Героi Элады (З мiфаў старажытнай Грэцыi) (на белорусском языке) - Вера Смирнова

Харон жахнуўся, убачыўшы Геракла з Керберам, але не адважыўся затрымаць iх i перавёз на другi бок.

Калi яны наблiзiлiся да выхада на зямлю, Кербер жаласна заскуголiў i амаль поўз за Гераклам. А калi яны выйшлi са змроку на зямны вольны прастор, сонечнае святло асляпiла падземнага вартаўнiка; ён задрыжаў, закалацiўся, жоўтая пена закапала з яго пашчаў, i ўсюды, дзе яна падала на зямлю, вырастала ядавiтая трава.

Геракл прывёў Кербера ў Мiкены i прымусiў Еўрысфея зiрнуць на яго. Але Еўрысфей затулiў твар рукамi i ад страху пачаў прасiць Геракла найхутчэй завесцi страшнага сабаку назад.

- Ну, бяжы, вяртайся назад i чакай цара каля варот, - сказаў Геракл i зняў з Кербера ланцуг.

I сабака як згледзець вокам памчаўся ў царства мёртвых.

Так закончылася служба Геракла Еўрысфею, i цар адпусцiў героя.

Геракл у палоне

Закончыўшы сваю службу ў цара Еўрысфея, здзейснiўшы дванаццаць подзвiгаў, Геракл вярнуўся дадому. Тут яго чакалi новыя выпрабаваннi.

Даверлiвы i добры, Геракл часта бываў нецярплiвы, запальчывы i ў гневе не памятаў сябе.

Аднойчы хлопчык-слуга падаў яму напiцца вады, якая прызначалася, каб умывацца. Геракл зазлаваў, стукнуў яго i забiў незнарок. Тады, каб навучыць героя цярплiвасцi, Зеўс наслаў на яго доўгую пакутлiвую хваробу. Адважны герой, якi не баяўся нi дзiкiх звяроў, нi страшыдлаў, нi варожага войска, не мог цярплiва пераносiць боль. Ён не вытрымаў, звярнуўся да Апалона i запатрабаваў, каб бог святла, якi ведае будучае людзей, сказаў яму, калi ён паправiцца i скончацца яго пакуты. Апалон не захацеў адкрыць герою гэтую тайну. Геракл раз'юшыўся i ўзняў руку на бога святла. Грамавержац разгневаўся, паслаў хмару, каб яна разняла задзiр, i загадаў Гермесу пакараць непакорнага героя.

Хiтры бог гандлю прадаў Геракла лiдзiйскай царыцы Амфале за тры медныя манеты на тры гады ў рабства.

Вясёлая царыца Амфала не пасылала Геракла ў далёкiя паходы i не патрабавала ад яго геройскiх спраў i перамог. Яна адабрала ў героя зброю - яго меч i лук са стрэламi, зняла з плеч iльвiную шкуру, апранула Геракла ў жаночае адзенне i дзеля пацехi прымушала яго, нiбы служанку, прыслужваць ёй.

Яна садзiла яго за праснiцу разам з жанчынамi i весялiлася, слухаючы, як казкi, яго расказы пра далёкiя вандроўкi, цяжкiя паходы i жорсткiя бiтвы.

Гэты палон у Амфалы быў для героя цяжэйшы за самыя мудрагелiстыя даручэннi Еўрысфея. I часта Геракл так сумаваў i нудзiўся, што царыцы надакучваў яго змрочны выгляд, яна аддавала яму лук i стрэлы i дазваляла пагуляць па ваколiцах.

Аднойчы Геракл зайшоў вельмi далёка, у суседнюю з Лiдзiяй краiну, стомлены лёг пад дрэва i заснуў. Праз сон ён адчуў нейкую мiтусню вакол сябе, быццам маленькiя звяркi бегалi па яго целе. Ён прачнуўся, працягнуў руку, злавiў аднаго.

Гэта быў не звярок, а смешны карлiк - кекроп.

Шмат iх варушылася каля героя на зямлi - iм спадабаўся лук Геракла, i яны збiралiся сцягнуць яго. Геракл пачаў лавiць iх, звязваць за рукi, за ногi; потым начапiў iх на доўгую палку i панёс у Лiдзiю.

