Дубянецкі - Неизвестно

У гэтым нумары “Бібліяграфічны куточак” П. Байко завярстаны ў велікоднай старонцы М. Шаховіча. У ім падаецца адзінаццаць назваў (ды якіх!). Усё гэта публікацыі апошніх трох гадоў. Першай стаіць “Польская праваслаўная царква на гітлераўскім кастры”.

Ніжэй – “гутарка з праваслаўным мітрапалітам Базылём”: “Будзе праваслаўны музей”.

Яшчэ можна назваць сёе-тое: “Праблема аўтакефаліі Праваслаўнай царквы ў Польшчы ў міжваенны перыяд”

“Спрэчка паміж кагаламі Гродні і Тыкоціна за гегемонію ў яўрэйскіх абшчынах Кароны і Літвы ў ХVІІ ст.”

Важна, вельмі важна і страшэнна неабходна адзначыць наступнае: апошняя публікацыя была ў 1983 годзе зьмешчаная – паслухайце толькі дзе – у “Бюлетэні яўрэйскага гістарычнага Інстытуту ў Польшчы”! Ці чуў хто з нас пра такую ці падобную установу ў СССР?

Я паказаў толькі невялічкую частку матэрыялаў “Нівы”. І толькі за адзін дзень. А на якія думкі наводзяць яны падсавецкага інтэлігента-“нацыянала”? Перш за ўсё на думкі пра нашую непамерна большую нацыянальную, рэлігійную і культурную залежнасьць ад зусім не патрэбнага нам рэгламентатара.

Па-другое, мы ўбачылі, што ёсьць яшчэ і іншая “свабода” друку. Нічога з таго, што я тут называю, у СССР-БССР, мякка кажучы, “не прапусьцілі б”. Хоць мы добра ведаем, што ў Польшчы ўсё яшчэ генералы вызначаюць народныя правы, што і польская свабода – далёкая ад сапраўднай, як нашая ад польскай.

Дык хто каму з беларусаў павінен зайздросьціць – беларусы метраполіі ці дыяспары?

Я канчаю з гэтым нумарам, хоць усе амаль яго матэрыялы зьмяшчаюць у сабе недасягальныя нам эверэсты розных свабодаў. Твар газеты мы ўбачылі нават па адным нумары. Убачылі і пазайздросьцілі! Пазайздросьцілі сваім ўвогуле-то заціснутым у нацыянальна-культурных адносінах братам.

Можа калі-небудзь вярнуся яшчэ да гэтай газеты…

14 верасьня 1985 году. У здароўі і лячэньні ніякіх сур’ёзных зьменаў няма. Непакоіць стэнакардыя. Як правіла, раніцою прачынаюся ад прыступу яе. Праз якой-небудзь паўгадзіны – зноў... як жа мне быць?

Наведала мяне сям’я нашых слаўных Ліцьвінавых: Сярожа з Лідаю і з імі іх найменшы – Віталя. Цудоўны малец. Сеў неяк каля мяне на ложак. Я прыгарнуў яго да сябе і думаю, што зараз ён і адхінецца, пабяжыць. Але ж не. Ён прытуліўся да мяне яшчэ шчыльней, уткнуў мне галоўку сваю ў мае грудзі. Сьціх. Сьціх і я. Сьціхлі яго бацькі. Такое агульнае шчасьце цягнулася цэлых хвілінаў тры. Люда сказала, што палюбіў мяне, прызнаў сваім.

Быў Стась. Езьдзіць цяпер з масквічамі. Ставяць нейкі “эксьперымент” па палітасьвеце ў Пінску1. Адзін са Стасевых паплечнікаў прыехаў з адпачынку з Падмаскоўя. Сустракаўся з работнікамі МК. Яны расказалі, што ЦК КПСС (дый іх таксама) народ засыпае лістамі. Сэнс: мы думалі, што вы будзеце весьці барацьбу з п’янствам і п’яніцамі, а вы проста стварылі новыя цяжкасьці ўсяму народу.

