I той дзень надыйшоў (на белорусском языке) - Масей Седнев

Дуся палажыла Васiлька вобак сябе, а мяне прыцягнула:

- Ня хочаш мяне пацалаваць, дык я цябе.

Я прыгарнуў Дусю з усёю сваёю жарсьцяй да сябе. На ейных вачох заблiшчэлi сьлёзы радасьцi. Гавару ёй: "Ну вось мы ўжо i ўтрох". Цалую яе. "Я табе буду гушкаць Васiлька ў люльцы. Каб ты магла паспаць". "Дзякую. Я прысплю Васiлька i прыйду да цябе. Пачакай яшчэ".

Дусiн твар перасмыкнуўся сударгай болю.

- Але я хутка папраўлюся, Юзiк. Глядзi, Васiлёк цмокае, плямкае губкамi. Хоча есьцейкi.

Дуся бярэ Васiлька. Прыладжвае да грудзей. Дае яму цыцы.

Прайшоў тыдзень i з Васiльком усё ўнармавалася: вясёленькi i задаволены, цмокча сабе, ухапiўшыся пальчыкамi за матчыну цыцку. Яна дае яму з абедзьвюх, i для Васiлька хапае болей, чымся даволi. Усяго й ня спажывае, i яно, бывае, льлецца яшчэ на Дусiны грудзi - уся ейная блюзка закапаная. Сьпiць Васiлёк таксама добра - усю ноч не прачынаючыся. Толькi ў Дусi ня ўсё яшчэ ў парадку: нешта ў яе там ня гоiцца, цi што. I мацi парадзiла ёй запрасiць мяне. Дуся баялася, што ёй будзе балець, а калi дайшло да гэтага, яна была ахвочай, ня менш чымся звычайна. Хiмiна парада апраўдала сябе i Дуся была цалкам ужо на нагах, заблiшчэла новым бляскам маладой жанчыны-мацi.

Усё iдзе, як мае быць. Толькi ня йдзе яно як мае быць са мною. Дусю я не магу ўвесьцi ў сваю хату, як належылася-б. Не магу, бо ня сёньня дык заўтра пакiнеш яе, сваю хату. Хата ўжо як не свая. Мне ўжо позна шукаць магчымасьцяў, якiя-б дазволiлi мне заставацца тут. Я не магу парайначваць сябе. Я апынуўся зноў на фатальнай дарозе. Быў час, калi мне давалi магчымасьць падумаць. Але я не хацеў думаць. Я жыву ў бяздум'i, аддаюся яму. Я спазнаў найвышэйшую асалоду ў бяздум'i i не хачу выходзiць з яго. Я знайшоў яго ў поўнай аддачы сябе некаму другому. Той другi пайшоў насустрач мне i абодвы мы, праглынутыя тым бяздум'ем, правалiлiся ў iм. Што - я прыходжу цяпер да разуму? Не, мой позьнi розум ужо не дапаможа мне. Мяне вядзе маё бяздумнае я. Мяне ўжо мо й забылi каму я патрэбны? - але я ўсё хаваюся ад iх. Я баязьлiвец? Ня мужчына? Не салдат? Ня патрыёт? Нездарма-ж я прызнаваўся сваiм сябрам, што я - Мечык з Фадзееўскага "Разгрому", якi, ухiляючыся ад бою, хаваўся ў кустох, каб не загiнуць. Мой сьледчы дакараў мяне гэтым, разглядаў гэта як здраду радзiме. I сапраўды, я хаваюся ў кустох. Я не для бою. Я для нечага iншага. Я схаваўся пад крылом жанчыны. Я ў палоне жаночага. У мяне яно было прапушчана, i цяпер я не магу адарвацца ад яго.

Я не начую ў хаце. Лета ўва ўсёй свае красе, i я начую ў полi, як некалi, калi я быў малым i вадзiў у начное коняй. Надыходзiць вечар, i я, адпаведна апрануўшыся, iду ў ноч. Яна поўны мой уладар i ахоўца. Я спасьцiг ейную мову цiшынi, ейны таемны ход i я не баюся начы. Я з ёю заадно. Я болей углядаюся ў начное неба, як сплю. Над маёй галавой асыпаецца зорны пыл. Я любуюся i замiраю, глядзячы, як каторая з iх, сарваўшыся, падае ў бездань, пакiдаючы за сабой агнiсты сьлед.

