Бiльярд а палове дзесятай (на белорусском языке) - Генрих Белль

- Я i кажу, яна сядзела якраз на тым самым месцы, дзе Вы, Леанора, седзiцё цяпер; iмя яе было Жазэфiна...

Цi стары Фэмель i ёй таксама гаварыў камплiменты пра яе валасы i колер твару?

Стары засмяяўся i паказаў рукой на плакат над сынавым сталом - адзiная рэлiквiя мiнулых часоў: сентэнцыя, выпiсаная белымi лiтарамi на шыльдачцы з дрэва: "Правая рука iх поўная дарункаў". Дэвiз Кiльбавай i Фэмелевай непадкупнасцi.

- Абодва мае швагры, апошнiя мужчыны ў родзе Кiльбаў, не выказалi вялiкай цягi да юрыспрудэнцыi; аднаго пацягнула ў кавалерыю, да ўланаў, другому не хацелася рабiць нiчога; але абодва, улан i гультай, загiнулi ў адзiн дзень, у адным i тым палку, пад час аднаго штурму; пад Эрбi-ле-Юэт яны паскакалi проста ў кулямётны агонь, сцерлi прозвiшча Кiльб, панеслi свае грахi, што квiтнелi ярка-чырвоным колерам, разам з сабой у магiлу, там, пад Эрбi-ле-Юэт.

Стары Фэмель быў шчаслiвы, калi раптам знаходзiў на калашынах сваiх нагавiц плямы ад бетоннага раствору i мог папрасiць Леанору адмыць iх. Ён часцяком прыходзiў з вялiзнымi сувоямi рысункаў пад пахай. Леанора магла толькi здагадвацца, калi ён браў iх з свайго архiву цi сапраўды меў нейкiя новыя замовы.

Ён паволi сёрбаў каву, хвалячы яе; потым падсунуў да Леаноры сподачак з пiрожнымi, зацягнуўся цыгарай. На яго твары зноў быў выраз задуменнасцi.

- Робертаў школьны таварыш? У такiм разе я павiнен яго ведаць. Яго прозвiшча часам было не Шрэла? Вы ўпэўнены?.. Hе, не, ён не курыў бы гэткай цыгары, глупства! I Вы накiравалi яго ў "Прынц Генрых"? Ну, даражэнькая Леанора, вядома, будзе вялiкая лаянка, бойка будзе. Роберту не даспадобы, калi хто ўлазiць у ягоныя прыватныя справы. Ён яшчэ малы быў такi: гжэчны, ветлiвы, iнтэлiгентны, карэктны; але калi нехта заступаў за вызначаную мяжу, ён не ведаў лiтасцi. Нават забiць мог бы. Я заўсёды яго трохi баяўся. I Вы таксама? Ах, дзiцятка, але ж ён Вам нiчога дрэннага не зробiць, будзьце разумныя. Хадзем, з'ямо чаго-небудзь разам, адсвяткуем гэткiм чынам Вашу новую пасаду i мой дзень нараджэння. Hе рабiце толькi нiякiх глупстваў. Калi ён ужо лаяўся па тэлефоне, дык нiчога больш не будзе. Шкада, што Вы не запомнiлi прозвiшча. Я i не ведаў, што Роберт падтрымлiвае зносiны з былымi школьнымi таварышамi. Ну, хадзем. Сёння субота, ён не будзе наракаць, калi Вы крыху раней скончыце работу. Адказнасць бяру на сябе.

Гадзiннiк на вежы сабора Святога Севярына акурат адбiваў дванаццатую. Леанора хуценька пералiчыла канверты, дваццаць тры, склала iх у стос, узяла ў руку. Няўжо стары пан Фэмель прабыў тут усяго паўгадзiны? Якраз бомкнуў дзесяты з дванаццацi ўдараў.

- Hе, дзякуй, - сказала яна. - Плашч не буду браць, i, калi ласка, толькi не ў "Пад iльвом".

Усяго толькi паўгадзiны; друкарскiя машыны больш не грукаталi, але з дзiка ўсё яшчэ цякла кроў.

