Белы Бiм Чорнае вуха (на белорусском языке) - Гавриил Троепольский

Нечакана на фоне барвова-сiняватага неба ўздоўж прасекi паказалася птушка. Яна ляцела проста на iх, толькi зрэдку пакрыквала так, быццам гэта не птушка, а звярок ляцiць i хоркае. Але то ўсё ж была птушка. Яна здавалася вялiкай, крылле яе было бясшумнае (не тое, што ў перапёлкi, курапаткi цi ў качкi). Адным словам, незнаёмае ляцела ўгары.

Iван Iванавiч падняў стрэльбу. Бiм, быццам па загаду, лёг i не адводзiў вачэй ад птушкi... У лесе стрэл быў такi моцны i рэзкi, якога Бiм раней нiколi не чуў. Рэха пракацiлася па лесе i зацiхла далёка-далёка.

Птушка ўпала ў кусты, але сябры яе скоранька адшукалi. Iван Iванавiч паклаў яе перад Бiмам i сказаў:

- Знаёмся, браток, - слонка. - I яшчэ раз паўтарыў: - Слонка.

Бiм абнюхваў, чапаў лапаю за доўгую дзюбу, потым сеў, уздрыгваючы i перабiраючы пярэднiмi лапамi ад здзiўлення. Вядома ж, ён гэтым самым i гаварыў сам сабе: "Такiх насоў не бачыў. Вось гэта сапраўдны но-ос!"

А лес слабенька шумеў, усё цiшэй i цiшэй. Потым зусiм раптам прыцiх, адразу неяк, быццам хтосьцi нябачны лёгенька махнуў шырокiм крылом над дрэвамi апошнi раз: хопiць шамацення. Галiны знерухомелi, дрэвы, здавалася, засыналi, хiба толькi зрэдку ўздрыгвалi ў прыцемках.

Праляцелi яшчэ тры слонкi, але Iван Iванавiч не страляў. Хаця апошняй яны ўжо не бачылi ў цемнаце, а толькi чулi яе голас, але Бiм быў здзiўлены: чаму сябар не страляў нават у тых, якiя добра былi вiдаць. Ад гэтага Бiм хваляваўся. А Iван Iванавiч цi проста глядзеў угору, цi, панурыўшыся, слухаў цiшыню. Абодва маўчалi.

Вось калi ўжо не патрэбны словы - нi чалавеку, нi тым болей сабаку!

Толькi напаследак, перад адыходам, Iван Iванавiч прамовiў:

- Добра, Бiм! Зноў пачынаецца жыццё. Вясна.

Па iнтанацыi Бiм зразумеў, што гаспадару прыемна. I ён таркануў носам у яго калена, павiляў хвастом: добра, маўляў, што i сказаць.

...Другi раз яны прыходзiлi сюды позняю ранiцаю, але ўжо без стрэльбы.

Духмяныя, тоненькiя струменьчыкi ад храсткоў травы - усё гэта было наўздзiў новае i захапляючае. Сонца прасвечвала ў лесе ўсё наскрозь, акрамя сасоннiку, ды i той мясцiнамi быў спаласованы золатам праменняў. I была цiшыня. Галоўнае - была цiшыня. Якая ж яна прыгожая - вясновая ранiшняя цiшыня ў лесе!

Гэты раз Бiм быў смялейшы: далёка было вiдаць (не тое, што тады ў прыцемкi). I ён лятаў па лесе ўволю, не спускаў, аднак, з вачэй гаспадара. Усё было цудоўна.

Нарэшце Бiм набег на нiтачку слончынага паху. I павёў. I зрабiў класiчную стойку. Iван Iванавiч паслаў наперад, хоць страляць i не было з чаго. Ды яшчэ загадаў ляжаць як i трэба, калi ўзлятае птушка. Абсалютна незразумела, бачыць цi не гаспадар? Бiм скоса паглядзеў на яго, пакуль не ўпэўнiўся: бачыць.

Па другой слонцы ўсё было гэтаксама. Нешта накшталт крыўды паказваў Бiм: насцярожаны позiрк, прабежкi поруч, нават спробы не слухацца - адным словам незадаволенасць расла i трэба было даць ёй выйсце. Менавiта таму Бiм i пагнаўся за трэцяю слонкаю, як звычайны дварняга. Але за слонкаю далёка не пабяжыш: мiльганула сярод галiн - i няма яе. Бiм вярнуўся незадаволены, ды яшчэ i зарабiў. Што ж, ён лёг збоч i ўздыхнуў (сабакi здорава ўмеюць рабiць гэта).