Кекропы не спалохалiся: яны скакалi па палцы, спрабуючы вызвалiцца, гучна пiшчалi i так пагражалi Гераклу i сварылiся на яго, што Геракл смяяўся ўсю дарогу.

Гледзячы на гэты маленькi смелы народ, Геракл развесялiўся.

Ён дайшоў да мяжы iх царства, развязаў сваiх маленькiх палонных i адпусцiў на волю, а сам вярнуўся да Амфалы i пачаў патрабаваць i сабе волi. I Амфала ўрэшце адпусцiла яго.

Геракл вызваляе Праметэя

Шмат яшчэ подзвiгаў здзейснiў Геракл, i iмя яго праславiлася па ўсёй Грэцыi.

Калi Язон пабудаваў быстраходны карабель "Арго" i паклiкаў герояў Грэцыi, каб плыць за тры моры, у Калхiду, здабываць залатое руно, магутны Геракл выправiўся ў паход разам з адважнымi арганаўтамi.

Але па дарозе, на адной са стаянак "Арго" каля берага невядомай зямлi, Геракл зайшоў далёка ў прыбярэжны лес, не вярнуўся ў час на карабель, i арганаўты паплылi далей без яго. А Геракл па сушы падаўся ў глыб краiны i неўзабаве прыйшоў у горы.

Дзiкi i велiчны край адкрыўся перад iм. Градою ўзвышалiся высокiя горы, каля падножжа зарослыя густым лесам, а на вяршынях пакрытыя вечным снегам. Чым вышэй падымаўся герой, тым усё больш суровыя i непрыступныя рабiлiся горы. Нарэшце ён забраўся на голую скалу, якая абрывалася па-над морам.

Раптам Геракл пачуў голас, якi клiкаў яго, i ўбачыў прыкаванага да скалы тытана.

Геракл пазнаў Праметэя - сына Фемiды, багiнi справядлiвасцi, i тытана Iапета, ад якога пачаўся на зямлi род чалавечы.

Калiсьцi, у даўнiя-даўнiя часы, людзей на зямлi было мала. Нiбы звяры, блукалi яны па лясах, палявалi на зверыну, елi сырое мяса, дзiкiя плады i каранi, укрывалiся звярынымi шкурамi i ў непагадзь хавалiся ў пячорах i дуплах дрэў. Розум у iх быў, як у малых дзяцей; яны былi бездапаможныя ў жыццi i безабаронныя супраць драпежных звяроў i грозных сiл прыроды.

Праметэй пашкадаваў людзей i захацеў памагчы iм.

Ён пайшоў да свайго сябра Гефеста, сына Зеўса, цудоўнага каваля i майстра. На выспе Лемнас, у нетрах вогнедышнай гары, была майстэрня Гефеста. Горача палаў у вялiзным горне свяшчэнны агонь, без якога немагчыма нiводнае мастацтва i майстэрства. Тры аднавокiя велiканы - Кiклопы - працавалi ў майстэрнi Гефеста. Дзве статуi, якiя ён сам адлiў з золата, рухалiся, нiбы жывыя, па майстэрнi, i кульгавы бог-каваль абапiраўся на iх, калi куды-небудзь iшоў.

Праметэй застаў Гефеста за работай - бог-каваль каваў вогненныя стрэлы-маланкi для Зеўса-Грамавержца. Праметэй стаяў i глядзеў, як па-майстэрску працуе Гефест. Калi ж Кiклопы пачалi мяхамi раздзiмаць агонь у горне i палаючыя iскры разляцелiся па ўсёй майстэрнi, Праметэй злавiў свяшчэнную iскрынку i схаваў у пустой трысцiнцы, якую трымаў у руцэ. Гэтую трысцiнку з iскрай свяшчэннага агню Праметэй прынёс людзям, i людзi запалiлi ад яе ўсюды на зямлi вогнiшчы, ачагi i горны. Людзi навучылiся змагацца з прыродай, здабываць схаваныя ў нетрах зямлi медзь i жалеза, золата i серабро i вырабляць з iх розныя рэчы, зброю i ўпрыгожаннi. Людзi пачалi будаваць сабе жыллё з дрэва i каменя i караблi з ветразямi, каб плаваць па рэках i морах. Людзi прыручылi дзiкiх жывёл i прымусiлi каня насiць на сабе чалавека, а казу i карову - кармiць яго, а ў авечкi пачалi браць цёплую i моцную воўну для вопраткi. Святло ад свяшчэннага агню праяснiла думкi людзей, абудзiла iх сонны розум, запалiла ў сэрцы iмкненне да шчасця.

