Героi Элады (З мiфаў старажытнай Грэцыi) (на белорусском языке) - Вера Смирнова

А Персей паляцеў далей.

Ён праляцеў над Эфiопiяй i раптам на скале па-над морам убачыў дзяўчыну такой прыгажосцi, што яна здалася яму спачатку дзiвоснай статуяй. Але, апусцiўшыся нiжэй, ён зразумеў, што яна жывая, толькi рукi ў яе былi прыкуты да скалы. Ён наблiзiўся да скалы i спытаў:

- Хто ты i завошта прыкавалi цябе тут?

Дзяўчына сказала, што яна дачка эфiопскага цара - Андрамеда i асуджана на з'ядзенне марскому страшыдлу. Яе мацi, царыца Касiяпея, пахвалiлася неяк раз, што яна прыгажэйшая за ўсiх марскiх нiмфаў, - за гэта бог мораў Пасейдон паслаў у iх край рыбiну-страшыдлу, якая жэрла рыбакоў у моры, i плыўцоў, i карабельшчыкаў, тапiла караблi i спусташала берагi iх царства. Народ перапалохаўся i запатрабаваў, каб Касiяпея аддала ў ахвяру страшыдле сваю дачку Андрамеду, i тым самым улесцiла Пасейдона.

Андрамеду прыкавалi да скалы на беразе мора i пакiнулi адну. Бялейшая за марскую пену, стаяла дзяўчына каля скалы i з жахам глядзела на мора. Вось па-над вадой, з марской глыбiнi, паказалася вялiзная галава, заблiшчаў лускавiннем хвост. Андрамеда ад страху закрычала. На яе крык прыбеглi бацька i мацi i пачалi плакаць разам з ёю.

Персей сказаў iм:

- Аддайце за мяне замуж Андрамеду, i я выратую яе.

Цар i царыца паабяцалi Персею аддаць за яго сваю дачку, а ў прыданае ёй усё сваё царства, калi ён выратуе Андрамеду.

Мiж тым вялiзная рыбiна ўсплыла на паверхню мора i наблiжалася да берага, з шумам рассякаючы хвалi.

Персей у сваiх крылатых сандалях узняўся ў паветра i паляцеў насустрач страшыдлу. Цень героя лёг на ваду перад прагнай пашчай рыбiны. Страшыдла кiнулася на гэты цень.

Тады Персей, нiбы драпежная птушка, упаў з вышынi на страшыдлу i секануў яе мячом. Параненая рыбiна ў шаленстве пачала кiдацца ва ўсе бакi, то нырала ў глыбiню, то зноў усплывала наверх. Кроў яе афарбавала марскую ваду, пырскi ўзляталi высока ўгору. Крыльцы на сандалях Персея намоклi, i ён ужо не мог трымацца ў паветры. Але тут ён убачыў камень, што тырчаў з вады, стаў на яго нагою i з усёй сiлы хвасянуў мячом па галаве страшыдлы. Апошнi раз пляснуў вялiзны хвост, i страшная рыбiна пайшла на дно.

Цар i царыца i ўвесь народ Эфiопii радасна вiтаў героя. Царскi палац упрыгожылi кветкамi i зелянiнай, усюды запалiлi свяцiльнi, прыбралi нявесту, сабралiся спевакi i флейтысты, напоўнiлi чашы вiном, i пачалося вяселле.

На балi Персей расказваў Андрамедзе i яе бацькам пра свае вандраваннi. Раптам пачуўся шум каля ўвахода ў палац, звон мячоў i ваяўнiчыя крыкi. Гэта з натоўпам воiнаў уварваўся ў палац былы жанiх Андрамеды, Фiнэй. У руках ён трымаў кап'ё i цэлiўся проста ў сэрца Персея.

- Сцеражыся, злодзей! - I воiны ўжо гатовы былi пранiзаць коп'ямi ўсiх, хто быў на вяселлi.

Бацька Андрамеды паспрабаваў спынiць Фiнэя:

- Не злодзей Персей, а збавiцель. Ён выратаваў Андрамеду ад страшыдлы. Калi ты кахаў яе, чаму не прыйшоў на бераг мора, як страшыдла прыплыло зжэрцi яе? Ты ўцёк ад яе, калi яна чакала пагiбелi, - чаму цяпер ты прыйшоў патрабаваць яе сабе?

