Тэрэза Дэскейру (на белорусском языке) - Франсуа Мориак

- Здымi капялюшык... Вось так... Цяпер я цябе пазнаю, дарагая мая...

Анна цяпер зусiм блiзка бачыла трохi скрыўлены рот Тэрэзы i вочы, што нiколi не ведалi слёз, але яна не магла бачыць, пра што думала Тэрэза. Дэгiлем не зусiм дарэчы выказаў думку, што сапраўднай жанчыне, якая любiць сваё гняздзечка, i зiмой не страшна ў вёсцы: "У доме заўсёды столькi работы".

- Ты не пытаешся ў мяне пра Мары?

- Ах! Праўда, раскажы, раскажы пра яе!..

I тут Анна зноў надала сабе варожы, пагардлiвы выгляд. Недарэмна столькi месяцаў з такой самай iнтанацыяй, як у яе мацi, яна паўтарала: "Ды я ёй усё магла б дараваць. Чаго вы хочаце ад хворага чалавека? Але яе абыякавасцi да свайго дзiцяцi я не магу перанесцi. Гаварыце мне, што хочаце, а я тут не бачу нiякiх апраўданняў!"

Тэрэза добра здагадвалася пра гэта: "Яе заела, што я не адразу спыталася пра Мары. Як жа ёй растлумачыць? Ах, яна ўсё роўна не зразумее, што я цяпер жыву толькi сабой, толькi сабой... Анна чакае не дачакаецца дзяцей, у якiх яна ўся растворыцца. Тое самае было i з яе мацi, i з усiмi жанчынамi з iх роду. А я - я павiнна быць самой сабой... Быць, не страцiць сябе... Анна хутка забудзецца пра сваю маладосць, пра нашу дружбу, пра пяшчоту Жана Азеведа - усё вылецiць з памяцi пры першым жа крыку дзiцяцi, якiм яе адорыць гэты гном у сурдуце. Жанчыны гэтай сям'i бачаць сваю найвышэйшую мэту ў тым, каб адрачыся ад свайго ўласнага жыцця. Аддаць сябе справе прадаўжэння роду - гэта сапраўды прыгожа! Я адчуваю прыгажосць гэтага самаадрачэння... Але я... Я так не магу..."

Тэрэза спрабуе не слухаць гэтых людзей, а думаць пра Мары. Яна ж, напэўна, ужо гаворыць. "Прыемна было б паслухаць яе шчабятанне, але нядоўга, бо гэта мне хутка надакучыла б i захацелася б зноў застацца адной..." Тэрэза пытаецца ў Анны:

- А Мары ўжо, мусiць, добра гаворыць?

- О, паўтарае ўсё, што пачуе. Мы ўсе ад смеху качаемся. Закукарэкае певень цi засiгналiць машына, яна падыме пальчык i скажа: "Цуес? Петусок клiцыць". Такая ўжо слаўненькая, проста цуд!

Тэрэза думае: "Трэба паслухаць, пра што яны ўсё гавораць... О, як жа пуста ў мяне ў галаве... Што гэта там даказвае Дэгiлем?.." Яна праз сiлу засяроджваецца, прыслухоўваецца.

- У мяне ў Балiсаку маёнтак. Але нашы смалакуры не такiя спрытныя, як тут: смалу збiраюць чатыры разы на год, а ў вас - сем, а то i восем.

- Ну, вашы смалакуры проста гультаi. Цана на смалу вунь як падскочыла.

- Што вы, вядома. Сёння смалакур зарабляе па сто франкаў за дзень! Але мы, здаецца, стамiлi мадам Дэскейру...

Тэрэза сядзiць, адкiнуўшы галаву на спiнку крэсла. Усе ўсталi. Бернар вырашыў застацца пакуль што ў Аржалузе. Дэгiлем сказаў, што ён сам павядзе яго машыну, а заўтра шафёр прыгонiць яе назад i прывязе Бернараў багаж.

Тэрэза паспрабавала таксама ўстаць, але свякроў не дазволiла ёй.

Вочы яе заплюшчылiся, i яна пачула, як Бернар гаварыў сваёй мацi:

- Ну гэтыя Бальёны! Я iм пакажу! Будуць яны мяне помнiць!

- Пачакай, пачакай! Ты не надта... А то яны могуць i пайсцi ад нас. А навошта нам гэта: па-першае, яны занадта шмат ведаюць, а потым наша гаспадарка... Адзiн толькi Бальён i ведае межы нашых лясоў i палеткаў...

Потым, адказваючы на нейкую рэплiку Бернара, свякроў дадае:

- Ты ж глядзi, не вельмi ёй давярай! Сачы за кожным яе рухам, нiколi не дазваляй, каб яна адна заходзiла на кухню!.. Ды не... якая непрытомнасць? Яна спiць цi, можа, прытвараецца...

