Тры таварышы (на белорусском языке) - Эрих Ремарк

- Так... так... вядома... Я ж такая дурная... у нас жа з табой нiчога не было... - Яна правяла рукой па лбе. - Не ведаю, як я магла падумаць...

Яна стаяла перада мной, худзенькая, бедная, бездапаможная... Парчовыя туфелькi, кiмано, доўгiя адзiнокiя вечары, успамiны...

- Да пабачэння, Лiза.

- Ты пойдзеш? Ты не пабудзеш яшчэ? Ты ўжо... iдзеш?

Я ведаў, што яна мела на ўвазе. Але я не мог. Нават дзiўна, але я не мог. Я гэта адчуваў сэрцам. Раней такога не здаралася. Я не пераацэньваў вернасцi. Але сёння ўсё змянiлася. Я раптам адчуў, як далёка адышоў ад усяго, што было.

Яна стаяла каля дзвярэй.

- Ты iдзеш? - Яна пабегла назад. - Вось, я ведаю, ты паклаў мне грошы... пад газету... не трэба мне яны... Вось... вось.. так, iдзi...

- Мне трэба, Лiза...

- Ты не прыйдзеш больш...

- Прыйду, Лiза...

- Не, не, ты не прыйдзеш,.. я ведаю. I не прыходзь! Iдзi ж, iдзi...

Яна заплакала.

Я спусцiўся па лесвiцы не азiрнуўшыся. Я яшчэ доўга хадзiў па вулiцах. Ноч была незвычайная. Мне зусiм не хацелася спаць. Я прайшоў мiма "Iнтэрнацыяналя", думаючы пра Лiзу i пра былыя гады, пра многае, што ўжо даўно забылася. Усё гэта было так далёка, што, здавалася, адбывалася не са мной. Потым я прайшоў па вулiцы, дзе жыла Пат. Вецер узмацнiўся, усе вокны ў яе доме былi цёмныя, ранак на шэрых нагах краўся каля дзвярэй... Нарэшце я пайшоў дадому. Божа мой, падумаў я, здаецца, я шчаслiвы.

XIII

- Даму, якую вы ўвесь час хаваеце, - сказала фраў Залеўскi, - можна ўжо не хаваць. Няхай спакойна адкрыта прыходзiць да вас. Яна мне падабаецца...

- Вы ж яе не бачылi яшчэ, - здзiвiўся я.

- Супакойцеся, я бачыла яе, - заявiла фраў Залеўскi выразна. - Я яе бачыла, i яна мне падабаецца, нават вельмi... але яна вам не пара...

- Праўда?

- Не пара. Мне нават дзiўна, як вы маглi яе знайсцi ў сваiх пiўнушках. Але, вядома, такiя басцякi...

- Мы адхiлiлiся ад тэмы... - перабiў я яе.

- Гэта жанчына, - сказала яна, стоячы рукi ў бокi, - прызначана для мужчыны з добрым надзейным становiшчам. Адным словам, для багатага чалавека.

"Вось табе i на! - падумаў я. - Гэтага табе яшчэ не хапала!"

- Так можна сказаць пра любую жанчыну, - заявiў я раздражнёна.

Яна затрэсла сваiмi пасмамi.

- Пачакайце! Будучыня пакажа, што я мела рацыю.

- А, будучыня! - Я са злосцю кiнуў запiнкi на стол. - Хто сёння думае пра будучыню! Цi варта сёння ламаць галаву пра яе!

Фраў Залеўскi заклапочана пакiвала велiчнай галавой.

- Дзiўныя вы людзi, моладзь увогуле. Мiнулае вы ненавiдзiце, сённяшнiм днём вы пагарджаеце, а будучыня - што будзе, тое будзе. Дабром гэта не можа скончыцца!

- А што вы маеце на ўвазе, гаворачы "не можа скончыцца"? - спытаў я. Дабром можа скончыцца толькi тое, што ўвесь час было дрэнна. Тады ўжо лепш, каб дрэнна скончылася.

- Гэта жыдоўскiя фокусы, - сказала фраў Залеўскi з годнасцю i рашуча накiравалася да дзвярэй. Але ўжо ўзяўшыся за ручку, яна раптам рэзка спынiлася.

- Смокiнг? - выдыхнула яна ў здзiўленнi. - У вас?

