Лаьмнаша ца дицдо - Магомет Абуевич Сулаев

HeIapa кIел хьекхначу лайлахь дашийна, йовлакх диллира цо беран хьаьж тIе. Доьлхура. Балдех хьаькхира — ца туьйра. Лоьрашка кхойкхийла дацара: цIерпошт йоьдура, гIаролаш шайна къастийна йолчу вагона чохь богIура.

— ХIа!.. Iовший xIapa баьпкан буьйдиг бага йиллахь цунна!.. — Селитас дIакховдийра и нене.

Беро багара йуха схьатесира. Доьлхура. ЦIерпошт дIаоьхура, цхьана эшшарехь аьчган чкъургийн тата деш.

Вукху Iуьйранна бер, доккха са а даьккхина, дIатийра цIеххьашха. СадеIар ца хезара. Баккхийнах тIегулбелира: бер деллера. ХIинца нана йоьлхура мохь тоьхна. Селита а, кхиболу зударий а белха буьйлира, и вагон а гатйеш.

— Йуха ца даьн долу неIалт хуьлда Сталинна! — элира цхьамма.

— Амин! — Тавсолтас йуьхьах ши куьг хьаькхира.

— Сталина-м хIун бехк бара? Цунна-х xIapa хууш а хир дац! — йукъагIоьртира цхьаъ-м.

— Делахь-хIета, шозза а неIалт хуьлда цунна, и хаа ша декхарийлахь воллушехь, и цахаарна… — элира Тавсолтас. — Пачхьалкхан буьххьехь Iачу цунна хIунда ца хаьа шен пачхьалкхехь дерг?!

— Бакълоь!.. Бакълоь Тавсолта! — резахилира баккхийнах.

Беран дакъа, киси йуккъе а хьарчийна, соне диллира. Нана, корта а оллийна, бIаьргаш тIекхаччалц йовлакх охьа а даийтина, гIийла тийжара цунна уллохь…

ЦIерпошт хIинца цхьана станцехь сеццинчохь (кхоалгIачу дийнахь), дуьххьара схьайиллира вагонан неIарш, цIеххьана чу керла xlo хьокхуш, массара а доккха садоккхуш. Чухьаьжира лекхачу дегIахь волу гIарол-сибирхо:

— «Урбах», — станцин цIе йаьккхира цо. — Кхузахь шуна йовха йуург а, бепиг а лур ду. Шайна йукъара цхьа-ши накъост схьакъаставе.

Керим вахара, шеца цхьа жимха а, ведар, гали а эцна, гlaролна тIаьхьа.

Арахь шийла мох хьоькхура. НеIарехь хехь висинчу, лохочу дегIахь волчу вукху гIароле Селитас, тIе а хилла, хаьттира:

— Бер делла-кх тхан вагон чохь… ХIун диэ хIинца?

— ХIинцца! — аьлла, неIарш тIехула догIа тухуш, тIе а чIаьгIна, дIахьаьдира и.

Вухавеара, шеца пхьаьрсех цIиэн жIараш йохку ши санитар а валош. Беран дакъа дIадала ца лууш, нана, мохь хьоькхуш, тIейетталора царна.

— Кхетахь: декъий вагона чохь дIакхехьа ца могуьйту!..

ГIаролан гIоьнца, и дIа а теттина, дакъа а эцна дIабахара санитараш. Селитас ма-хуьллу хьоьстура, коьртах кадетташ, йоьлху нана…

Ведар чохь йовха чорпа а, гали чохь баьпгаш а дахьаш, жимхица вухавеара Керим. Цо а хьаьстира иза:

— Ма йелха! Луларчу вагон чуьра а хIинцца, суна а гуш, дIадаьхьи ши дакъа!.. Баккъалла а, царех кхерам бу бисанчарна а…

Нана, цкъа схьа а хьаьжна, йуха а йоьлхура…

Цхьанаэшшарехь чкъургийн тата а деш, дIаоьхура цIерпошт йист йоцчу кIайчу арахула. Керима схьадеанчу даарх, бераший бен, мотт а ца туьйхира цхьамма а…

ЦIерпошт дIаоьхура… дIаоьхура…

ХIинца дуьйна xIop станцехь а соьцуш, делкъанна цкъацца йуург а луш, цкъацца неIарш йоьллий а йуьтуш: кхузара цхьанхьа а водийла дацара, бIаьрго ма-лоццу генна дIайаьржинера тIе ло диллина, йист йоцу аре.

* * *

ЦIерпошт дIаоьхура, цхьана эшшарехь чкъургийн тата а деш… ЦIеххьашха сецира и, цхьа а станци йоцуш, шуьйрра йаьржинчу пана арахь. Схьагарехь — паровозан гIуллакхна.

HeIapш а йиллира.

ГIаролаша пурба делира цхьаболчарна, арабевлла, лайлахула жимма болабала: бошхап санна, шера гучу кху пана арахь цхьанххьа а бовдийла йацара.

Вагона чохь xIop а шен гIуллакх деш вара. Селита неIарехь лаьттара, генна дIа кIайчу арене а хьоьжуш. Кесира шен сонехь Каташца цхьаъ-м деш йоллура. Керим дехьа сонехь баккхийчу нахаца къамеле ваьллера.