Відаць, пэўны настрой там склаўся. Ён перадаўся і “ніжэй”. І вось той самы Сьлюнькоў, які ня так даўно патрабаваў “стварыць максімальныя цяжкасьці, максімум нязручнасьці тым, хто хоча купляць сьпіртныя напоі, раптам днямі, 11 верасьня, на пленуме ЦК КПБ ужо “крытыкаваў” тых, хто ў антыалкагольнай кампаніі “зайшоў занадта далёка”:

– Вось я пытаю першага сакратара Брэсцкага абкаму партыі таварыша Сакалова, колькі ў самім Брэсьце магазінаў, якім дазволена прадаваць сьпіртныя, а ён сказаў… Колькі вы думаеце, таварыш Сакалоў назваў? – Два! Уяўляеце сабе: два! На такі горад! Ды гэта ж кожнаму з нас час ад часу трэба купляць гэтыя прадукты. Ну і як гэта зрабіць? У кіламетровых чэргах?! Не, таварышы, далекавата зайшлі некаторыя з нас! Трэба быць рэалістамі!

Ха- ха- ха- хаааа!?!?!?!?!?!?!

“Ой, людзечкі, ой мілыя! Ня верце ім! Ня верце ніводнаму слову іх!..”

А вось цяпер пачынаецца сур’ёзнае. Стась прынёс “Правду” з вершам Яўгена Яўтушэнкі “Кабычегоневышлисты”. Спрытнае прыдумаў славечка, даўгаватае, праўда, але нічога, я яго ўжываю ўжо без найменшай запінкі. Яно і па-беларуску таксама ж гучыць: “Кабычагоневышлісты”.

Прачытаў. Уражаньне выбухнуўшай вось тут перада мной бомбы. Гэты верш варты цэлага добрага дакладу на якім-небудзь пленуме, а то і на зьезьдзе. Яго ж можна выкарыстаць як сігнал да “Адлігі-2”.

Пачынаю ліхаманкава прыкідаць што і да чаго. Пакуль набег такі чарнавы першапачатковы эскіз:

Перакладаем на беларускую. Перакладчык павінен быць не абы-хто, а той, хто пацярпеў і церпіць ад гэтых маразматыкаў “кабычагоневышлістаў”, ад іх чырвоных алоўкаў.

Кнігу называем “Кабычагоневышлісты”. Даюцца паралельна абедзьве мовы. Мабыць, трэба даць прадмову і, можа, слоўнічак. А галоўная частка кнігі – “Дадатак: “Кабычагоневышлісты за працаю”.

Тут даць жывенькія:

1) загад М. Дзяльца пра спыненьне першага нумару штогадовага альманаху “Спадчына” з п’есаю “Тутэйшыя” Янкі Купалы і іншымі цікавеннымі матэрыяламі;

2) запіску Галоўліту БССР пра антыпартыйную, антысавецкую дзейнасьць выдавецтва “Мастацкая літаратура”;

3) стэнаграму катаваньня мяне і Серафіма – Зяньковічам, Паўлавым з дапамогаю Яцко1;

4) стэнаграму “абмеркаваньня” галоўлітаўскага даносу ў ЦК (таго самага Дзяльцоўскай вышэйшай сходкай (калегіяй);

5) загад Дзяльца пра “ўсе ідэйна-палітычныя грахі “Мастацкай літаратуры”

6) маё пасьляслоўе і каментар.

Гэтым стрэлам мы праверылі б сапраўдныя намеры “Праўды” і тых, хто за ёю стаіць. Мы вялі б справу да “Адлігі-2”. Мабілізавалі б неабходныя сілы…

15 верасьня 1985 году. Знаходжуся пад уражаньнем “Кабычагоневышлістаў”. Стась газету даў толькі “пакарыстацца”. Званю дадому, каб не заматалі дзе нашую. Мы ж выпісваем “Правду” – беспартыйная жонка – “члену партыі” (невядома толькі якой? – М. Д.) – мужу. Ірынка праверыла ўсю нашу карэспандэнцыю за 9 верасьня. “Правда” там сапраўды ёсьць. Але… з выразаным Яўтушэнкавым вершам! Гэта, вядома, таксама рэклама твору, а заадно і той ідэі, што ў ім закладзена (хоць не абышлося там без Яўтушэнкаўскага падхалімажу, цяпер ужо ў адрас Гарбачова. Гэта Жэнька можа!)