2

Для парцье гэта зрабiлася ўжо цырыманiялам, амаль што лiтургiяй, увайшло ў яго плоць i кроў. Кожны дзень дакладна а палове дзесятай зняць з цвiка ключ, адчуць лёгкi поцiск дагледжанай сухаватай далонi, што прымала гэты ключ, убачыць строгi бледны твар з чырвоным шнарам каля пераносся; потым задуменна, з лёгкаю ўсмешкай, якую здолела б заўважыць хiба толькi яго жонка, зiрнуць наўздагон Фэмелю, якi, не зважаючы на запрашальны жэст лiфцёра, падымаўся па лесвiцы да бiльярдавага пакоя, лёгка пастукваючы ключамi па масянжовых парэнчах: пяць, шэсць, сем разоў чуўся гэты гук - нiбы гук ксiлафона з адным-адзiным тонам; а праз паўхвiлiны прыходзiў Гуга, старэйшы з двух гатэльных служак - i пытаўся: "Як заўсёды?", i парцье пацвярджальна кiваў галавою, ведаючы, што Гуга пойдзе зараз у рэстаран па двайны каньяк, графiн вады, а пасля, да адзiнаццацi, будзе, не выходзячы, наверсе ў бiльярдавым пакоi.

Парцье iнстынктыўна адчуваў нешта нядобрае ў гэтай звычцы - шторанiцы памiж паловай дзесятай i адзiнаццаццю гуляць у бiльярд у кампанii аднаго i таго гатэльнага служкi. Нядобрае альбо заганнае, супраць заганнага быў адзiн сродак: таемнасць; у яе была свая вартасць, свая крывая, таемнасць i грошы залежалi адно ад аднаго - як абсцыса i ардыната: хто браў у гэтым гатэлi пакой, той купляў сабе таемнае сумленне; вочы, якiя бачылi i адначасна не бачылi, вушы, якiя чулi i адначасна не чулi; але ад нядобрага абаранiцца не было як: не мог жа парцье не пускаць у дзверы кожнага патэнцыяльнага самагубцу, бо патэнцыяльнымi самагубцамi былi яны ўсе; з'яўляўся, напрыклад, мужчына, загарэлы, з тварам кiназоркi i сямю валiзамi, браў з усмешкай картку госця, i толькi гатэльны служка паспяваў перанесцi чамаданы ў пакой i выйсцi з яго, як мужчына выцягваў з кiшэнi плашча зараджаны i ўжо з апушчаным засцерагальнiкам рэвальвер i пускаў сабе кулю ў лоб; альбо з'яўлялася, нiбы з таго свету, iстота з залатымi зубамi, залатымi валасамi, у залатых чаравiках, ашчэрваючы зубы, нiбы чэрап: здань, якая дарэмна ўдае за раскошаю; яна замаўляла сабе ў пакой снеданне на палову адзiнаццатай, прычапляла звонку на дзверы шыльдачку: "Прашу не турбаваць", забарыкадоўвала дзверы знутры валiзамi i глытала капсулу з атрутай; задоўга перад тым, як у напалоханай да смерцi пакаёўкi падаў на падлогу паднос са снеданнем, па гатэлi ўжо кружлялi чуткi: "У дванаццатым пакоi ляжыць мярцвяк"; кружлялi яшчэ ўночы, калi апошнiя наведнiкi бара навобмацак прабiралiся да сваiх пакояў, а цiшыня за дзвярыма пакоя нумар 12 здавалася iм вусцiшнаю; былi такiя, што ўмелi адрознiць маўчанне сну ад маўчання смерцi. Нядобрае парцье адчуваў яго, калi Гуга ў 10.31 падымаўся па лесвiцы з вялiкiм кiлiшкам каньяку ў бiльярдавы пакой.