Шырока адкрытымi вачыма яна разглядала Отаў касцюм, якi вiсеў на дзвярах шафы. Я пазычыў яго, каб вечарам пайсцi з Пат у тэатр.

- Так, у мяне! - сказаў я з'едлiва. - У вас непераўзыдзены талент лагiчных абагульненняў, шаноўная панi...

Яна глянула на мяне. Цэлая гама бурных пачуццяў адлюстравалася на яе тоўстым твары. Усе яны сканцэнтравалiся ў шырокай змоўнiцкай усмешцы.

- Ага! - сказала яна. А потым яшчэ раз: - Ага!

I ўжо з другога боку дзвярэй, з асалодай i хiтрынкай, са светлай радасцю жанчыны, якая зрабiла такое адкрыццё, кiнула праз плячо:

- Дык вось яно як!

- Так яно i ёсць, праклятая цётка, - прабурчаў я ўслед ёй, калi ўпэўнiўся, што яна ўжо не пачуе.

Потым я раз'юшана шпурнуў свае новыя туфлi разам з карабком на падлогу. Ёй трэба багаты... быццам я гэтага не ведаў!

Я прыйшоў да Пат, каб iсцi разам у тэатр. Яна, ужо апранутая, стаяла ў пакоi, чакаючы мяне. Я ледзь не задыхнуўся, убачыўшы яе. Упершыню за час нашага знаёмства яна была ў вячэрняй сукенцы.

Сукенка была пашыта са срабрыстай парчы. Яна мякка спадала з прамых плячэй, падкрэслiваючы яе статную фiгуру. Яна здавалася вузкай i ўсё-такi была настолькi шырокай, што не перашкаджала рабiць прыгожыя вольныя крокi. Спераду яна была цалкам закрытая, а на спiне быў глыбокi вастракутны выраз. У матава-сiнiм змярканнi Пат выглядала ў ёй як срабрысты факел, яна была дзiўна непазнавальная, святочная i вельмi далёкая. За яе спiной лунаў дух фраў Залеўскi з перасцерагальна ўзнятым пальцам.

- Добра, што першы раз я ўбачыў цябе не ў гэтай сукенцы, - сказаў я. - Я нiколi ў жыццi не адважыўся б падысцi да цябе.

- Так я табе i паверыла, Робi. - Яна ўсмiхнулася. - Падабаецца?

- Яна мяне пужае! Ты ў ёй - зусiм iншая жанчына.

- Гэта не страшна. На тое i ёсць сукенкi.

- Магчыма. Мяне яна крыху прыгнятае. Да гэтай сукенкi патрэбна мець зусiм iншага мужчыну. З вялiкiмi грашыма.

Яна засмяялася.

- Мужчыны з вялiкiмi грашыма часцей за ўсё агiдныя, Робi.

- Але ж не грошы?

- Не, - сказала яна, - не грошы.

- Так я i думаў.

- А ты не згодны?

- Чаму ж, -сказаў я. - Хоць грошы i не прыносяць шчасця, затое выдатна супакойваюць.

- Яны прыносяць незалежнасць, даражэнькi, а гэта важней. Але калi хочаш, я магу пераапрануцца.

- Нi ў якiм разе. Сукенка - шыкоўная. З сённяшняга дня я краўцоў буду цанiць вышэй за фiлосафаў. Краўцы прыносяць у жыццё прыгажосць. Гэта ў сотнi разоў даражэй, чым глыбокiя думкi. Асцерагайся, я магу яшчэ закахацца ў цябе.

Мы засмяялiся. Я неўпрыкмет агледзеў сябе. Кёстэр быў крыху вышэйшы за мяне, i мне давялося там-сям зверху прышпiлiць штаны, каб яны не вiселi. Дзякаваць богу, яны трымалiся.

Мы пад'ехалi да тэатра на таксi. Па дарозе я больш маўчаў, нават не ведаючы чаму. Калi мы выходзiлi, я, разлiчваючыся, мiжволi зiрнуў на шафёра. У яго былi пачырванелыя ад бяссоння вочы. Ён быў непаголены i меў змораны выгляд. Абыякавым жэстам ён узяў грошы.

- Добры заробак сёння? - цiха спытаў я.

Ён узняў вочы.

- Нармальна, - сказаў ён неахвотна. Ён палiчыў мяне проста за цiкаўнага.

