Зоркі над палігонам - Алесь Жук

Карповіч абыходзіў пазіцыі баявых машын, аддзяленняў, заўважаў, што пакуль яго няма, салдаты не-не ды і прысядалі, а сеўшы, адразу засыналі.

Карповічу і самому надакучыла хадзіць ад акопа да акопа. Яму здавалася, што няма патрэбы прымушаць салдатаў адразу пасля маршу акопвацца. Можна было даць гадзінку-другую на адпачынак. Наперадзе цэлая ноч, і часу хопіць, каб акапацца. Ён быў гатовы на сваю адказнасць дазволіць людзям адпачынак. Але нешта стрымлівала і прымушала выконваць загад. Маёр мог патрабаваць ад Карпозіча, а Карповіч не меў права не выканаць ягонага патрабавання...

Карповіч ледзь не спатыкнуўся аб выцягнутыя ногі салдата.

— Устаць! — загадаў ён.

Салдат разгублена мацаў па зямлі, шукаючы рыдлёўку.

— Устаць! — злосна паўтарыў загад Карповіч, нібы пехацінец, якога змарыла стома, быў вінаваты ва ўсім, што рабілася на вышыні.

Салдат нарэшце падхапіўся на ногі. Нават у прыцемках было відаць, што ягоная куртка на плячах прамокла ад поту.

— Чаму спіце, радавы Назараў?

— Я не сплю... Я толькі эдмачыць прысеў, таварыш лейтэнант. Вінават, таварыш лейтэнант. Я зараз, таварыш лейтэнант...

— Вы чулі загад, радавы Назараў?

— Так точна, таварыш лейтэнант. Я зараз...

— Я асабіста праверу, як вы акапаліся!

— Вінават, таварыш лейтэнант.

Назараў, узбек з рускім прозвішчам, яшчэ не надта добра і ўмеў гаварыць па-руску...

Шорхалі рыдлёўкі, чуліся ціхія галасы. Пяхота рабіла спрадвечную сваю работу: капала зямлю, гэтак жа, як яе капалі ў цяжкія дні вайны дзяды і бацькі.

У негустой начной цемры свежа бялеўся выкапаны пясок, вільготна, моцна запахла свежараскапаным долам.

Усё часцей то там, то тут салдаты, толькі на хвілінку прысеўшы адпачыць, засыналі.

I ўсё выразней і акуратней абазначаліся над зямлёю замаскіраваныя лісцем і травою брустверы.

Пяхота капала зямлю.

I ў прызначаны час, калі і сам Карповіч засынаў на хаду, здавалася, не меў больш сілы працівіцца таму цёпламу туману, які засцілаў галаву, хіліў долу, акопы і траншэі былі выкапаны.

Карповіч абышоў яшчэ, праверыў пасты, насек сапёрнаю рыдлёвачкаю галля, захінуўся ў плашч-накідку і заснуў адразу ж, як праваліўся ў чорную прорву, і ўсё падаў і падаў і ніяк не мог упасці...

РАЗДЗЕЛ 9

А ноч не спала. Ноч жыла сваім жыццём. ! таму не самае галоўнае ў ёй, што на нейкай вышыні хутка, ціха акапалася пяхота, замаскіравалася і заціхла, чакаючы «непрыяцеля». Іншыя падраздзяленні выконвалі свае — і таксама для іх галоўныя — заданні.

Таму і прабіраўся па ўзлеску паволі бронетранспарцёр, нібы падкрадаўся, нябачны, з уключанымі прыборамі начнога бачання.

Праехаўшы, бронетранспарцёр спыняўся, і з яго, не грукнуўшы ботам аб браню, не трэснуўшы галінкаю пад нагамі, саскоквалі людзі ў маскіровачных халатах, па-рысінаму нячутна ступалі па зямлі. Потым доўга стаялі, прыслухоўваліся да ночы. Бо калі прыслухацца, то ноч не такая і ціхая. Ноч жыве. Шурхне па насохлым лісці мышка, сонна і незразумела ўскрыкне на дрэве птушка, мільгне нячутна, нібы прывід, сава... I многа яшчэ розных начных гукаў жыве, толькі не ўсе іх ведае чалавек і не ўсе яны чуваць чалавеку... А ўжо калі ёсць сярод ночы недзе людзі, то іх нельга не пачуць і не знайсці вопытнаму чалавеку, які прывычны да ночы і ўмее яе слухаць. Людзей у маскіровачных халатах вучылі слухаць ноч і многа яшчэ чаму вучылі, а нанбольш — як распазнаць, знайсці людзей, як бы яны ні схаваліся. I не толькі па тым, што дзе-небудзь выблісне на імгненне неасцярожны агеньчык цыгарэты ці грукне аб зброю кацялок.

Тыя, што былі на бронетранспарцёры, ведалі ўжо, што недзе паблізу ёсць людзі, бо яны яшчэ ўдзень назіралі, куды ехалі машыны, людзі з бронетранспарцёра адшукалі свежыя сляды ад гусеніц. Людзям у маскіровачных халатах трэба было ўсё ведаць дакладна пра тых, за кім яны сачылі.

Ноч спрыяла людзям у маскіровачных халатах, як сябрам: на ўзлеску, між дрэў, цемра была гусцейшая, чым над полем. Вось таму людзі ў маскіровачных халатах і заўважылі падрыхтаваную абарону, але ім трэба было падкрасціся бліжэй, каб угледзець, дзе кулямётныя і гранатамётныя гнёзды, дзе схаваліся са сваёй магутнаю зброяй баявыя машыны.

Рабілі сваю работу вайсковыя разведчыкі, вушы і вочы войска.