Ранiцою я вяртаюся дахаты i калi бачу сястру, выйшаўшую на наш агарод, значыць - усё ў парадку, магу заходзiць у хату. Нiхто мяне не падпiльноўвае. Днём я працую ў полi на вiдавоку - калi-б ехалi адкуль партызаны, можна схавацца. У полi яны не бяруць людзей. Ня тое, што ў хаце, дзе цябе яны могуць заўсёды зашчучыць. Але часьцей за ўсё ранiцою я чакаю на Дусю. Заходжу на iхную сенажаць, што за выганам. Адсюль я бачу нават iхную хату. Сонца, ўзьняўшыся, добра ўжо сьвецiць, пад iм заблiшчэла, замiгцела блакiтным вогнiвам раса. Абрасяненыя, выпаўзаюць на кветкi пчолы. Спакой. Нiдзе навокал нiкога. Толькi дзесьцi ў жыце манiць сваiх дзяцей перапёлка. Узьняўшыся, я гляджу на выган, цi ня йдзе Дуся. Iхная хата насупраць выгану i калi яна ўвойдзе ў яго, я буду бачыць яе. Вось, бачу - iдзе: трымае - неяк высока - на руках Васiлька, сьпяшаецца. Махаю ёй рукой, каб бачыла, дзе я. Васiлёк ужо вялiкi - можа сядзець. Дуся заўсёды прыносiць усё патрэбнае для яго. Васiлёк пазнае мяне - усьмiхаецца, трэпае ручкамi. Мы содзiм яго, падклаўшы нешта, на траву, мiж красак, даём цацку i ён бразгае ёю, глядзiць, забаўляецца. Дуся ў лёгкай сукенцы, уся правеўная, лёгкая, даступная, садзiцца побач мяне на маё начное ўбраньне. Мы хочам адзiн аднога i доўга ляжым, забыўшыся на Васiлька, нам сьцiшна i ўтульна, ляжiм аж пакуль закрычыць Васiлёк. Узьнiмаемся. Суцяшаем яго, бавiмся самi з iм. Адчуваньне, што мы адны, што мы ў полi, сярод такога прыгаства, i што чуем недзе перапёлку з яе парапялятамi, заварожвае нас i мы аддаёмся гэтаму адчуваньню, свабодныя i радыя. I мы ня думаем, што ёсьць недзе iншае жыцьцё, суровае i страшнае, якога трэба баяцца, ад якога трэба хавацца, берагчыся. У нас сваё жыцьцё. Ёсьць Васiлёк, ёсьць мы, а тое, што трэба нам сустракацца ў полi - нас нiколькi ня дзiвiць. Мы жывём як-бы на асобнай, сваёй пляцоўцы жыцьця, адгароджанай ад iншых. Дусi падабаецца быць у полi. Яна кажа, што яна як-бы вярнулася да сваiх гусiных часоў. З замiлаваньнем i нейкiм шкадаваньнем прыгадвае тое месца, дзе мы калiсьцi сядзелi з ёю ў траве, прыгадвае божую кароўку, што перапаўзала з мае травiнкi ёй на палец. Тое адчуваньне казытлiвасьцi адзываецца ў яе i цяпер. Ня раз мы хадзiлi на тое месца. Але цяпер яно выглядае iнакш, таго, што было тады, нямаш.

Дуся прыносiць з сабой i яду, i мы тады застаемся ў полi даўжэй. Да паўдня сходзiм яго ўсё. Гэта-ж тое самае поле, якiм я бег, уцякаючы ад партызана, што страляў па мне. Дуся дакладна вызначае мой сьлед, той сьлед, iдучы якiм, яна знайшла мяне з Дар'яй у Вiроўцы. Гэтай вясной, калi сагнала сьнег, яна змагла сабраць усе гiльзы ад тых куль, што былi выпушчаны па мне. Яны клалiся радком i Дуся лёгка знаходзiла iх. З падваконьнiку ў нашай хаце, дзе яны цяпер ляжаць, iх нiхто ня прыймае. Калi сястра, выцiраючы пыл, закране iх, яны скрануцца i пакоцяцца, каб потым зноў супакоiцца.

Я люблю глядзець, як Дуся, седзячы ў траве, кормiць Васiлька. Вынiмiць, вызвалiць свае цыцы i дае яму, ён рупна бярэцца за сваё i, задаволiўшыся, засынае ў яе на руках. Калi яна кормiць яго, яна сьцiшаецца, як-бы прыслухоўваецца, замiрае, аддаецца яму ўся i чуе, як Васiлёк яе цягне. Гэты цяг ёй дужа падабаецца. Гаворыць: "Няхай цягне, набiраецца сiлы, дужэе, расьце".