На нейкi момант у мяне з'явiлася жаданне сесцi побач з iм i паехаць. Потым я павярнуўся. Пат, хударлявая i гнуткая, прыгожая, у кароткiм срабрыстым жакеце з шырокiмi рукавамi, апранутым на срабрыстую сукенку, стаяла, чакаючы мяне.

- Хутчэй хадзем, Робi, зараз пачнецца!

Каля ўвахода тоўпiлiся людзi. Сёння была вялiкая прэм'ера, тэатр быў асветлены пражэктарамi, адна за адной пад'язджалi машыны, з iх выходзiлi жанчыны ў вячэрнiх сукенках, блiскуча ўпрыгожаныя, мужчыны ў фраках, з ружовымi сытымi тварамi, яны былi вясёлыя, смяялiся бестурботна i самаўпэўнена. А сярод гэтага ўсяго зарыпела i застагнала старое таксi, якое вёў адсюль змораны шафёр.

- Дык хадзем жа, Робi! - паклiкала Пат, гледзячы на мяне ззяючымi i ўсхваляванымi вачыма. - Ты нешта забыў?

Я кiнуў варожы позiрк на людзей вакол мяне.

- Не, - сказаў я. - Я нiчога не забыў.

Потым я падышоў да касы i замянiў бiлеты. Я купiў бiлеты ў ложу, хоць яны каштавалi неверагодна шмат. Я не хацеў, каб Пат сядзела сярод гэтых удачлiвых людзей, якiх нiчым не здзiвiш. Я не хацеў, каб яна належала да iх. Я хацеў, каб яна была толькi са мной.

Я даўно не быў у тэатры. Я не пайшоў бы i цяпер, каб не Пат. Тэатры, канцэрты, кнiгi - усе гэтыя мяшчанскiя звычкi я амаль страцiў. Не той быў час. Палiтыка была добрым тэатрам, стралянiна кожны вечар замяняла сабой канцэрты, а вялiзная кнiга бяды вучыла лепш за ўсе бiблiятэкi.

Ярусы i партэр былi запоўнены цалкам. Святло адразу пагасла, як толькi мы селi. Адны водсветы ад рампы прабягалi па зале. На поўную сiлу загучала музыка, прыпадняла ўсё i панесла за сабой.

Я адсунуў сваё крэсла ў куток ложы. Так я не бачыў нi сцэны, нi цьмяных патылiц гледачоў. Я чуў толькi музыку i бачыў толькi твар Пат.

Музыка да "Казак Гофмана" зачаравала залу. Яна была як паўднёвы вецер, як цёплая ноч, як надзьмуты ветразь пад зоркамi, яна была нерэальная. Яна ўсё аддаляла i афарбоўвала ў казачныя колеры, здавалася, што ў ёй шумiць цёмная плынь жыцця, не было больш нi зямнога прыцягнення, нi межаў - заставалiся толькi бляск, i мелодыя, i каханне, i нельга было ўявiць сабе, што за сценамi пануюць бяда, i пакуты, i адчай, адначасова з гэтай музыкай.

Твар Пат ад святла са сцэны набыў таямнiчасць. Яна ўся паглыбiлася ў музыку, i я любiў яе за тое, што яна не прыхiлiлася да мяне, не ўзяла мяне за руку, не глянула на мяне, а, здавалася, нават не думала пра мяне, забылася, што я ёсць. Я трываць не мог, калi блыталi розныя рэчы, я ненавiдзеў людзей, якiя, як каровы, збiвалiся ў гурт у той час, калi над табой уладарылi прыгажосць i сiла вялiкага твора, я ненавiдзеў расплывiстыя позiркi закаханых пар, гэтае тупое цiсканне, гэтае непрыстойнае авечае шчасце, якое нiколi не выходзiла за межы самога сябе, я ненавiдзеў усю гэтую балбатню пра з'яднанне душ у каханнi, бо я лiчыў, што дваiм патрэбна як мага больш быць асобамi i як мага больш аддаляцца адзiн ад аднаго, каб потым зноў сустрэцца. Толькi той, хто ўвесь час аказваўся ў адзiноце, ведаў, што такое шчасце сустрэчы. Усё iншае разбурала тайну чакання. А што мацней зацягвае ў магiчныя сферы адзiноты, як не пачуццёвыя выбухi, поўнае душэўнае ўзрушэнне, улада стыхii, бура, ноч, музыка... I каханне...