Дубянецкі - Неизвестно

7 мая 1985 г. Ідэальна выконваю рэкамендацыі ўрача наконт хады. Сёньня ён мне ўжо давёў яе да двух кіламетраў два разы ў дзень у рытме 90 крокаў у хвіліну. “Пішчалку” ня браў. Устанавіў сабе гэты рытм з дапамогаю свайго га­дзіньніка. Адчуваю сябе нармальна.

Заадно пахадзіў па “лесапарку”, што перад фасадам санітарных корпусаў. Лес жыве ўжо сваім вясеньнім жыцьцём: поўна птушак, зазелянеў “ніз”. Кветак поўна, белыя, блакітныя і жоўтыя. Белыя вытыркаюцца з дробных лісьцікаў – вакол адной кветкі пры складаных “комплексных” лісточках. Кожны з іх складаецца з трох рознафігурных лісточкаў – з двух падвойных, лісточкам меншанькім і большанькім і з аднаго цэнтральнага “трызубца”. Аддалена цэлы лісток нагадвае кляновы, праўда, вельмі аддалена.

У “сініх” якія-небудзь лісточкі знайсьці цяжкавата. Часта можна памылкова прыняць любыя, што растуць вакол іх. Справа ў тым, што яны быццам бы непасрэдна прарастаюць з зямлі. Прынамсі, так на першы погляд здаецца. Але ж яны маюць свае лісты – гэта адзінкава растучыя, не групуючыся ў галінкі ці кусты, грубаватыя, амаль мясістыя, велікаватыя цёмна-зялёныя лісты.

І белыя, і сінія кветкі маюць часта па 8 пялёсткаў, часам па 6 (чаго баяцца ўсе савецкія «інтэрнацыяналісты”). Гэтыя кветкі лічаць падсьнежнікамі ці пралескамі. Я думаю, што ня варта “прыніжаць” сапраўдныя падсьнежнікі. Які і дзе цяпер у нас сьнег?

Бліжэй да пралесак стаіць сон-трава – велікаватыя сьветла-ружова-блакітнаватыя шасьціпялёсткавыя кветкі. Яны занесеныя ўжо ў нас у “Чырвоную кнігу”. Мне яны сёньня ня трапіліся, а ў адной сястры нашага аддзяленьня стаіць цудоўны букет іх – “з вёскі, кажа, прынесьлі мне”.

Жоўтыя, гэта, кажуць, “маці-мачыха”. Іх лёгка можна зблытаць з дзьмухаўцамі. Поўна і гэтых. Яшчэ пакуль цьвітуць.

У той самай сятры, побач з сон-травой стаіць добры букет іншых кветак, якіх я раней ня бачыў – нейкія цікавыя фіялетавымі гронкамі і іншыя.

Багацейшы ў параўнаньні з кветкамі травяны покрыў. Траў і розных дробных зялёных расьлінак, “адзінкавых лісьцікаў” – безьліч. Ды якіх толькі формаў тут ня знойдзецца – і а-ля морква ці маркоўнік, і а-ля папараць, як і сама папараць буяе, і дубавідная, і клёнавідная…

Аднак хопіць пра гэта. Ёсьць справы значна важнейшыя. Вечарам пазваніў Мікола Шэляговіч. Расказаў пра абмеркаваньне яго вершаў на бюро секцыі паэзіі Саюзу пісьменьнікаў. Там назьбіралася сёньня 6 пытаньняў. Міколава пусьцілі апошнім. Прытым пусьцілі ня проста, а з Барадулінскімі выкрунтасамі.

Барадулін заявіў:

– Тут Шэляговіч назьбіраў людзей, хоць мы яго пытаньне і ня ставілі на абмеркаваньне.

– Як ня ставілі? – пытае Мікола. – Мяне папярэдзіў загадзя Яўген Васільевіч Міклашэўскі, каб я быў гатовы і даручыў мне запрасіць усіх, хто тут і прысутнічае.

Барадулін разгубіўся, ня ведаючы, што рабіць, непрыязна паглядзеў на Яўгена Міклашэўскага і, зьвяртаючыся да Міколы, сказаў:

– Ну, тады чытай свае вершы.

Зьвяртае на сябе ўвагу тое, што бюро секцыі ня выставіла сваіх дакладчыкаў, хоць у адпаведнасьці з даручэньнем Максіма Танка павінны былі падрыхтаваць грунтоўны разбор пададзеных вершаў.