Усё гэта можна было стрываць, каб не яшчэ адна крыўда: Бiм у гэты раз уведаў пра новы недахоп у гаспадара - сапсаванае чуццё: i без таго бясчутны, ды яшчэ... А было гэта так.

Спынiўся Iван Iванавiч, i глядзiць вакол, i нюхае (куды там!). Потым ступiў да дрэва, прысеў i цiхенька, адным пальцам, пагладзiў кветачку, малюсенькую такую (Iвану Iванавiчу яна амаль не пахне, а Бiму такая смярдзючая). I навошта яму тая кветачка? Але гаспадар сядзеў, усмiхаўся. Бiм, вядома, зрабiў выгляд, што яму таксама быццам бы добра, але гэта толькi з-за павагi да гаспадара, а сам ён быў моцна здзiўлены.

- Ты паглядзi, паглядзi ж, Бiм! - усклiкнуў Iван Iванавiч i нахiлiў сабаку носам да кветкi.

Такога Бiм не мог стрываць, ён адвярнуўся. Потым незадаволена адышоў i лёг на палянцы, быццам хацеў сказаць: "Ну i нюхай сваю кветачку!" Рознагалоссi патрабавалi высвятлення адносiн неадкладна, але гаспадар смяяўся ў вочы Бiму шчаслiвым смехам. I гэта было крыўдна. "Яшчэ мне i рагоча!"

А той зноў да кветкi:

- Дзень добры, першанькая!

Бiм зразумеў, што "дзень добры" сказана не яму.

Рэўнасць пракралася ў сабачую душу, калi можна так сказаць, вось што здарылася таго дня. Толькi дома адносiны быццам наладзiлiся. Але дзень у Бiма выйшаў няўдалы: была дзiчына - не стралялi, пабег сам па птушку - пакаралi, ды яшчэ i кветка тая. Не, усё ж i ў сабакi бывае сабачае жыццё, бо жыве ён загiпнатызаваны трыма словамi-"кiтамi": "Нельга", "Назад", "Добра".

Толькi не ведалi яны - нi Бiм, нi Iван Iванавiч, - што некалi гэты дзень, калi б яны ўспомнiлi яго, здаўся б iм вялiкiм шчасцем.

ЗАПIСКI ГАСПАДАРА

У стомленым ад зiмовага палону лесе, калi яшчэ не распусцiлiся пупышкi, але ўжо прачнулiся, калi горкiя пнi зiмовае высечкi яшчэ не пусцiлi пасынкаў, але заплакалi ўжо, калi мёртвы шэры лiст ляжыць навокал пластом, калi голае галлё яшчэ не шумiць, а толькi цiхенька кранаецца адно аднаго, неспадзявана адчуецца пралескавы пах! Ледзь-ледзь улоўны, але гэта пах жыцця, якое ачнулася, i таму ён чуллiва-радасны, хоць амаль i нячутны. Гляджу навокал аказалася, яна побач. Стаiць на зямлi кветка, малюсенькая кропелька блакiтнага неба, такая простая i шчырая вястуння радасцi i шчасця, каму яно суджана i наканавана. Але для кожнага - i шчаслiвага, i няшчаснага - зараз яна жыццёвая прыгажосць.

Вось так i сярод нас, чалавекаў: ёсць людзi сцiплыя, з чыстым сэрцам, "непрыкметныя" i "маленькiя", але з вялiкай душою. Яны ж i ўпрыгожваюць жыццё, нясуць у сабе ўсё лепшае, што толькi мае чалавецтва, - дабрату, прастату, даверлiвасць. Так i пралеска здаецца кропелькаю неба на зямлi...

А праз некалькi дзён (учора) мы былi з Бiмам на тым самым месцы. Неба пакрапiла лес ужо тысячамi блакiтных кропелек. Шукаю, вызiраю: дзе ж яна, тая самая першая, самая смелая? Здаецца, вось яна. Яна цi не? Не ведаю. Iх так многа, што тае ўжо не заўважыць, не адшукаць: згубiлася мiж астатнiх, зраўнялася з iмi. А яна ж такая маленькая, але геройская, такая цiхая, але настырная, што пачынае здавацца, быццам гэта яе спалохалiся апошнiя замаразкi, здалiся, вывесiлi перад досвiткам белы сцяг апошняе шэранi на ўзлеску. Iдзе жыццё.