Нiчога не адказаў Фiнэй цару i кiнуў кап'ё ў Персея, але не пацэлiў, кап'ё ўпiлося ў край крэсла, на якiм сядзеў Персей. Персей схапiў кап'ё свайго працiўнiка i кiнуў назад - у твар Фiнэю. Фiнэй паспеў нагнуцца, кап'ё праляцела i паранiла сябра Фiнэя. Гэта быў сiгнал для бiтвы. Пачалася жорсткая, крывавая бойка. Ад страху ўцяклi з палаца цар i царыца разам з Андрамедаю. Прытулiўшыся спiной да калоны, са шчытом Афiны ў руках, Персей адзiн адбiваўся ад раз'юшанага натоўпу. Нарэшце ён убачыў, што яму аднаму не адолець цэлае войска, i ён дастаў з торбы галаву Медузы.

Воiн, што нацэлiўся ў Персея, толькi зiрнуў у твар Медузы - i раптам замёр з працягнутай рукой, i адразу ж ператварыўся ў камень. I ўсе, хто глядзеў на гэтую страшную галаву, спынiлiся, замерлi, хто як быў, скамянелi навекi. Так i засталiся яны каменнымi статуямi ў палацы эфiопскага цара.

Персей з прыгажуняй Андрамедай заспяшалiся ў дарогу - на выспу Серыф. Персей жа абяцаў цару Палiдэкту прынесцi галаву Медузы.

Калi Персей з'явiўся на выспу Серыф, дык даведаўся, што яго мацi Даная хаваецца ад Палiдэкта ў храме i не асмельваецца выйсцi адтуль нi ўдзень, нi ўночы.

Персей пайшоў у палац цара i застаў Палiдэкта за абедам. Цар быў упэўнены, што Персей даўно ўжо загiнуў дзе-небудзь у пустынi або ў акiяне, i вельмi здзiвiўся, калi ўбачыў героя перад сабою.

Персей сказаў цару:

- Я выканаў тваё пажаданне - прынёс табе галаву Медузы.

Цар не паверыў, зарагатаў. Смяялiся з iм i яго сябры.

Персей выхапiў з торбы галаву Медузы i высока падняў яе.

- Вось яна - зiрнi на яе!

Цар паглядзеў - i скамянеў.

Персей не захацеў заставацца на Серыфе, зрабiў царом выспы старога рыбака, якi калiсьцi вылавiў з мора скрыню з Данаяй i з iм, i падаўся з жонкай i мацi на радзiму ў Аргос.

Аргоскi цар, даведаўшыся, што ўнук яго жывы i вяртаецца дадому, кiнуў свой горад i схаваўся. Персей стаў царом у Аргосе. Ён аддаў Гермесу яго востры меч, Афiне - яе шчыт, добрым нiмфам - шлем-невiдзiмку, крылатыя сандалi i торбу, у якой хаваў сваю страшную здабычу. Галаву Медузы ён падарыў Афiне, i багiня з таго часу носiць яе, прымацаваўшы на сваiм залатым шчыце.

Аднойчы ў Аргосе было свята, i безлiч народу сабралася паглядзець на спаборнiцтва герояў. Патаемна прыйшоў на стадыён i стары аргоскi цар.

У час спаборнiцтваў Персей з такой сiлай шпурнуў цяжкi бронзавы дыск, што ён праляцеў над стадыёнам i, падаючы ўнiз, трапiў у галаву старога цара i забiў яго на месцы.

Так спраўдзiлася прадказанне: унук забiў свайго дзеда.

I хоць гэта было ненаўмыснае забойства, Персей ужо не мог атрымаць у спадчыну царства забiтага iм дзеда i, пахаваўшы цара, добраахвотна пакiнуў Аргос.

ДЭДАЛ I IКАР

У тыя далёкiя часы, калi ў людзей яшчэ не было нi iнструментаў, нi машын, жыў у Афiнах вялiкi мастак Дэдал. Ён першы навучыў грэкаў будаваць прыгожыя дамы. Да яго мастакi не ўмелi перадаваць людзей у руху i рабiлi статуi, падобныя на спавiтыя лялькi з заплюшчанымi вачамi. Дэдал жа пачаў высякаць з мармуру цудоўныя статуi, якiя паказвалi людзей у руху.