Незадоўга перад гэтым Яўген сказаў Міколу, што вынік будучага абмеркаваньня можа быць толькі адзін: “калі добрыя вершы, дык параім надрукаваць нізку ў перыёдыцы. А пра кніжку самастойную і гаворкі быць ня можа і ты ня стаў гэтае пытаньне”.

Мікола завяршыў сваё чытаньне. Кажа, што прачытаў з дзясятак вершаў. Усе, хто б ні выступаў, высока ацанілі мастацкі ўзровень толькі што пачутых твораў. Некаторыя, былі знаёмыя і раней.

Але ж гэты ўзровень, майстэрства паэта, засталіся нечым нават не другарадным. На першае месца высунулася пытаньне палітычнае. І не адно, а цэлая серыя!

1. Што рабіць з гэтаю зьяваю?

2. Гэта мова ці дыялект?

3. Як можна прымаць гэта моваю, калі ніколі і гаворкі не было, што ў рамках БССР нешта яшчэ ёсьць адметнай этнаграфіі?

4. Прызнаць… А што далей – стварыць умовы для разьвіцьця? Дык гэта ж сепаратызм, гэта разьбіцьцё адзінай беларускай мовы.

Рэзка варожую пазіцыю да гэтай “зьявы” занялі Рыгор Барадулін, Хведар Жычка і Мікола Мятліцкі. Але ж іх зброяю былі толькі эмоцыі, прычым палітычныя (“няма ў Канстытуцыі”, “падрыў беларускай мовы”, “раскол беларускага народу” і г. д.).

8 мая 1985 г. Санаторый працуе, як звычайна. Але ж адчуваецца нават у паветры нешта сьвяточнае. Па-першае, учора ў клубе санаторыя быў урачысты вечар – даклад падпалкоўніка медслужбы ў запасе, а цяпер на пенсіі, Мяжэвіча. Раздалі некалькі медалёў ветэранам вайны і падарункі. Мне спадабалася, што падарунак атрымала і адна ўдава салдацкая, мабыць, ня выйшла другі раз замуж. Яна была нават запрошаная ў прэзідыум, сядзела ў першым радзе.

Дакладчык мяне расхваляваў сваёй выдумкай ці быльлю: медсястра засталася ў акопчыку з параненымі. Свае адступілі. Яна бачыць, што набліжаюцца немцы, схапіла аўтамат і пачала іх касіць. Тады гэтыя і пабеглі са стрэламі на арыенцір. Жорстка і непрыгожа закатавалі медсястру (перабілі быццам бы параненых).

У палаце я свайму юрысту горача даказваў, што патрэбны грунтоўны міжнародны закон пра ўдзел у войнах медыцынскага персаналу. У законе прадугле­дзець, што: 1) медперсанал абмундзіроўваецца ў адзіную міжнародную уніформу; 2) насіць і асабліва прымяняць зброю медперсаналу катэгарычна забаронена; 3) натуральна, забараняецца праціўным арміям ці адзінкавым іх ваякам прымяняць зброю ці іншую сілу супраць медыкаў праціўніка, супраць параненых і палонных; 4) прыдумаць нейкія жорсткія санкцыі супраць парушальнікаў гэтага міжнароднага права – як дзяржаваў, так і асобных вылюдкаў.

Мой юрыст не падзяляе маёй рашучай “ваяўнічасьці”. Яго аргумент: у першую сусьветную вайну забаранялі газы, а іх прымянялі (і ў другую таксама), а немцы зусім не падпарадкоўваліся ніякім законам. Я горача даказваў, што агульнымі намаганьнямі ўсіх народаў, пры моцным жаданьні можна дамагчыся.

Урач адмяніў нейкія там нагрузкі, на фізкультуру пайшоў, прыняўшы таблетку нітрагліцэрыну, пасьля яе – таксама... А тут хлопцы дамагаюцца дазволу прыехаць. Дазволіў, куды дзенешся. Тым больш, што яны мне прыемныя.