...А Бiму нiчога гэтага не зразумець. Нават пакрыўдзiўся першы раз, прыраўнаваў. Дарэчы, як было ўжо i многа кветак, ён i тады не зважаў на iх. Калi пачаў настаўляць яго, паводзiў сябе не вельмi: пакрыўдзiўся без стрэльбы. З iм мы на розным узроўнi развiцця, але вельмi i вельмi блiзкiя. Прырода стварае па ўстойлiваму закону: неабходнасцi аднаго другому, пачынаючы ад самых прымiтыўных i канчаючы самым высокаразвiтым жыццём, усюды гэты закон... Хiба мог бы я перажыць такую жудасную адзiноту, каб не было Бiма?

...Як яна была патрэбна мне! Яна таксама любiла пралескi. Мiнулае, нiбыта сон...

А цi не сон i цяперашняе? Цi не сон гэта, учарашнi лес з блакiтам на зямлi? Што ж: блакiтныя сны - незямное гаючае лякарства, хоць i часовае. Вядома, часовае. Бо каб нават i пiсьменнiкi прапаведавалi толькi блакiтныя сны, забываючы пра шэры колер, то чалавецтва перастала б клапацiцца пра будучыню, прыняло б цяперашняе за вечнае i ў будучым. Асуджанасць у часе i складаецца з таго, што цяперашняе павiнна стаць толькi мiнулым. Няма ў чалавека ўлады, каб загадаць: "Спынiся, сонца!" Час несупынны, нястрыманы i няўмольны. Усё - гэта час i рух. А той, хто шукае толькi вечна нязменнага блакiтнага спакою, той ужо - мiнулае, цi гэта малады i клапатлiвы пра сябе цi састарэлы - гады не маюць значэння. Блакiтнае мае свой голас, яно гучыць, як супакоенасць, забыццё, але толькi на часiну, каб толькi адпачыць; такiя хвiлiны нельга марнаваць.

Каб быў я пiсьменнiк, то я абавязкова сказаў бы так:

"О неспакойны Чалавек! За тое, што думаеш, пакутуеш дзеля будучынi, слава табе! Калi захочацца табе даць адпачынак душы, iдзi напрадвеснi ў лес да пралесак, i ты ўбачыш цудоўны сон-яву. Iдзi хутчэй: праз некалькi дзён пралесак можа i не стаць, а ты не зможаш запомнiць чароўнага вiдовiшча, падараванага прыродаю. Iдзi, адпачнi. Пралескi - на шчасце, гавораць людзi".

...А Бiм храпе. I снiць: перабiрае нагамi - бяжыць спрасонку. Яму пралескi як пятая нага: што блакiтнае, тое бачыцца яму шэрым (такi ўжо бясколерны ў сабакi зрок). Прырода стварыла быццам ачарнiцеля рэчаiснасцi. Паспрабуй угавары яго, мiлага сябра, каб ён паглядзеў вачыма чалавека. Хоць голаў яму адкруцi, а будзе бачыць ён па-свойму. Зусiм самастойны сабака.

Раздзел 3

ПЕРШЫ ВОРАГ БIМА

Мiнула лета, вясёлае Бiму, радаснае, поўнае сяброўства з Iванам Iванавiчам. Выхады на лугi i балоты (без стрэльбы), сонечныя днi, купанне, цiхiя вечары на беразе рэчкi - што яшчэ патрэбна кожнаму сабаку? Нiчога не трэба - гэта вядома.

На трэнiроўках i настаўленнi яны сустракалiся з паляўнiчымi. З гэтымi знаёмства адбывалася адразу ж, таму што з кожным такiм чалавекам быў сабака. Яшчэ да таго, як сыходзiлiся гаспадары, сабакi беглi адзiн да аднаго i коратка перагаворвалiся сабачаю моваю рухаў i позiркаў:

"Ты хто: ён цi яна?" - пытаўся Бiм, абнюхваў адпаведныя месцы (толькi для блiзiру, вядома).