Дубянецкі - Неизвестно

Аб’ект гэтага ІМ (як скарочана запісана ў санаторнай кніжцы, выдадзенай адразу ж тут) выбраны правільна. Ён цяпер найбольш небясьпечны праціўнік. А як біць? Балюча біць: удар трэба наносіць, як вучыць ваенная тактыка, па мажлівасьці сьмяртэльны, альбо такі, каб вывеў праціўніка са строю.

Дурні! Надта позна разгледзелі “аб’ект”. Хіба не маглі яго ацаніць яшчэ ў 1962 годзе, калі гэты “аб’ект” адкінуў ледзь ня з першай рэдагуемай ім кнігі аж 50 цэнзарскіх умяшаньняў! Ды яшчэ ў дадатак назваў гэтую ўстанову Трэцім упраўленьнем. Што ж, правялі гучны сход у матузаўскім выдавецтве, аднак, галоўнае сьпісалі на нявопытнасьць. Намесьнік начальніка Галоўліту Захарава прызнала, што яшчэ гісторыя беларускай (думаю, што і ўсёй савецкай) цэнзуры ня ведала такога нахабна наіўнага рэдактара. Вельмі зручны быў момант “распазнаць” яго і тады, калі ён, насуперак “дзяржаўнай” думцы Камітэту па друку арганізаваў выданьне 30-томнага збору “Беларускай народнай творчасьці”, а пасьля, праз некалькі гадоў рашуча адбіў гэтае эпахальнае для беларускай культуры выданьне ад партыйнага функцыянера Паўлава. Дазволілі “пагуляць” яму і ў энцыклапедыі. Тут “даручылі” вернаму Броўку выхоўваць у належным духу, ня выхаваў.

І нарэшце – выдавецтва. Тут гэтага свавольніка дагнала-такі даўно заслужаная ім узнагарода. О, як ён ганарыцца Ёю, гэтай узнагародаю! Гэта ж найвышэйшы ордэн Беларусі! Мы ўсе ордэны ведаем. Найвышэйшы мае тры ступені: Першая ступень будзе прысуджана тым, хто загінуў за Рэспубліку. Другая – за рубцы на сэрцы, за турмы і ссылкі строгага рэжыму. Трэцяя – за сур’ёзныя ганеньні.

Прыйдзе час, і, можа, Бог дасьць, буду і я гатоў узыйсьці на найвышэйшую прыступку. Я з радасьцю падымуся туды, калі ўжо зраблю ўсё для Радзімы. А цяпер пакуль яшчэ вельмі багата магу і буду рабіць. Але малю Бога, каб як найменш падымалася нас на гэтую апошнюю прыступку. Хопіць і тых вялізных ахвяраў, што мы панесьлі…

5 мая 1985 г. Каб не прыгадалі па радыё, дык і ня ведаў бы, што сёньня “дзень савецкага друку”. Гэты дзень – мой спадарожнік. Часам прыходзіць ён, недзе захапіўшы і мяне ў сваю “арбіту” (прысутнасьць на “ўрачыстым” вечары з мастацкай часткаю і інш.), часта я зусім забываю пра яго, часта нагадваюць сябры, знаёмыя сваімі віншаваньнямі мяне з гэтым “сьвятам”(!). Але ж адгэтуль, пачынаючы з сёлетняга дня друку, ён для мяне будзе ўжо нечым значным. Сёлета дасягнута поўня ў сэнсе яго зьместу: я, працаўнік друку, дагэтуль ведаў толькі свае “правы” і “абавязкі”, добра адчуваў (на сваёй скуры) “свабоду друку” ў СССР, яго “дэмакратызм” і г. д. А цяпер – ого! Цяпер я і сэрцам адчуў сапраўдны сэнс гэтага “сьвята”, усяго, што за ім стаіць. Цяпер буду штогод нейкім чынам адзначаць гэтае “і маё” сьвята…

Чую па радыё, што ў 11 гадзінаў будуць перадаваць матэрыял загадчыка сектару газетаў і часопісаў (гэтак цяпер называецца сектар друку) аддзелу прапаганды і агітацыі ЦК КПБ Міколы Зяньковіча. А можа сам будзе выступаць? Ведаю загадзя пра што скажа. Трэба добра запамятаць гэтую злавесную постаць у нашым беларускім друку! Пасьля Паўлава (толькі што перадалі, што за сваю “Імперскую паранойю” атрымаў прэмію СЖ СССР) гэта другі па шаленстве і лютасьці жандарм у нашым друку. Ён жа, разам з Паўлавым, зьяўляецца суаўтарам майго інфаркту...

