Сэрца на далонi (на белорусском языке) - Иван Шамякин

- Пачнём, Валя...

Дзяўчына, выцягнуўшы кнiжачку i агрызак карандаша, перасмыкнулася:.

- Усiм вам снiцца Валя.

- Ах, Марынка? Прабач, Марына. - Усмешка i тут жа суровасць. - Пачнём, Марына, з таго, што... заменiм абрус! Што гэта за ануча? Сорам. Рэстаран называецца. Май на ўвазе, гэта - Тарас Ганчароў.

Дзяўчына глянула на Тараса i паслухмяна пачала збiраць са стала келiхi i шклянкi. Тараса абурыў тон, якiм Славiк размаўляў з ёй. "Скажы, калi ласка, якi Сцiва Аблонскi! А пры чым тут маё iмя? Не, не таму, што галодны, цягнуў ты ў рэстаран. Парысавацца захацеў. Здзiвiць мяне. Хлапчук".

Калi дзяўчына пабегла па чысты абрус, ён сказаў узлавана:

- Слухай. Калi ты будзеш вось так, я пайду. Не люблю гэтых рэстаранных конiкаў.

- А што? - здавалася, зусiм шчыра здзiвiўся Славiк. - Няхай думае, што ты чэмпiён. Яны любяць чэмпiёнаў. Лепш абслужыць.

Ён вывучаў меню. Моршчыўся, круцiў галавой.

- Адна свiнiна ды рыбныя кансервы.

- А табе вустрыц захацелася?

Славiк зразумеў iронiю, i яму не спадабалася яна. Блiснуў вачамi.

- Хаця б чалавечага мяса. - I засмяяўся са свайго недарэчнага жарту. Вустрыцы! Гурка свежага няма. А на рынку iх поўна ўжо.

- На рынку ёсць, - згадзiўся Тарас. - Я вось вязу.

- Сур'ёзна? Кладзi на стол. А то Яраш плюс Шыковiчы ўсё з'ядуць. Калгасам жывуць. I апетыт у iх там...

- Няёмка.

- Усё ёмка. Давай сюды!

Ён сапраўды гiпнатызаваў сваёй здзiўляючай незалежнасцю. Ён амаль загадваў. Тарас у душы пратэставаў, але падпарадкаваўся. Развязаў мяшок i падаў паўдзесятка маладзенькiх зялёных гурочкаў.

Славiк перадаў iх афiцыянтцы, якая засцялiла чысты абрус, паставiла чаркi, з усмешкай слухаючы iх размову.

- Марына! Памыць. Але не рэзаць. А то кухар палавiну сажрэ. Цэленькiя. Аздобiць цыбулькай. Асобна смятану. Колькi? Шклянку смятаны. Дырэктару скажы: няхай пасыпле галаву попелам. Ад ганьбы, што наведвальнiкi прыходзяць са сваiмi гуркамi. Вось так, - зняважлiвым рухам ён шыбнуў на акно меню, як непатрэбную рэч. - Адбiўныя.

- Колькi?

- Дзесяць. Восем з'ясi сама, - ён жартаваў груба, панура, без усмешкi, i гэта таксама абурала Тараса. - Каньяку трыста.

- Толькi па сто.

- Толькi? А ты зрабi па трыста. Вады далi. I закон не парушаны. I мы задаволены.

Афiцыянтка засмяялася i пайшла.

Паводзiны Славiка i абуралi, i забаўлялi.

"Аблонскi! Далiбог жа. Вось тып. Хаця б спытаў, цi ёсць у мяне грошы на каньяк".

- Ты чуў? Толькi па сто.

- Правiльна. Трэба змагацца...

- З чым? Кiнь. Усё гэта ханжаства дзядзькоў, якiя п'юць дома.

- Ну, ведаеш, дай волю такiм, як ты... Налiжуцца.

- Налiжуся. Бо не выхавана культура пiцця. У Парыжы дзесяць тысяч кафэ - i п'яных няма.

- Хто табе сказаў?

- Чытаў. А ў нас тры рэстараны. А налiзваюцца штовечар.

"Ах, вось дзе тваё нутро вылазiць. Рэстаранаў мала. У Парыж табе хочацца", - з пагардай падумаў Тарас, але з-за далiкатнасцi сказаў больш мякка:

- Хто налiзваецца? Хто за бацькавы грошы п'е. А калi чалавек мазалём зарабляе... Я не бачыў сярод рабочага класа...