Дзень пачаўся нязвычайным зьявiшчам. Густа ўкрылася самалётамi неба над Мокрым. Нiзка лятуць i садзяцца дзесьцi недалёка, за лесам. А адтуль, з-за лесу, узьнiмаюцца iншыя, iдуць насустрач. Разьмiнаюцца. Як адны, гэтак i другiя - нямецкiя самалёты. Плаўна iдуць над вёскай, пакалыхваюцца пузам, аглушаюць навакольле. На тых, што ўзьнiмаюцца з-за лесу - чырвоныя крыжы: вязуць параненых. Што йдуць туды - на тых падмацаваньне. Усiх iх гэтулькi, што ад iх цёмна ў небе. Ценi ад iх пнуцца па зямлi. Праляцiць адна хваля, а за ёю - другая. Хоць яны йдуць над Мокрым няхутка - усё роўна як плывуць - але яны лятуць у сьпешцы, быццам ад таго, як яны справяцца, залежыць быць iм цi ня быць. Там, куды яны лятуць, iдзе гарачае жнiва - крывавы бой, у разьзяўленае жэрла якога кiдаюцца ўсё новыя i новыя ахвяры, i самалёты з чырвонымi крыжамi, здаецца, не спраўляюцца вывозiць iх адтуль. Тыя, што йдуць туды, зьнiжаючыся над лесам, здаецца, спаўзаюць па ягоных верхавiнах унiз. А адтуль выныраюць iншыя. Узьняўшыся настолькi, каб не зачапiцца за дрэвы, яны пралятаюць над хатамi гэтак нiзка, што здаецца гатовы ўсмактаць iх. Яшчэ людзi не пасьпелi выгнаць статак на поле, i ён з перапуду шалее ў хлявох. Людзi, што дасюль ня бачылi вайны, мiрна сядзелi ў сваiм забалоцьцi, напалоханыя гэтым насланьнём, ня ведаюць цяпер, што дзеецца. Але вось, як па якой камандзе, лёт перапынiўся. Нi туды, нi адтуль - нiводнага самалёту. Людзi высыпалi на вулiцу, зьдзiўленыя i напалоханыя. Пытаюцца адзiн у ваднога - што гэта будзе? Iнвалiд Першай сусьветнай вайны, Вусаты Якаў, акружаны бабамi, тлумачыць: нашы здорава дзяруцца, душна немцу, дык i ратуюцца во. Гэта ясна. Праз дзень-два - пабачыце - нашыя будуць тут. Немец не ўратуецца. Бачаце, як яго калоцiць лiхарадка.

Але па абедзе самалёты хлынулi зноў гэтак-жа нечакана, як i ранiцою. Толькi самалёты ўжо iншыя - чорныя, цяжкiя, раўма равуць, рэжуць неба, магутныя. З-за лесу, як-бы з-пад зямлi, крута ўзьляцела ў неба некалькi малых самалётаў. Яны разьвярнулiся ў небе, iмклiва i рашуча, у вадно iмгненьне, шчапiлiся ў бiтве i адзiн з iх, з хвастом дыму i скогатам упаў на лес. Бiтва iшла высока ў небе. Мiж кiм яна йшла - людзi з Мокрага ня ведалi. Толькi бачна было, што з малымi самалётамi шчапiлiся iншыя, такiя-ж малыя самалёты. I было страшна глядзець, як яны рэзалiся, узьляталi, падалi, зноў узьляталi. У ваднаго з iх адарвалася крыло, i самалёт тарчма ўпаў у Махавое балота. Бой трываў нядоўга, адна з старон - чыя яна? - вiдаць было, не ўстаяла i змылася з неба гэтак-жа хутка, як i наляцела.

Надзвычайнае вiдовiшча, пра якое я толькi што гаварыў, застала мяне з Дусяй i Васiльком у полi. Дуся прыйшла рана, калi было яшчэ ўсё спакойна. Я быў зьдзiўлены, калi заўважыў яе з Васiльком яшчэ ў выгане i ў страху падумаў, што нешта здарылася нядобрае. Ужо па тым, як яна iшла, па ейнай паходцы, зразумеў - ня з добрымi весьцямi. Пабег ёй насустрач i Дуся ў сьлязах: "Бугроў!" Бяру ў яе Васiлька. Выцiраючы сьлёзы, яна: "...прыставаў, пагражаў. Я кармiла якраз Васiлька - праснуўся ўначы i не хацеў спаць. Колькi ня люляла, не хацеў ляжаць у люльцы - прасiўся на рукi. Чую - нехта пачаў тармасiць дзьверы. Бацька зьлез з печы - адчыняе: наставiўшы на бацьку лiхтарык, улазiць Бугроў i з iм яшчэ нейкiх двое. Я як трымала на руках Васiлька, так i засталася сядзець з iм на ложку. Адразу да мяне - ад яго тхнула гарэлка "Пазнаеш гэтага рабёнка"? Уталопiўся ў Васiлька: "Так табе гэта ня пройдзе!" I сунецца да мяне. Я ў крык i, прыцiскаючы Васiлька да грудзей, адсоўваюся задам да сьцяны. Бацька як стаяў сярод хаты, схапiў у парозе таўкач i, замахнуўшыся, гатовы быў выцяць яго ззаду, ды тыя двое, што стаялi таксама з лiхтарыкамi, схапiлi бацьку i навотмаш кiнулi на падлогу. Мацi кiнулася да мяне. Засланяе мяне. Крычыць на ўвесь голас: "Людзi добрыя, ратуйце! Памажэце, людзi добрыя!" Бугроў аголтаўся. Адступiў. Бацька, устаўшы, падыйшоў да яго: "Што табе трэба ў нас? Выйдзi, прашу цябе па добраму!" Калоцiцца ўвесь. Не можа стрымацца. Двое тыя кiўнулi Бугрову галавой - адыходзiць! Ён-жа не йдзе. Абазваў мяне абiднымi словамi. I ў парозе ўсё яшчэ крычаў: "Пазнаеш па чым хунт табаку!" Выходзячы, тыя двое паказалi бацьку на таўкач: "Глядзi, каб ён не пахадзiў па тваёй галаве." I выйшлi".