Хопіць пра гэта. Сёньня з выпадку нядзелі культмасавік арганізоўвае экскурсію ў Івянец – “на радзіму Ф. Э. Дзяржынскага”, як ён абвясьціў. Туды кіламетраў 30. Я вырашыў паехаць. Ужо столькі часу ня рухаўся. Да таго ж я ніколі ня быў у Івянцы. А гэта ж цікавы населены пункт рэспублікі ня толькі, як радзіма оберката Дзяржынскага. Іду прымаць лекі, сьнедаць і… на “Ікарус”.

6 мая 1985 г. Экскурсіяй задаволены. Зрабіў цікавае адкрыцьцё. Музей існуе ў Івянцы з верасьня 1957, калі адзначалася 80-годдзе заснавальніка небывалага ў сьвеце чэкісцкага рэжыму. Ад Івянца да роднай сядзібы Дзяржынскага 15 кіламетраў. Трэба б было, вядома, там, у Дзяржынаве адкрываць музей, але ж яно было дашчэнту спаленае фашыстамі ў 1943 годзе(?). Давялося шукаць адпаведнае памяшканьне ў Івянцы, які тады быў, здаецца, раённым цэнтрам. Значыцца, персьпектыўным, значыцца, натоўп да “жалезнага Фелікса” будзе пастаянны. І знайшлі сапраўды адпаведны будынак – вялікі, двухпавярховы, мураваны, прыгожы. Крыху падправілі і ён стаў нагадваць (перш за ўсё сваёй вежай) цытадэль, за сьценамі якой можа ціха і сакрэтна рабіцца тое, што патрэбна гаспадару.

Я пацікавіўся былымі гаспадарамі гэтага збудаваньня. Паводле дзівоснага зьбегу абставінаў дом належаў да 1939 году аднаму жыхару мястэчка (шкада, што ня ведаю пакуль яго імя і прозьвішча), мясьніку па роду сваіх штодзённых заняткаў. Дом быў ня толькі жыльлём сям’і мясьніка, але ж і “фабрыкай”. Сюды заводзілі жывёліну, забівалі, секлі на адпаведныя кавалкі і накіроўвалі што ў падвалы, што ў склеп (магазін).

Я быў шакіраваны гэтым адкрыцьцём: музей Дзяржынскага ў былым доме мясьніка! Нават зьдзіўляюся цяпер, як я здолеў пасьля такой моцнай асацыяцыі задаць экскурсаводу яшчэ адно “нявіннае” і наіўнае пытаньне:

– А гэты мясьнік так і “раскашаваў” у гэтым доме аж да 1957 году?

– Ну што вы, хто б дазволіў такое? – чую ў адказ тое, што і сам ведаю. Але ж мая цікаўнасьць была па-каралеўску ўзнагароджаная працягам адказу. З прыходам у 1939 годзе савецкай улады ў гэтым доме разьмяшчаўся раённы камітэт дзяржаўнай бясьпекі, тады, здаецца, ён ня так называўся.

Я ледзь не самлеў ад такога адкрыцьця. На языку круцілася пытаньне, дзе цяпер мясьнік. Але я ня стаў так доўга трымаць чалавека, бо я ж у яго не адзін. Да таго ж упэўнены, што тое НКУС сьпярша арыштавала мясьніка, вывезла ў Сібір яго сям’ю, адмыла са сьценаў кроў хатняй жывёлы і толькі пасьля гэтага пачало пырскаць на яе чалавечай крывёю.

О, Богі! І цяпер менавіта тут музей менавіта Дзяржынскага!