Тэрэза расплюшчвае вочы: перад ёю Бернар са шклянкай у руцэ:

- Вось, выпiце. Гэта гiшпанскае вiно. Яно павышае тонус...

Бернар, як заўсёды, верны свайму прынцыпу: сказана - зроблена. Ён iдзе на кухню i дае волю сваёй злосцi.

Размова адбываецца на мясцовай гаворцы. Чуецца вохканне старой служанкi, а Тэрэза думае: "Бернар чагосьцi спалохаўся. Але чаго?" Ён зноў заходзiць у гасцiную.

- Я думаю, што вам больш прыемна будзе абедаць у сталовай. Я загадаў, каб вам падавалi яду ў сталовай.

Перад Тэрэзай быў той самы Бернар, што i ў днi следства. Бернар супольнiк, Бернар - саюзнiк, якi жадае выцягнуць яе з бяды. Цяпер ён хоча, каб яна паправiлася. Яго напалохала яе хвароба - вось што! Тэрэза назiрае за iм: ён сядзiць ля камiна i варушыць качаргой дровы. Але як яна можа ўгадаць, якi вобраз ловяць яго лупатыя вочы ў полымi. А бачыць ён там чырвона-зялёны малюнак з дадаткам да "Пцi парызьен" - "Вязнiцу замка Пуацье...".

Колькi б нi лiлi дажджы, на пясчанай зямлi Аржалузы нiколi не было лужын. У самы разгар зiмы варта сонцу выглянуць хоць на гадзiнку i ўжо можна ў хатнiх тапачках шпацыраваць па дарогах, засланых дываном з мяккiх сухiх хваёвых iголак. Цэлыя днi Бернар бавiў на паляваннi, але заўсёды вяртаўся пад абед i перш-наперш пытаўся, як адчувае сябе Тэрэза. За ўсё iх сумеснае жыццё нiколi ён так не клапацiўся пра яе. У iх адносiны паступова вярталася шчырасць i нязмушанасць. Па яго парадзе раз у тры днi яна ўзважвалася. Ён дазваляў ёй палiць толькi па дзве цыгарэты пасля абеду. Угаварыў яе выходзiць у лес на прагулкi: "Хада найлепш узбуджае апетыт".

Цяпер Тэрэза не баялася Аржалузы. Ёй здавалася, што сосны расступаюцца перад ёю, падаюць нейкiя знакi i клiчуць да сябе, на волю... Аднойчы вечарам Бернар сказаў ёй:

- Я прашу вас толькi аб адным. Пачакайце, пакуль Анна выйдзе замуж. Трэба, каб усе ўбачылi нас разам на вяселлi. А потым - можаце на ўсе чатыры...

У тую ноч узбуджанасць i радасная няпэўная трывога не далi ёй заснуць. На золку яна пачула спеў пеўняў - здавалася, яны не пераклiкаюцца, як звычайна, а спяваюць хорам, усе разам, напаўняючы зямлю i неба адзiным радасным гiмнам. Што ж, Бернар адпусцiць яе з гэтай турмы, як некалi выпусцiў у ланды дзiкую свiнню, якую так i не змог прыручыць. Калi Анна будзе замужам, тады людзi хай кажуць, што хочуць. Бернар завязе яе ў Парыж, а сам вернецца дадому. Так яны сёння дамовiлiся. Нiякага разводу, нiякага падзелу маёмасцi. Яе адсутнасць будуць тлумачыць станам здароўя ("ёй намнога лепш, калi яна падарожнiчае"). Бернар рэгулярна будзе прысылаць яе долю даходу ад продажу лесу i збору смалы.

Бернар не пацiкавiўся яе планамi: "Няхай хоць павесiцца! Абы сышла адгэтуль!.."

- Я супакоюся толькi тады, калi яе нагi тут не будзе, - гаварыў ён сваёй мацi.

- Добра было б, каб яна ўзяла сабе дзявочае прозвiшча... Хаця што гэта нам дасць?.. Калi яна чаго наробiць, то цябе хутка знойдуць...

Аднак Бернар сцвярджаў, што Тэрэза "брыкаецца толькi ў аглоблях". А будзе на волi - можа, паразумнее. Ва ўсякiм разе, няхай паспрабуе. Так, дарэчы, меркаваў i Тэрэзiн бацька, месьё Лярок. Усё добра ўзважыўшы, сваякi прыйшлi да згоды: будзе лепш, калi Тэрэза знiкне з вачэй. Тады пра яе хутчэй забудуцца. Людзi перастануць языкамi мянцiць... Самае галоўнае цяпер - маўчаць... Вось такi быў план, i мяняць яго нiхто i не падумае. Тэрэзу адважылiся выпрагчы з аглобляў... Ах, як хацелася, каб зрабiлi гэта хутчэй!