***

Тае ж самае ночы, калі была трывога, у другім месцы выходзілі машыны, таксама збіраліся і рыхтаваліся ў сваім раёне збору другія салдаты, потым выйшлі маршам на свой рубеж, каб з ходу атакаваць «непрыяцеля»...

I гэтак жа сама, як і Карповіч, наносіў на карту свой маршрут лейтэнант Вялічка. Высокі і спрытны, у зграбным камбінезоне, ён адчуваў сябе — прынамсі, яму так здавалася — на вучэннях, як рыба ў вадзе. Вялічка меў добрую прафесійную вывучку, умеў думаць і дзейнічаць хутка, умеў камандаваць. Вялічка верыў, што на адным з вучэнняў яму пашанцуе паказаць, чаго ён варты, вылучыцца з масы камандзіраў узводаў.

На прывале, калі прайшлі палавіну дарогі, камбат сабраў афіцэраў на нараду, каб удакладніць падрабязнасці будучага наступлення з ходу. Слухаючы яго і разумеючы, што камбату даводзіцца дзейнічаць, зусім мала ведаючы пра «непрыяцеля», Вялічка здагадаўся, што можна зрабіць. Ён дачакаўся зручнага моманту і сказаў:

— Таварыш падпалкоўнік, я прапаную разведаць праціўніка, калі ён яшчэ будзе на маршы, у калоне. А потым прасачыць заняцце ім агнявых рубяжоў. Такім чынам, мы зможам ведаць дакладна калі не ўсю, дык частку варожае абароны. А гэта дасць магчымасць правесці эфектыўную артпадрьіхтоўку і выбраць месца для галоўнага ўдару. Я бяруся правесці такую разведку.

— На жаль, Вялічка, мы не распараджаемся верталётам і не можам табе даць яго, каб ты знайшоў нам сярод лесу нейкую там роту ці нават і батзльён,— адказаў Вялічку начальнік штаба, малады насмешлІБы маёр.

— Мне трэба бронетранспарцёр і чалавек чатырох салдатаў з майго ўзвода.

— Вы хочаце сказаць, Вялічка, што гадзін за дзесяць да наступлення я буду мець схему ўчастка абароны праціўніка? — запытаўся камбат. Ён нахіліў галаву і ва ўпор глядзеў на Вялічку. Падпалкоўнік не быў насмешнікам, як ягоны начальнік штаба, меў большы вопыт і зразумеў, што думка лейтэнанта цікавая. Калі ўдасца разведка, можна будзе гарантаваць, што на-

ступленне атрымаецца ўдалым.

— Як вы мяркуеце знайсці варожую калону?

Вялічка з палёгкаю ўсміхнуўся — гэта ўжо было ўдакладненне дэталяў будучае разведкі.

— Там, дзе павінен будзе прайсці праціўнік, ёсць дзве рэчачкі. I ні на адной з іх няма капітальна збудаваных мастоў. Значыць, будуць рабіць пераправы або ісці ўброд...

— Пераплысці?

— Не, крутыя і гразкія берагі. Брод і то знайсці цяжка. Зручней і лягчэй за ўсё навесці пераправу.

— Таварыш маёр, выдзеліце лейтэнанту Вялічку бронетранспарцёр і ўсё астатняе, што яму патрэбна для правядзення разведкі,— загадаў камбат начальніку штаба, а Вялічку паўтарыў: — Запомніце: за ноч перад наступленнем мне патрэбна схема з дакладным размяшчэннем агнявых кропак!

Камандзір батальёна пакідаў сабе ў запасе час, каб назіраннем можна было праверыць разведдадзеныя.

— Выконвайце, таварыш лейтэнант!

— Есць! — шчасліва адказаў Вялічка. Ён ужо быў упэўнены, што гэтыя вучэнні ён выйграў. Цяпер ніхто не будзе сцвярджаць, што Вялічка толькі кар'ерыст. Наступленне будзе праводзіцца ў абставінах максімальна набліжаных да баявых, атака весціся ўслед за агнявым валам. Будзе прысутнічаць і рабіць разбор сам камандзір дывізіі.

3 лёгкаю душою пайшоў Вялічка рыхтаваць разведгрупу.

Такім чынам, у той час, калі калона, у якой быў і ўзвод Карповіча, фарсіраваным маршам імкнулася да вызначанага рубяжа, каб заняць абарону, бронетранспарцёр Вялічкі снаваў уздоўж рэчак, якія ляжалі на дарозе ў калоны. I разведчыкі заўважылі, дзе рыхтуецца пераправа. Не трэба было ні верталёта, ні далейшых пошукаў. Заставалася толькі чакаць, а потым прасачыць за калонаю.

Калі ўважліва глядзець на карту, то яна можа многа падказаць афіцэру. Толькі пасля таго, як Вялічка ўважліва вывучыў карту, прыйшла яму думка пра разведку. Цяпер, замаскіраваўшыся, ён зноў узяў карту ў рукі.

Вялічка прыглядаўся да ўзгоркаў, да палёў, да вышынь і прыкладна вызначыў, дзе праціўнік павінен заняць абарону.

I Вялічка чакаў. I дзень і ноч назіралі ягоныя разведчыкі, але калоны не было, з'ехалі ад пераправы і сапёры.

Вялічка чакаў. Ён аж халадзеў ад думкі, што, магчыма, калона пайшла другою дарогаю, а тут проста сапёры вучыліся рабіць пераправу. Але мяняць што-небудзь было позна. Заставалася толькі чакаць.

Калона паказалася адвячоркам, чаго Вялічка не чакаў. Падыходзіць да рубяжа, дзе павінна быць занята абарона, удзень вельмі ж небяспечна.

3 засады, з узгорачка, Вялічка назіраў, як пераправілася калона, як потым рассыпалася на ротныя, на ўзводныя калоны, рухаючыся да прыкмечаных ім вышынь.