Сёньня мне стала вядома, што ў час побыту М. С. Гарбачова ў Менску “публіку” яму арганізоўвалі райкамы партыі. Выклікалі людзей і давалі пэўныя заданьні кожнаму. Во свабода слова. Усіх прызначылі на тыя месцы, якія прызначаны для паказу “правадыру”. Там ён будзе думаць, што гутарыць з “народам”, а аказваецца, пад выглядам народу туды назганялі ўсякага рангу правераных начальнічкаў. Усяго там сагналі 20 чалавек.

Усім ім загадалі зьявіцца ў пэўны час (нават далі цэтлікі каму на які) у Дом мод ці Дом мадэляў, што на вуліцы Мельнікайтэ...

17 верасьня 1985 году. Аўторак. Урач Алена Сяргееўна “мела шчасьце” абмяняцца думкамі з тутэйшым найвялікшым бонзам (найвялікшы бонза – той, хто займае здвоеную палату – нумар 409, там спальня, кабінет, пярэдняя, санвузел) Дз. В. Цябутам1. Тэмаю ў іх было: “Кабычагоневышлісты” Яўгена Яўтушэнкі. Ад Цябута нічога і нельга было іншага чакаць. Ён сказаў:

– А я даўно ведаю, што Яўтушэнка антысаветчык.

– Дык, бачыце ж, надрукавалі, ды ў “Правде”, – нясьмела кажа ўрач…

– А што, у “Правде”, у “Правде”! Думаеце там дурняў няма? – Колькі хочаш!” Вось гэты, хто дазволіў такую беліберду яўтушэнкаўскую ў “Правду” памясьціць – той адпеты дурак. Больш я вам нічога не скажу.

…Мяне сёньня наведалі Марыя з Ірынкаю і Коля з Віктарам Са­хар­чуком.

Увесь час я адчуваў сябе кепска, хоць намагаўся нікому гэтага не пака­заць…

Палата ўжо ўкамплектаваная. Пасьцельны рэжым ня зьняты.

Днём выклікаў да тэлефону Валодзя Паўлаў. Хацеў прайсьці ў палату, але не пусьцілі: не прыёмны дзень. Паразмаўлялі па тэлефоне даволі доўга. Пераслаў мне кур’ерам “Неделю” №37/1985 – нядзельны дадатак да газеты “Известия”. Я яе рэдка чытаю. Цяпер паглядзеў. Кінулася ў вочы “Пазабытая сенсацыя. Надта праўдападобная містыфікацыя” – як Конан-Дойл адпомсьціў свайму нядобразычліваму суседу, які кепска пра яго раманы гаварыў – адвакату, аматару-археолагу Рычарду Дэусону – падкінуў на месца яго раскопак шкілет саштукаваны з падоранага яму знаёмай Джэсі Фаулес чэрапам з грабніцы старажытнарымскай са сківіцаю, купленаю ў аднаго аматара-заолага з вострава Барнео. Гэта было ў 1908 годзе ў маёнтку таго ж адваката паблізу гораду Пілтдауна. “Пілтдаунскі чэрап” зрабіўся сенсацыяй у навуковым сьвеце, будучы прад’яўленым навуковаму таварыству Брытанскага музею. Усеагульны энтузіазм быў такім значным, што К. Дойлу ў такой сітуацыі небясьпечна было абвяргаць. Аднак у дзёньніку ён пазначыў: “Замест таго, каб зваліць невукаў у яму іх невуцтва, я сам закапаў там навуку”. У 1953 годзе з дапамогаю рэнтгеналагічнага і хімічнага аналізаў, праведзеных у лабараторыях Скотланд-Ярду, версія вучоных скептыкаў пра фальсіфікацыю была пацьверджаная.

А гэта ж знаходка так шчасьліва дапаўняла ланцуг эвалюцыі, якая пройдзена разумным чалавекам!..

Пра ўдзел Артура К. Дойла дакапаўся амерыканскі вучоны Джон Хетуэй-Уінслоу, які захапляўся вывучэньнем гістарычных фальсіфікацыяў.