Замалёўкi (на белорусском языке) - Сергей Давидович

Пераехалi мы ў гэты калгас i пачалi жыць у будынку Мядзвежынскага сельскага Савета. Займалi мы маленькую яго частачку, бо ў адной палове размяшчалiся супрацоўнiкi сельсавета, у другой - сельскi клуб. Будынак быў цагельны, вялiзны, няўтульны i нязграбны, стаяў пасярод поля, як тычка - нi дрэўца, нi кусцiка.

Тата прыбудаваў да ўвахода нешта з дошак - цi то ганак, цi то хлеў, бо злева, як iдзеш у хату - стаяла карова, а справа - кладовачка была.

Па даху гэтай прыбудовачкi добра было лазiць на гарышча - на столь, дзе я любiў гуляць у розныя гульнi, адкуль было вiдаць усё наваколле.

Лазiў сюды i мой, крыху старэйшы, брат Косцiк... Залез ён аднаго разу, а я ўнiзе ў пяску корпаюся...

Раптам з дзвярэй, дзе размяшчаўся сельсавет, вылецеў, як бура, старшыня гэтага Савета, трасе кулакамi i "гне" такiх мацюкоў, што - жах!

Падскочыў да мяне i задраў галаву туды, адкуль Косцiк ужо звесiў адну нагу i збiраўся саскочыць на дах прыбудовачкi.

- Каб табе зарвала! Каб ён у цябе апух! Злезеш - я табе галаву адкручу, басяк! - аж зелянее ад злосцi старшыня.

Косцiк, не будзь дурнем, хуценька падняў тую нагу, што звесiў, i знiк туды, адкуль збiраўся вылезцi.

Гаспадар гэтага будынка пакрычаў, пакiпяцiўся ды i пайшоў у свой кабiнет...

Аказваецца, Косцiк, будучы на гарышчы, не стрымаўся i памачыўся там, а тая яго "вадзiчка" працякла праз столь i... - старшынi сельсавета на стол, на дзяржаўныя паперы...

Ну, Косцiк! Ну, вырвус! Гэта ж трэба так патрапiць, хоць i ненаўмысна!

Цi знойдзецца ва ўсiм свеце яшчэ адзiн чалавек, якому давялося памачыцца на стол самому старшынi сельскага Савета?

I ЗМЯЯ МЯНЯЕ СКУРУ

Паўзём мы неяк з сябрамi па калгасным полi, на якiм расце морква. Паўзём, ад вартаўнiка хаваемся, морквай ласуемся. Выцягнеш з зямлi морквiну, абскрабеш яе кавалачкам шкла i хрумсцiш, як той заяц...

Толькi пачалi выпаўзаць назад, як чую, што са мной нешта здарылася. Паўзцi-то паўзу, але нешта мне не падабаецца... I раптам - якi жах! - адчуваю, што згубiў штаны. А пад штанамi, акрамя цела - нiчога! Як яны маглi з мяне звалiцца? Як я гэтага ў азарце не заўважыў?.. Раблю разварот - i паўзу назад, на пошукi прапажы. Нарэшце бачу - ляжаць, родненькiя! Падпаўзаю i прыкiдваю, як я iх буду лежачы апранаць. Бяру iх у рукi... i нiчога не разумею. Гэта мае штаны? Так, мае!.. Цi гэта не мае штаны? Не, не мае!.. I пазнаю, i не...

Бедныя мае штаны!.. Я i сёння больш усяго на свеце шкадую, што не захаваў iх, як сведку тых пакутаў, той галечы...

Сёння словы - нiшто ў параўнаннi з тым, што маглi б убачыць вашы вочы бясконцая колькасць лацiн, аджыўшых свой век, многаслаёва налепленых адна на другую, даўно сапрэлых, якiя з апошнiх сiл учапiлiся гнiлымi нiткамi за спарахнелую тканiну...

Але цi маглi яны быць iншымi, тыя штаны? Яны ж "вандравалi" ад старэйшага брата - да крыху малодшага, ад малодшага - да яшчэ меншага, пакуль не дайшла чарга да мяне - самага маленькага ў сям'i... Цаны тым штанам не было!..

Я падняў ТОЕ, што непрыкметна саслiзнула з майго цела, што называлася маiмi штанамi, i гэта ТОЕ - на маiх вачах разлазiлася i распаўзалася на шматочачкi...

Сябры жартаўлiва суцяшалi мяне:

- Падумаеш, штаны! Змяя нават скуру скiдвае i то не плача...

ТАТАВА ВАТОЎКА

Я адвучыўся адзiн год у Лысагорскай пачатковай школе, а восенню пяцiдзесятага года мы пераехалi з Будаў пад Менск, дзе пачалi жыць у будынку сельсавета. Тут я пайшоў у другi клас трыццаць другой Менскай сярэдняй школы, якая знаходзiлася насупраць Нямецкiх могiлкаў.

