Замалёўкi (на белорусском языке) - Сергей Давидович

Доўгi час нашай выратавальнiцай я лiчыў настаўнiцу Марыю Аляксандраўну Васiлевiч, аднавяскоўку. Многа разоў гутарыў з ёй пасля вайны, гутарыў з многiмi людзьмi - сведкамi тых падзей, але не ўсё, як кажуць, стыкавалася, нечага цi некага ў той дзеi не хапала - не хапала галоўнай дзеючай асобы.

I вось зусiм нядаўна даведаўся пра наступнае: аднекуль у немцаў-карнiкаў, што "прасейвалi" нашу акругу, з'явiўся новы перакладчык. Хударлявы, валасы прамыя, светла-русыя, амаль белыя, зачэсаныя назад. Хто ён быў i адкуль невядома. Як яго прозвiшча - невядома. Нiчога пра яго невядома. Прасачыўся памiж людзей слых, быццам ён недзе некаму шапнуў: "Пакуль я ў немцаў перакладчыкам - людзi гарэць не будуць".

Гаварыў ён так цi не - таксама невядома. Але людзi сапраўды перасталi гарэць. Тое, што гэты знешне непрыкметны чалавек быў з немцамi ў Карпiлаўцы, калi вырашаўся наш лёс, - гэта так.

Вось i ўсе звесткi пра гэтага таямнiчага незнаёмца. Ёсць яшчэ адна несуцяшальная i сумная: неўзабаве немцы павесiлi яго ў Заслаўi. Потым лёталi па вёсках на конях прадстаўнiкi партызанскай брыгады - усё пыталiся, можа, хоць хто, хоць што ведае пра таго чалавека... Так ён i пайшоў з жыцця невядомым i, магчыма, гераiчным. Не выключана, што яму i хутчэй усяго яму я абавязаны сваiм выратаваным жыццём.

Нiзка схiляюся перад iм за тое, што разам з узняўшымся попелам ад спаленых карпiлаўскiх хатаў не было майго попелу...

СУСТРЭЧА

Нарэшце вызвалiлi Менск ад немцаў. Хутчэй не Менск, а тое, што ад яго засталося - горы бясформеннага бетону, бiтай цэглы, закураныя астаткi дамоў.

Птахам разляцелася па Беларусi вестка, што рыхтуецца партызанскi парад. Удзельнiкi вызвалення беларускай сталiцы пройдуць урачыстым маршам па вулiцах горада i ля ацалелага Дома ўрада.

Вестка гэта даляцела i да нашай вёскi. Мама захвалявалася, зазбiралася ў Менск - недзе ж партызанiў яе сын Коля - мой старэйшы брат. Пра яго лёс даўно не было нiчога чуваць, а на вайне да бяды недалёка.

Пайшла мама ў Менск - авось дзе сярод партызан пашчасцiць убачыць яго. Пайшла пешшу, спяшалася, каб паспець да прызначанага часу.

Людзей, падобных маме, было так многа, а жывая партызанская рака цякла так магутна i шумна, што мама, як нi старалася, сына свайго не ўбачыла. Ад хвалявання, напругi i страху прапусцiць, не заўважыць самага для яе роднага, самага галоўнага чалавека ў шматтысячнай калоне партызан - перад вачыма ўсё паплыло, змяшалася са слязьмi...

Назад iшла зноў жа пешшу. Ды i пасля вайны, доўгiя гады, схадзiць пешшу ў Менск i аб адзiн дзень вярнуцца назад - лiчылася звычайнай справай.

Сёння чалавек будзе душыцца, палiць нервы, лаяцца, цiснуцца ў перапоўнены аўтобус цi тралейбус, а пешшу не пройдзе нават аднаго прыпынку. Распанелi...

Iдзе мама дамоў, нясе ў сэрцы страшны груз невядомасцi. А што, калi забiлi? А што, калi трапiў у палон?..

Iдзе мама, выцiрае гарачыя слёзы, гонiць ад сябе чорныя думкi. Прытамiлася i села ў вёсцы Дубаўляны пад плот адпачыць, сiл набрацца.

Адпачыўшы, устала, каб iсцi далей, - паглядзела ў бок Менска i вачам не верыць. Хацела кiнуцца з месца, дзе стаяла, i не змагла - ногi падкасiлiся, самлелi, з вачэй пацяклi слёзы радасцi i шчасця. З-за пагорка, на дарозе паказаўся Коля, якi шпарка джгаў у напрамку сваёй вёскi. Яго хаду i потым, пасля вайны, немагчыма было зблытаць з нечай, настолькi спрытна i лёгка ён перастаўляў ногi.