I яшчэ шмат чаму навучыў Праметэй людзей з дапамогай свяшчэннага агню. Ён навучыў iх гатаваць лекавы сок з раслiн, якiя памагаюць пры хваробах i ранах, i людзi пазбавiлiся ад вечнага страху смерцi. Праметэй адкрыў iм навуку лiчбаў i навучыў запiсваць знакамi словы, каб перадаваць свае думкi тым, хто жыве далёка.

З гордасцю глядзеў Праметэй, як людзi робяцца дужэйшыя, разумнейшыя i спрытнейшыя ў любой рабоце.

Але ўладар свету Зеўс разгневаўся на Праметэя i вырашыў жорстка пакараць выкрадальнiка свяшчэннага агню. Цар багоў паслаў сваiх слуг Сiлу i Ўладу схапiць Праметэя i адвесцi яго на край свету, у бязлюдную горную краiну, а Гефесту загадаў прыкаваць тытана да гары. Горка было Гефесту выконваць гэты загад - Праметэй жа быў яго сябар, але такая была воля Зеўса. Гефест закаваў рукi i ногi Праметэя ў жалезныя кольцы, а потым моцным ланцугом прыкаваў яго да каменнай глыбы, вострым алмазным клiнам прабiў яму грудзi i прыбiў яго да скалы.

I загадаў Зеўс, каб назаўсёды, на векi вякоў, застаўся Праметэй прыкутым да гэтай скалы.

Мiнулi стагоддзi. Шмат што змянiлася на зямлi. Толькi не канчалiся мукi Праметэя. Сонца пякло яго высахлае цела, сцюдзёны вецер замятаў яго калючым снегам. Кожны дзень у вызначаны час прылятаў вялiзны арол, разрываў кiпцюрамi цела тытана i дзяўбаў яго печань. А ўночы раны гаiлiся зноў.

Ды нездарма ён насiў iмя "Праметэй", што азначае "прадбачлiвы": ён ведаў, што надыдзе часiна, i сярод людзей на зямлi з'явiцца вялiкi герой, якi здзейснiць шмат подзвiгаў, каб ачысцiць зямлю ад лiха, i прыйдзе вызвалiць яго.

I вось нарэшце Праметэй пачуў крокi чалавека, якi iшоў па гарах, i ўбачыў героя, якога чакаў увесь час.

Геракл наблiзiўся да закаванага Праметэя i падняў ужо меч, каб збiць кайданы з тытана, але высока ў небе пачуўся крык арла: гэта Праметэеў арол у вызначаны час спяшаўся на свой крывавы баль. Геракл схапiў свой лук, пусцiў стралу ў арла i забiў яго.

Геракл разбiў ланцуг, якiм быў прыкуты Праметэй, выцягнуў у яго з грудзей алмазны клiн, якiм той быў прыбiты да скалы. I вызвалены Праметэй выпрастаўся, уздыхнуў на поўныя грудзi i яснымi вачыма зiрнуў на зямлю i на героя, якi прынёс яму свабоду i прымiрэнне з багамi.

Зеўс загадаў Гефесту зрабiць пярсцёнак са звяна ланцуга Праметэя i ўставiць у яго камень - асколак скалы, да якой быў прыкаваны тытан. Гэты пярсцёнак Зеўс загадаў Праметэю надзець на палец i заўсёды насiць яго, каб памятаў, што не парушана слова ўладара свету i навекi Праметэй прыкуты да скалы.

Канец Геракла

У бiтвах, у паходах, у вандроўках па свеце праходзiла жыццё Геракла. Ён абышоў усю Грэцыю, пабываў у шмат якiх гарадах, але нiдзе не жыў доўга, i доўга не меў нi сям'i, нi дома. Ды аднойчы ён успомнiў, што ў царстве мёртвых абяцаў сябру Мелеагру ажанiцца з яго сястрой Дэянiрай, i падаўся ў Калiдон, дзе яна жыла.