Мяне вельмi ўразiла цагельнае двухпавярховае памяшканне школы з мноствам прасторных класаў, сур'ёзных настаўнiкаў, чыста апранутых вучняў, росквiтам чырвоных гальштукаў. Пасля нашай вясковай школы-хаткi з "сляпымi" вокнамi i скрыпучай падлогай гэты палац аглушыў мяне многагалоснасцю, шыкоўнасцю, велiчнасцю - я трапiў у новы, невядомы мне раней, фантастычны свет.

Але гэтыя ўсе мае ўражаннi пацьмянелi перад яшчэ больш моцнымi ўражаннямi, якiя я выклiкаў ва ўсiх, хто ўбачыў мяне ў гэтай школе. На мяне глядзелi, быццам я быў снежным чалавекам цi iншапланецянiнам...

Уявiце стаўшую сёння моднай нейкую прэзентацыю, якую спраўляе "круты" бiзнесмен. Шыкоўная зала! Мора святла! Смокiнгi ды раскошныя вячэрнiя сукенкi! Шампанскае i свецкiя крыўляннi!.. I раптам сярод гэтых расфуфыраных сытых дзялкоў з'явiўся, можа, не горшы за прысутных, чалавек, але - у рызманах i лахманах, у драным абутку, галодны i гаротны... У гэтай адкормленай "круцiзны", упэўнены, - шампанскае ўпоперак горла стане...

Вось прыкладна ў такiм выглядзе з'явiўся я тады перад вачыма вучняў i настаўнiкаў, якiя i ў сне не бачылi гэткай галечы.

Мяне на кожным кроку абзывалi рознымi крыўднымi словамi, са мной нiхто не хацеў сядзець за адной партай, мяне знянацку штурхалi ў спiну, i я ляцеў стоць носам. Але самым складаным было для мяне - распрануцца ў гардэробе перад заняткамi. Чарга ў гардэроб - страшэнная - вучняў жа было больш за трыста. А на мне - татава старая-перастарая, латаная-пералатаная, ношаная-заношаная, зачухмоленая ўшчэнт ватоўка...

Надзеньце сёння васьмiгадоваму хлапчуку нават новую ватоўку дарослага мужчыны - якi будзе выгляд? Рукавы да зямлi дастануць, не кажучы пра астатняе.

Так было i са мной. З той, татавай, ватоўкi тырчэла толькi мая белая галава - мусiць, пудзiла на агародзе выглядала б больш зграбна... Але я гэтага, дзякуй Богу, не разумеў, не саромеўся - гэта ж была мая вопратка i другой у мяне не было.

Займу я чаргу, каб распрануцца, а мяне з яе як штурхануць - я зноў пайду ў "хвост", зноў займу чаргу, а мяне зноў як пiхнуць! Нiхто не хацеў за мной стаяць. Я спраўна займаў чаргу, а мяне гэтак жа спраўна з яе выпiхвалi пакуль усе не распраналiся i я не заставаўся адзiн. Тады ўжо гардэробшчыца гiдлiва брала двума пальцамi маю ватоўку i прымацоўвала яе збоку ад куртачак i палiто больш заможных вучняў...

Як жа тады ўсе памылялiся! Адкуль iм было ведаць, што татава ватоўка ў цяжкiя пасляваенныя гады ратавала тату ад снегу i дажджу, ад вятроў i халадоў, памагала перажыць голад, пакуты, нястачу i, нарэшце, - сагрэла мае худыя дзiцячыя плечы, стала маёй вопраткай...

Дзякуй табе за гэта, татава ватоўка!

* * *

Гэтаму ўспамiну неабходны невялiчкi працяг, каб нейкiм чынам паставiць сёе-тое на свае месцы, бо зусiм нядрэнныя былi вучнi i настаўнiкi той школы.

Сам я як вучань першы час быў надзвычай старанны, дысцыплiнаваны, слухаўся старэйшых, выконваў усе класныя заданнi, на занятках не круцiўся, не штурхаўся - настаўнiкi не маглi нацешыцца такiм вучнем. Але гэта працягвалася нядоўга. Паступова я асвойваўся i пачынаў, як кажуць, спрабаваць "хадзiць на галаве", што не дрэнна ў мяне атрымлiвалася...

Вакол будынка сельсавета, дзе мы жылi, ляжалi калгасныя палi, на якiх раслi морква, капуста, памiдоры...

З ядой дома было цяжкавата, таму летам i восенню я пераходзiў на "падножныя" калгасныя харчы - еў "ад пуза" моркву, памiдоры i з задавальненнем грыз качаны капусты - вядома ж, па гэтыя "вiтамiны" прыходзiлася лазiць паўзком.