Для сваёй работы Дэдал сам прыдумаў i зрабiў iнструменты i навучыў людзей карыстацца iмi. Ён навучыў будаўнiкоў, як правяраць, - каменнем на нiтцы, - цi правiльна яны кладуць сцены.

У Дэдала быў пляменнiк. Ён памагаў мастаку ў яго майстэрнi i вучыўся ў яго ўмельству. Разглядаючы неяк раз плаўнiкi рыбы, ён здагадаўся зрабiць пiлу; прыдумаў цыркуль, каб вычэрчваць правiльны круг; выразаў з дрэва круг, прымусiў яго круцiцца i пачаў ляпiць на iм глiняны посуд - гаршкi, збаны i круглыя чашы.

Аднойчы Дэдал з юнаком узышлi на вяршыню Акропаля, каб з вышынi палюбавацца прыгажосцю горада. Задумаўшыся, юнак ступiў на край абрыву, не ўтрымаўся, упаў з гары i разбiўся.

Афiняне абвiнавацiлi Дэдала ў гiбелi хлопчыка. Дэдалу давялося ўцячы з Афiн. На караблi ён дабраўся да выспы Крыт i прыйшоў да крыцкага цара Мiнаса.

Мiнас узрадаваўся, што лёс прывёў да яго славутага афiнскага будаўнiка i мастака. Цар даў прытулак Дэдалу i прымусiў яго працаваць на сябе. Дэдал пабудаваў яму Лабiрынт, дзе было столькi пакояў i так заблытаны хады, што кожны, хто заходзiў туды, ужо не мог сам знайсцi выхада.

Да гэтага часу на выспе Крыт паказваюць рэшткi гэтага цудоўнага збудавання.

Доўга жыў Дэдал у цара Мiнаса палонным на чужой выспе пасярод мора. Часта сядзеў ён на марскiм беразе, пазiраў у бок роднага краю, успамiнаў свой прыгожы горад i сумаваў. Мiнула ўжо шмат гадоў, i, пэўна, ужо нiхто не памятаў, у чым яго абвiнавачвалi. Але Дэдал ведаў, што Мiнас нiколi не адпусцiць яго i нi адзiн карабель, якi адплывае ад Крыта, не асмелiцца ўзяць яго з сабою, баючыся пагонi. I ўсё-такi Дэдал ўвесь час думаў аб тым, каб вярнуцца дадому.

Аднойчы, седзячы каля мора, ён зiрнуў на шырокае неба i падумаў: "Няма мне дарогi па моры, але ж неба адкрыта для мяне. Хто можа перашкодзiць мне на паветраным шляху? Птушка рассякае крыламi паветра i ляцiць куды хоча. Хiба чалавек горшы за птушку?"

I яму захацелася зрабiць сабе крылы, каб вызвалiцца з палону. Ён пачаў збiраць пёры вялiкiх птушак, адмыслова звязваў iх iльнянымi моцнымi нiткамi i змацоўваў воскам. Неўзабаве ён зрабiў чатыры крылы - два сабе i два для свайго сына Iкара, якi жыў з iм на Крыце. Крылы перавязвалiся крыж-накрыж i прымацоўвалiся да грудзей i рук.

I вось надышоў дзень, калi Дэдал парашыў выпрабаваць свае крылы. Надзеў iх i, плаўна ўзмахваючы рукамi, узняўся над зямлёй. Крылы трымалi яго ў паветры, i ён мог ляцець у той бок, куды хацеў.

Спусцiўшыся ўнiз, ён надзеў крылы сыну i пачаў вучыць яго лятаць.

- Спакойна i роўна махай рукамi, не апускайся задужа нiзка да хваляў, каб не намачыць крылы, i не ўзнiмайся высока, каб промнi сонца не апяклi цябе. Ляцi за мною следам, - так гаварыў ён Iкару.

I вось на досвiтку яны паляцелi з выспы Крыт.

Толькi рыбакi ў моры ды пастухi на лузе бачылi, як яны адляталi, але i тыя падумалi, што гэта крылатыя багi пралятаюць над зямлёй. I вось ужо далёка ззаду засталася скалiстая выспа, i шырока раскiнулася пад iмi мора.