- Кiнь. - Вочы Славiка непрыгожа i злосна звузiлiся, ён натапырыўся i стаў падобны на маленькага драпежнiка са сваiмi каротка падстрыжанымi, непакорлiвымi валасамi. - I потым не рабi хоць ты гэтага iдыёцкага дзялення: ты - клас, а я - не клас. А я хто? Я таксама зарабляю свае пяцьдзесят шэсць рублёў. I адрознiваюся ад цябе адным... Табе ўсё падабаецца, ты ўсiм задаволены... А я крытыкую ўсё...

- Вось iменна, усё.

- Не лавi на слове. Гагарын паляцеў - я на галаве хадзiў на студыi. Ад захаплення. Крытыкую тое, што не падабаецца мне.

- Дрэннае i я крытыкую. Толькi не ў рэстаранах.

- А дзе? На сходзе? Не люблю сходаў.

Тарас адкiнуў далiкатнасць, спытаў з'едлiва:

- А што ты любiш, парыжскiя кафэ?

Славiк, разявiўшы рот, змоўк. Паглядзеў на Тараса так, быццам убачыў упершыню.

- Ты ведаеш, што за такiя словы б'юць па мордзе?

- Заела?

- Але чорт з табой. Слухай крамольныя думкi далей. Не люблю, калi атлусцелыя дзядзькi пачынаюць мяне вучыць...

Тараса пачала раздражняць Славiкава прэтэнзiя на глыбакадумнасць i разважлiвасць. Ён адчуваў, што гэта нават не перакананнi, а проста так модная гульня. Эклектычны набор чужых думак. Тарасу не хацелася тут, у рэстаране, пачынаць сур'ёзную спрэчку, i ён стрымлiваў сябе. Але тое, што сказаў Славiк пра настаўнiкаў, яго проста-такi ўзарвала.

- Хто гэта "атлусцелыя дзядзькi"? Бацька твой, Яраш атлусцелы?.. Майго бацьку фашысты павесiлi. Ён таксама не прыдатны табе ў настаўнiкi? Ты...

Тарас гаварыў горача, усхвалявана, хоць i не на поўны голас. Але словы яго, вiдаць, пачулi многiя. На iх пачалi звяртаць увагу. Першы гэта прыкмецiў Славiк. Азiрнуўся насцярожана, прашаптаў добразычлiва:

- Цiшэй.

Тарас схамянуўся.

Па радыё абвясцiлi, што да адыходу хуткага цягнiка "Кiеў - Ленiнград" засталася адна хвiлiна. Пасажыры паспешлiва пакiдалi залу рэстарана. На пероне жаночы голас прасiў: "Бора, пiшы! Кожны дзень пiшы!" Другi, мужчынскi: "Мама, пацалуй Аньку за мяне!"

Тарас глядзеў за акно, на зялёны вагон з шырокiмi вокнамi. У адным акне дзявочы твар, прыгожы i сумны. Тарасу стала шкада яе:

"Чаму яна такая сумная? Не трэба, слаўная дзяўчына. Жыццё прыгожае. I ў iм многа радасцi. Каб я мог падараваць табе радасць..."

Вагон цiха паплыў. Дзяўчына сустрэлася з яго позiркам. Ён усмiхнуўся ёй i развiтальна памахаў рукой. Яму таксама зрабiлася трошкi сумна. Плылi вагоны. Вокны. Твары. Многа твараў. Усё хутчэй, хутчэй... А ён, заварожаны, бачыў усё той жа дзявочы твар. Ён быў летуценнiк i фантазёр - уяўляў будучую сустрэчу з незнаёмкай. Калi нарэшце Славiк адарваў яго ад акна, Тарас убачыў, што на стале стаiць графiнчык з каньяком, гуркi, бутэлька нарзану.

- Пра што задумаўся, маэстра?

- Ды вось думаю, чаму ў разумных бацькоў растуць такiя дзецi?..

- Дурныя, хочаш сказаць? I маеш на ўвазе мяне? Добра. Вып'ем i паразважаем на гэтую тэму.

Славiк звыкла прыгожым рухам налiў у чаркi, падсунуў Тарасу гуркi. Узняў сваю чарку, прыжмурыўшы вочы, палюбаваўся на бурштынавую вадкасць.

- Будзь здароў, камбрыгадзiр! - i, не чокнуўшыся, асушыў чарку да дна. Гурок узяў рукой i смачна захрумстаў. Усё ў яго выходзiла вельмi натуральна.

