сабак, ужо мёртвага i таму бяспечнага, але страшнага нават духам сваiм i крывёю страшнага. Бiм ненавiдзеў свайго брата. Бiм верыў чалавеку, воўк не верыў. Бiм баяўся брата, брат не баяўся яго, нават смяротна паранены.