Селитина а гуш, луларчу вагона чуьра, охьа а воьссина, шен гIаролера пурба а даьккхина, шайн вагона йуххехула ойлане дIасалелара цхьа къона нохчо-лейтенант, погонашца, некха хьалха шортта мидалш а йохкуш.

Селитас тамаш бора: ша фронтовик-лейтенант а воллушехь, цу гIароле-сержанте пурба деха дийзи-кх цуьнан а!..

И санна берш кхин а бара кхечу вагонаш чохь: нохчий, гIалгIай махкахбохучу муьрехь фронтера отпускна цIабаьхкина хилла болу тIемалой а, уьш нохчий, йа гIалгIай хилчхьана, кхин хIума ца оьшуш, цу сохьта лоций, оцу вагонаш чу туьйсура.

Селитина гира хIинца: дехьарчу вагона чуьра а аравелира кхин цхьаъ, гIовтална тIехула кетар а кхоьллина, йеха кIайн маж йолу воккхастаг. ГIароле, тIехилла, цхьаъ-м аьлла, цо резахиларан корта а таIийна, воккхастаг, вагонна тIехьа, шен дагахь ша ца гучу а ваьлла, лайла охьалахвелира аравахаран гIуллакхна, лаьтта охьакхаччалц шена гонаха кетар охьа а хоьцуш. Селитина, дIахьаьжча, жимма раз aгIopa гуш вара иза. ЦIерпошт цIеххьана тохайелира, вагонийн буферийн тата а долуш.

Эшелонан коьртера схьахезира:

— «Кийчча хила!»

Нохчо-лейтенант сихха шен вагона тIе велира.

Вокхастаг ша волччохь, узарш а деш, гIерташ воллура. ГIарола, тIе а хилла, омра дира:

— ГIатта, джигит! Маса — вагон чу!

Воккхастаг ца гIоттура: лога — пхенаш а дусийна, хьаьж тIе хьацар тоьхна, йуьхь а цIийелла воллура иза. ЦIерпошт меттахйелира

— ГIатта ца бах хьоьга, бандюга! — тIечевхира гIарол.

Воккхастаг ца гIатталора. ЦIерпошт меллаша йолайелира. ГIароло оцу сохьта автомат йалийтира цуьнан букъа тIехьа. Воккхастаг ша волччохь кIайчу лай тIехь ваьржира, шена гонаха цIарула цIиэн томмагIнаш а даржош. Цу сохьта, Селитина а гуш, гIаролна чухьаьдира шен вагон тIера чуиккхина нохчо-лейтенант, буйнахь цхьа эчиг а лепаш. ГIароло, автомат тоьхна, охьавиллира иза а воккхачу стагна йуххе. И шиъ иштта, кIайчу лайлахь йух — йуххехь, Iилла а витна, гIарол, ведда шен вагонна тIаьхьа кхиина, ламех а тасалуш, хьалавелира.

Селита, шен соне йухахьаьдда, куьйга йуьхь лаьцна йилхира. ТIегулбелира Тавсолта, Керим, Кесира, кхиберш.

Селитас дийцира, йелхаран къурдаш а деш, шена гинарг. Ойла йеш а лаьттина, Керима элира:

— И хилла дерг оцунна бехке верг цхьа а схьакъасто йиш йоцучех ду: воккхачу стеган ницкъ ца кхаьчна паргIатвала, ша воккха а, цомгуш а хиларна; гIароло цунна автомат тоьхна, шен бакъо йацарна, иза дийна а витина, дIаваха. Ткъа нохчо-лейтенант цунна чухьаьдда, советан оьздачу амалехь ша кхиийна хиларна, бехк боцу стаг вуьйш гича, сатоха шен ницкъ а ца кхаьчна.

— Ма ала а эли ахь… ЭххIей-йаI!.. Суна-м хаьа оцунна бехке верг! — деро элира Тавсолтас.

— Мила?

— Сталин!.. Советан Iедал!.. — и ший а цхьаъ дара Тавсолтин кхетамехь, кхиболчу миллионийн а санна.

— ДIавалахь дIа!.. Церан хIун бехк бу? Цара бохург нийсса кхочуш ца дечеран бу-кх и боллу бехк! — тIе ца тайра Керим.

— Делахь-хIета, Сталинан а, Советан Iедалан а сацамца ца бо вай xIapa некъ? Вешан махках а даьхна? — ца соцура Тавсолта.

Керим IадIийра, ала хIума а ца хилла.

Вукху станцехь кхеран эшелон йехо латта дийзира, дуьхьалйогIу пассажирски цIерпошт тIехйаллалц. Эххар пассажирски схьа а кхаьчна, кхеран эшелонна йуххехь дIахIоьттира. КеримгIеран вагонна нийсса дуьхьал нисйеллачу пассажирски вагона тIера охьавоьссира цхьа воккхо стаг, коьртаIуьйра, хаза къежйеллачу луьстачу кIужалца, эвлайаан сибатехь цIена йуьхь лепаш, йовхачу пижамана тIехула драпан пальто а кхоьллина, — схьагарехь, жимма хIонехула волавала дагахь. Шен вагона хьалха лаьтта Керим а гина, тIевеара иза:

— XIapa эшелон ма тамашена хета суна? Ма дукха адам ду кху тIехь? Муьлш бу уьш? Мича