Тарас выпiў паўчаркi, разрэзаў гурок тупым нажом, пасыпаў солi па-дамашняму, грунтоўна. I, аднак, сам адчуваў сваю нязграбнасць у параўнаннi са Славiкам. Рукi, такiя хуткiя i ўмелыя на зборцы машын, тут як бы выйшлi з-пад улады. Гэта трохi выбiвала з каляiны. Глушыла дасцiпнасць у адказах на лёгкую балбатню Славiка. А той зноў налiў сабе да ўзроўню - колькi засталося ў Тараса, але не выпiў. Зацiснуў чарку ў далонi, нахiлiўся над сталом. Шчокi яго заружавелiся, вочы сталi маслянiстыя i больш шырокiя, а то ён усё прыжмурваў iх. Голас панiзiў да шэпту:

- А ты лiчыш, мае бацькi разумныя? А я думаю, каб гэта было так, яны сумелi б выхаваць мяне iнакш. Думаеш, лёгка мне, што я боўтаюся цяпер?..

Тараса здзiвiла i насцярожыла такая нечаканая самакрытычнасць. Шчыра гэта цi зноў пазёрства?

- Сын журналiста, пiсьменнiка. Паважанага ў горадзе чалавека. Хоць кiм паважанага? Чуў у чарзе? Ведаюць Яраша, i нiхто не ведае Шыковiча. Хто чытае сумныя фельетоны i нарысы! Але я рос пад бацькавай славай, як пад парасонам. Бохан прыходзiў у школу, выступаў - вучнi раўлi ад захаплення. А я задзiраў нос: нi ў каго няма такога таты!.. Усё мне было дазволена. Тут ужо мацi старалася што ёсць сiлы, каб я купаўся, як той сыр у масле. А потым раптам ажылi бацылы прынцыповасцi. У першую чаргу - у бохана.

- Пасаромейся! - не вытрымаў Тарас. - Дзе ты выкапаў такое дзiкае слова?

Славiк усмiхнуўся, пакруцiў галавой:

- Маралiсты вы ўсе, - i выплеснуў у рот каньяк. - Ну, у таты, у папы. У радзiцеля. Як хочаш... дык вось... Другiя плявалi на прынцыповасць, на мараль i паўладкоўвалi свае чады ў iнстытут. А мой: "Пойдзеш на завод". Не хачу на завод. Хачу на тэлестудыю. Буду рыхтавацца ў кiнаiнстытут. Тут, безумоўна, мама на дапамогу: "Можа, у хлопчыка талент". I бацька адступае. Перад талентам. I лёгка ўладжвае хлопчыка на тэлестудыю. I вось ён асiстэнт аператара. Як гучыць! А-а? У непiсьменных дурнiц галава пачынае кружыцца, калi пачуюць такую прафесiю. А асiстэнт перастаўляе лямпы, чысцiць камеры... Пiльнуе бацькаву кватэру... I харчуецца ў сталоўцы. На большае не хапае... А бацька не дае. Усё тыя ж бацылы прынцыповасцi... А сябра камбрыгады Ганчароў называе гэта праявай вялiкага розуму.

- А ты хацеў бы, каб табе адвальвалi па тысячы.

- Чаго я хацеў бы? - Славiк далiў Тарасаву чарку, налiў сабе, адрэзаў кавалак адбiўной. - Вып'ю за цябе. Ты шчаслiвы чалавек. У цябе многа жаданняў. - Выпiў. - А я... я нiчога не хачу. Адзiнае хiба - у космас куды-небудзь паляцець.

- Туды дурняў не пускаюць.

- Дзякую за даведку. Мне нават у iнстытут расхацелася. Якi ў мяне талент! А рамеснiкаў хапае без мяне. З людзей, якiх лiчаць таленавiтымi, я паважаю толькi двух - твайго прыёмнага i нашага сталяра дзядзьку Атроха. Яраш можа вытрыбушыць чалавека, i той застанецца жывы. Гэта нешта значыць. А што вунь мой татулька... Напускае на сябе скромнасць: адзiн сядзiць на перыферыi. А лiчыць сябе, безумоўна, лепшым за сталiчных. А я пачаў чытаць яго апошнюю аповесць i заснуў на семнаццатай старонцы. Калгас. Даяркi. Па-мойму, калi ты ўжо ўзяўся пiсаць, дык пiшы, як Рэмарк...