Коля, пасля партызанскага параду, адпрасiўся ў камандзiра на дзень, каб даць вестачку родным, што жывы, яшчэ здольны моцна трымаць у руках зброю...

Даўно няма ў жывых Колi, пайшла з жыцця i мама, а я, з году ў год, кожны раз, едучы ў Карпiлаўку, адчуваю шчымлiвасць у сэрцы ля таго святога для мяне месца.

ПАГОНЯ

Калi мяне на досвiтку расштурхаў i падняў з пасцелi мой брат Коля, я, прадзёршы вочы, i не думаў, што праз якую гадзiну-дзве стану ўдзельнiкам надзвычай хвалюючага, небывала захапляючага здарэння, якое смела можна назваць пагоняй.

Як вы думаеце, для чаго старэйшы брат падняў з пасцелi такую мелюзгу, як я, у час, калi нават сонца яшчэ не думала ўставаць? Няўжо я такi важны работнiк, што без мяне - i сонца не ўстане? Ды не! Мой брат ведаў, што рабiў! Ёсць справы, у якiх такiя смаркатыя, як я, - незаменныя асобы. Вось гэтым раннiм ранкам якраз i гатавалася такая справа...

Я апрануўся i, пазяхаючы пасля сну ды паляскваючы зубамi ад холаду, пасунуўся ўслед за братам туды, дзе ўжо гарэў агонь пад бочкай, у якой пачынала пабулькваць i барматаць брага. Убачыўшы агонь, я павесялеў i прыбадзёрыўся. Тут мне брат i кажа:

- Глядзi, каб увесь час агонь не зводзiўся, але каб занадта i не "накiдваўся" на брагу, бо яна падгарыць, - тады самагонку ў рот не возьмеш, i сам "растаў" у цемры - пайшоў даглядацца...

Што тут можна сказаць - справа дасталася мне адказная, для майго ўзросту ледзь не пасада дырэктара спiртзавода. Мала таго што я падкiдваў паленцы пад бочку з брагай - дык яшчэ i мяняў бутэлькi пасля таго, як накапвала з трубачкi, з якой звiсала ўкладзеная кудзеля - гэта дзеля таго, каб каштоўная вадкасць трапляла ў рыльца бутэлькi...

Мушу вам зараз шчыра прызнацца, што хоць i быў я малы, але наслухаўся ад дарослых пра пяршак, пра ягоны смак, моцнасць i вартасць.

Я i сёння кiлiшачак першачку не прамяняю нi на якiя французскiя каньякi...

Вось тады, ледзь толькi напоўнiлася першая бутэлька, я i "памачыў" язык не ўтрымаўся. Не скажу, што малы хлапец адчуў нейкi там смак, але, згадзiцеся, быць "гаспадаром" такога абсталявання i не зняць пробы - гэтага я не мог дапусцiць...

Сонейка ўжо ўсплыло над лесам, галава мая таксама паплыла невядома куды, сам я сядзеў i пароў кiёчкам у агонь, забыўшыся нават, як мяне зваць... Цiш! Спакой! Любата!..

Раптам у гэтую iдылiю ўварваўся востры, пранiзлiвы парасячы пiск. Мяне падкiнула з таго месца, дзе я спакойна сядзеў i займаў адказную пасаду. Мяне не проста падкiнула, а нейкая сiла панесла на той адчайны пiск. Усё здарылася так хутка, што я i мiргнуць не паспеў...

Вылятаю з-за куста на луг i бачу, як за маленькiм нейчым парсючком iмчыць велiзарны воўк. Яшчэ iмгненне - i воўк схопiць парсючка! Я, не спыняючы свайго алюру, як кiнуўся да ваўка, як свiснуў, як раўнуў, той - зiрк у мой бок ды ад нечаканасцi i майго "пасляпершаковага" нахабства - скок у кусты i знiк.

Толькi тады я супынiўся i апамятаўся. З жахам прыкiнуў, што воўк быў большы за мяне i, каб не "фактар нечаканасцi", - уцякаў бы я ад ваўка, як той парсючок.

РЭКОРД ДЛЯ КНIГI ГIНЭСА

У Будах мы жылi да пяцiдзесятага года. Можа, жылi б i болей, але калгасны трысцень дапарахнеў, стаў развальвацца, i тата пачаў шукаць новае прыстанiшча, хоць якi дах над галавой.

Дапамаглi сваякi, што жылi каля Менска, яны параiлi пераехаць у калгас "Мядзвежына". (Сёння - гэта вулiцы К.Лiбкнехта, Р.Люксембург, Купрыянава, Харкаўская i iншыя.) Тады горадам тут i не пахла. З гэтага боку горад пачынаўся ад вулiцы Мяснiкова, па якой хадзiў трамвай.