Прыехалі а палове шостай вечару: Уладзімір Някляеў, Лёня Дранько-Майсюк, Валодзя Мароз. Былі 2 гадзіны – да маёй вячэры. Падарылі прыгожы букет цюльпанаў у бутонах. Валодзя Някляеў, толькі паставіўшы ў вазу, разгледзеў на кожным бутоне непрыкметную чырвоную гумку. Гэта сьведчыць, што букет купляўся на базары. А гумкі-павуцінкі надзяваюць, каб без патрэбы бутон не распусьціўся і не адцьвіў. Гумкі выразаюць з дзіцячых шарыкаў. Валодзя зьняў іх усе і выкінуў, праз балконныя дзьверы, стрэліў, як з рагаткі.

Нямала выказалі яны цёплых, салодкіх і нават прытарна-саладжавых словаў у мой адрас, як, напрыклад: “лідэр беларускай інтэлігенцыі” (Ул. Някляеў), “наша сумленьне” (Лёня), “прыклад грамадзянскай мужнасьці” (Лёня) і г.д. Я ня раз прасіў, каб спынілі такое ўсхваленьне мяне, з такімі эпітэтамі, ад якіх я заўсёды чырванею, а сёньня дык ужо і хапаюся за сэрца, бо нядаўна адчуў яго, і цяпер, мабыць, яно будзе балець і пры неасьцярожных ці няправільных учынках сяброў, і, як бачу, пры праяўленьні завялікай увагі да мяне, асабліва пры славаслоўі.

Паднялі сярод іншых цікавую тэму. Я сьпецыяльна яе паставіў: “Гуманізм салдата і гуманізм медыцынскага работніка на вайне”. Перадаў сваю ацэнку эпізоду, расказанага Мяжэвічам: учынку медсястры-ката з фільму Сьвятланы Алексіевіч “У вайны не жаночы твар”; пазіцыі таго маладога салдата з апавяданьня Ул. Карпава, які адмовіўся страляць у нямецкіх салдатаў, у якіх вельмі абмежаваныя былі мажлівасьці весьці бой.

Перад тым я сказаў: “Добра, што Гарбачоў зьмяніў адрахлелых фізічна і разумова брэжневачарненкаў. Але ж сам ён яшчэ выхаваны сфармаваны пакаленьнем сваіх папярэднікаў. З гэтае моцы Гарбачоў, калі ён ня рэдкае шчасьлівае выключэньне ў сваім пакаленьні, зьяўляецца таленавітым вучнем і пасьлядоўнікам сваіх бацькоў-папярэднікаў. Таму той Сьвятланін медык-кат, думаю, яго не абурыць. Упэўнены, што ён ухваліць учынак і той дурніцы медсястры, што, пакінуўшы сваіх параненых, распачала бой з падразьдзяленьнем (?!!) немцаў. Затое, напэўна, асудзіць такія прыклады, як апісаў Ул. Карпаў у сваім апавяданьні…

Я быў зьдзіўлены, калі Валодзя Някляеў, і не падумаўшы, адразу, сказаў:

– Дык нават яшчэ я ўсе гэтыя вашыя прыклады ўспрымаю так, як Гарбачоў.

– Значыць, Валодзя, і тваё пакаленьне мала чаго дасьць краіне новага, трапіўшы ў Крэмль.

Я зьбіраўся пачаць “ускладаньне надзеяў” на Лёніна пакаленьне, як ён загаварыў сам:

– Міхал Фёдаравіч, вы ж з пакаленьня Гарбачова, а чаму вы ўсё тое ўспрымаеце ня так, як ён з Някляевым, а так, як я, лічыце, ваш сын?

– Думаю, Лёня, таму, што ў нас з Гарбачовым (Валодзю не бяру пад увагу тут) былі вельмі розныя ўмовы выхаваньня. Мы выхоўваліся ў краінах з розным сацыяльна-эканамічным ладам. Ён нарадзіўся і рос у “краіне перамогшага сацыялізму”, якою абвясьціў Сталін Савецкі Саюз у 1937 годзе, перабіўшы перад гэтым мільёны ні ў чым не вінаватых людзей. Я па волі лёсу меў шчасьце нарадзіцца на той тэрыторыі былой Расійскай імперыі, што пасьля першай сусьветнай вайны перайшла пад толькі што дамогшуюся сваёй выпакутаванай незалежнасьці Польшчу. Гэтую краіну СССР адразу назваў фашысцкаю і працягвае так называць яе тагачасную цяпер.