Дом пафарбаваны ў густа-чырвоны колер. Мабыць, маляры сьвядома ці з нечые каманды гэта робяць – колер рэвалюцыі, маўляў. Я ж уяўляю сабе, гледзячы на гэты будынак, кроў. Кроў мясьніковых ахвяраў. Кроў ахвяраў таго НКУС. Кроў тых усіх разнайменных крывавых органаў, бацькам і патронам якіх быў і ёсьць той, як палякі яшчэ да 1939 года казалі, crwawy Feliks.

Экскурсавод сабраў усіх перад гэтым дзівосным домам дзеля фатаграфаваньня. Я з маімі думкамі ня мог ні пазіраваць, ні тым больш малітоўна стаяць на фоне гэтага злавеснага мясьніковага дому. Другі раз фатаграфаваньне было арганізаванае перад помнікам гэтаму Феліксу ў яго бацькоўскай сялібе. І таксама без мяне.

З мяне было досыць таго, што я здабыў. Праўда, дзеля поўнага “шчасьця” вынаходцы мне ўсё-такі трэба дазнацца ўсё пра таго мясьніка і яго сям’ю, пра іх лёс, што-небудзь аб працягу мясьніковай дзейнасьці яго “пераемнікаў”, а можа, і пра іхніх сёньняшніх нашчадкаў.

У Івянцы ў нас было паўгадзіны вольных. Усе разышліся па сваіх справах. Я пайшоў у кнігарню. Тут яна на другім паверсе “прамтаварнай крамы” райспажыўкааперацыі. Купіў некалькі патрэбных мне публікацыяў. Па-першае, альбом “Пластыка Беларусі ХІІ-ХVІІІ стагоддзяў”. Укладальнік Н. Ф. Высоцкая. Яго выдавецтва “Беларусь” выпусьціла з год таму. Але неяк здарылася так, што я дагэтуль яго не набыў. Альбом выкананы добра, надрукаваны на замежнай паліграфічнай базе, якую сарамліва савецкія “выдаўцы” у выходных зьвестках не паказалі. Гэта ж таксама своеасаблівае пірацтва, як тое, што практыкавалася да 23 мая 1973 году – да падпісаньня Савецкім Саюзам Жэнеўскай канвенцыі па аўтарскіх правах.

Па-другое, узяў адзін з апошніх тамоў БНТ – “Жарты, анекдоты, гумарэскі”. Добра, што выдалі такое, але вельмі вузкая геаграфія ахопу – недзе каля 50 раёнаў!

Апрача гэтага, купіў твор Чарльза Дыкенса “Таямніца Эдвіна Друда”. Купіў абы купіць: папера вельмі дрэнная, шрыфт дробненькі, нават не 9-ты кегль, так званы прамежкавы, а 8-ы, петыт(!). Тыраж гэтага антывыданьня 300 000 экземпляраў!

Убачыў там добры набор з 24-х “паштовак”: “Беларускі сцэнічны касцюм”. Нехта А. Бялова назвала сябе аўтарам. Вядома, гэта можна прыняць толькі ўмоўна, калі наогул можна пагаджацца з гэтым.

Прыцягнуў, вядома, ілюстраваную чорна-белую брашуру пра гэты музей. Няхай будзе, як экспанат у маім “музеі” дзівосаў.

Пасьля абеду, я зьбіраўся на прагулку якраз, у палату весела укаціліся неяк вельмі сімпатычныя мне хлопцы Толя Кудравец, Алесь Жук, Жэня Прыгодзіч. Прыемная была гамонка – дзе трэба спачуваньне ці нешта накшталт таго, дзе трэба жарт, анекдот.

Хлопцы зьбіраліся спакусіць мяне на адзін “зігзаг” у маім рэжыме. “Зігзагу” не было, быў намёк. Правёўшы іх на шашу, я пайшоў на вячэрні замер ціску. Вынік: 120х80. Такога здаецца даўно ў мяне не было. Трэба паведаміць гэтым хлопцам, каб часьцей прыязджалі са сваімі лячэбнымі жартамі.

7 мая 1985 г. Ідэальна выконваю рэкамендацыі ўрача наконт хады. Сёньня ён мне ўжо давёў яе да двух кіламетраў два разы ў дзень у рытме 90 крокаў у хвіліну. “Пішчалку” ня браў. Устанавіў сабе гэты рытм з дапамогаю свайго га­дзіньніка. Адчуваю сябе нармальна.