Канчалася зiма. Тэрэза любiла гэтую пару, калi стаялi сонечныя днi, чыстае блакiтнае неба цешыла вока, а голыя палеткi i дрэвы (толькi на дубах сям-там было леташняе лiсце) чакалi ўжо новага веснавога ўбору. Якраз у гэты час адкрыла для сябе Тэрэза, што тая самотная, пакутлiвая цiшыня, якая, здавалася, вечна будзе прыгнятаць i душыць яе, знiкла. Нават у самую цiхую часiну лес нешта напяваў, нiбы скардзiўся цi закалыхваў сябе. Нават ноччу даходзiў да Тэрэзы таямнiчы лясны шэпт... А будучыня ўяўлялася ёй цьмяна. I хто ведае, можа, ёй калi-небудзь яшчэ давядзецца сустракаць новы дзень у такой млоснай адзiноце, што яна пашкадуе i Аржалузу, i гэтае прадвесне, i лясны гоман, i дружны хор пеўняў, i стракатанне конiкаў, i начны скрып цвыркуноў... Парыж... Там мяне будуць акружаць не знявечаныя чалавекам сосны, а хцiвыя, небяспечныя людзi... Замест бясконцых дрэў - натоўп людзей...

I Бернар, i Тэрэза здзiўлялiся, што цяпер пры сустрэчах i размовах яны не адчувалi, бадай, нiякай збянтэжанасцi i няёмкасцi. Тэрэза нават падумала, што чалавек спакайней ставiцца да самых непрыемных суседзяў, калi ўпэўнены, што хутка назаўсёды паедзе ад iх. Цяпер Бернар цiкавiўся i яе здароўем, i яе вагою, i нават планамi на будучыню. А Тэрэза як нiколi адказвала шчыра, адкрыта:

- У Парыжы... Калi я буду ў Парыжы...

Там яна будзе жыць у атэлi, а можа, i пашукае кватэру. Яна збiралася хадзiць на лекцыi, на даклады, на канцэрты. Яна хацела "пачаць з азоў сваю адукацыю". Цяпер Бернар зусiм не асцерагаўся яе, спакойна еў i пiў за адным сталом. Доктар Педмэ, якi часам сустракаў iх на прагулцы, не раз казаў сваёй жонцы:

- Ведаеш, што самае дзiўнае. Калi глядзiш, як буркуюць гэтыя галубкi, нi за што не паверыш, што яны прытвараюцца...

XIII

Цёплай сакавiцкай ранiцай, гадзiн каля дзесяцi, людская плынь ужо цякла па вулiцах Парыжа, падступалася да тэрасы "Кавярнi дэ ля Пэ", дзе сядзелi Бернар i Тэрэза. Яна кiнула дакураную цыгарэту i, як гэта робяць у ландах, старанна патушыла яе.

- Баiцеся падпалiць тратуар? - няшчыра засмяяўся Бернар. А ў душы ён ужо дакараў сябе за тое, што надумаўся праводзiць Тэрэзу да Парыжа. Вядома, на другi дзень пасля вяселля Анны так i трэба было зрабiць: менш будзе плётак. Але галоўная прычына была ў тым, што на гэтым настойвала Тэрэза, i ён не змог ёй адмовiць. У гэтай жанчыны сапраўдны талент ствараць недарэчныя сiтуацыi. I пакуль яна пэўным чынам будзе звязана з яго жыццём, Бернару, вiдаць, давядзецца яшчэ не раз патураць яе бяздумным жаданням. Нават на такога сталага, ураўнаважанага чалавека, як ён, гэтая вар'ятка мае нейкi ўплыў. Вось i цяпер, калi прыйшоў час развiтвацца, ён не змог адагнаць ад сябе пачуцця смутку i журбы, i сам не паверыў у гэта... Цяжка было знайсцi чалавека, скупейшага на такiя сантыменты, чым Бернар. А ў адносiнах да Тэрэзы iх тым больш быць не магло. Як жа хацелася яму хутчэй вызвалiцца ад усяго гэтага!.. Толькi ў цягнiку ён нарэшце ўздыхне вольна. Сёння вечарам у Лангоне яго будзе чакаць аўтамабiль. Адразу за станцыяй пачынаецца сасновы лес... Ён паглядаў на профiль Тэрэзы, бачыў, як яе позiрк спыняўся на якiм-небудзь чалавеку на вулiцы i сачыў за iм, пакуль той зусiм не губляўся ў натоўпе.