Якраз у гэтыя хвiлiны парцье вельмi датклiва адчуваў адсутнасць гатэльнага служкi: на адмiнiстратарскiм прылаўку перапляталiся рукi - рукi, што чакалi рахунку, рукi, што бралi праспекты, - i ён увесь час якраз у гэтую хвiлiну - пару хвiлiн пасля паловы дзесятай - заўважаў, што робiцца няветлiвы: вось якраз да гэтай настаўнiцы, восьмай цi дзевятай, калi палiчыць, якая пыталася ў яго, як прайсцi да рымскiх дзiцячых могiлак; яе ружовы колер твару сведчыў пра тое, што яна паходзiць з вёскi, а рукавiчкi i плашч - не пра той узровень даходаў, якi належала чакаць ад гасцей гатэля "Прынц Генрых", i парцье пытаўся ў сябе, якiм гэта чынам яна магла трапiць у кампанiю экзальтаваных асоб, нiводная з якiх не лiчыла патрэбным пытацца пра кошт нумароў; а можа, тая, што цяпер збянтэжана скубе свае рукавiчкi, здзейснiць зараз "нямецкi цуд", за якi Ёхэн вызначыў узнагароду: "Дам дзесяць марак таму, хто пакажа мне немца, якi б спытаўся пра кошт хоць чаго-кольвечы". Hе, i яна не здабудзе для яго Ёхэнавай прэмii, парцье прымусiў сябе паспакайнець i ветлiва растлумачыў ёй, як прайсцi да рымскiх дзiцячых могiлак.

Большасць гасцей патрабавала якраз таго гатэльнага служку, якi цяпер на паўтары гадзiны знiкаў у бiльярдавым пакоi; усiм хацелася, каб менавiта ён занёс iхнiя валiзы ў вестыбюль, да аўтобуса авiякампанii, да таксi, адправiў на вакзал; незадаволеныя турысты-валацугi, што, чакаючы сваiх рахункаў, размаўлялi ў вестыбюлi пра час прылёту i адлёту самалётаў, жадаючы менавiта ад Гугi лёду ў свае вiскi, агню, каб прыпалiць цыгарэту, наўмысна трымалi гэтыя цыгарэты ў роце незапаленымi, каб выпрабаваць Гугаву вымуштраванасць; толькi яму яны хацелi дзякаваць нядбалым жэстам далонi, толькi ў прысутнасцi Гугi iхнiя твары скурчвалiся ў таямнiчыя грымасы; нецярплiвасць была напiсана на тварах, уладальнiкi якiх не маглi дачакацца, каб як найхутчэй завезцi свой дрэнны настрой у найдалейшыя куткi свету; яны былi гатовыя да старту, каб у люстрах баварскiх альбо персiдскiх гатэляў вызначыць, наколькi задубiлася iх скура. Кабеты пранiзлiва крычалi, успомнiўшы пра нешта забытае альбо незнарок пакiнутае: "Гуга! Мой пярсцёнак...", "Гуга! Мае пальчаткi...", "Гуга! Мая памада..."; i ўсе яны чакалi, што Гуга зараз маланкаю кiнецца да лiфта, без анiякага шуму ўзляцiць наверх i ў пакоi 9, у пакоi 32, у пакоi 46 будзе шукаць пярсцёнак, касметычку альбо памаду; а тая старая бабiзна прыцягнула свайго дварняка, якi ўжо выхлябтаў малако, зжэр мёд, грэбуючы смажанымi яйкамi, i вось цяпер яго трэба было абавязкова весцi на вулiцу, каб ён мог справiць сваю натуральную сабачую патрэбу i аднавiць свой ужо зусiм слабы нюх пад сценамi вулiчных кiёскаў, каля стаянак аўтамашын, трамвайных прыпынкаў; вiдавочна было, што толькi Гуга мог дагадзiць стану сабачае душы; а тут зноў тая старая бабуля Блезiк, якая штогод прыязджае, каб пагасцяваць якi месяц у дзяцей i наведаць унукаў, колькасць якiх няспынна большае; вось яна, ледзь пераступiўшы парог гатэля, пыталася ўжо пра Гугу: "Цi ж ён яшчэ ў вас, той хлапчына з тварам псаломшчыка, той хударлявы, бледны, рудавалосы, з такiм сур'ёзным паглядам?" Гуга павiнен быў пад час яе снедання, калi яна ела мёд, пiла малако i не грэбавала смажанымi яйкамi, чытаць ёй уголас мясцовую газету: старая з захапленнем падымала вочы, калi пападалiся назвы вулiц, вядомыя ёй з маленства: няшчасны выпадак на Эрэнфельдскiм Кальцы; напад з рабункам на Фрызенштрасэ. "У мяне былi гэткiя доўгiя косы, калi я гойсала там на ролiкавых каньках - гэткiя доўгiя, мой даражэнькi..." Бабуля была вельмi далiкатная i ўпартая - хто ведае, можа, яна дзеля Гугi ляцела сюды праз вялiкi акiян?