Лаьмнаша ца дицдо - Магомет Абуевич Сулаев

Сакъераделлачу Егорыча «Дада-бIаран» хенах, воккхавеш, йай-й бел туьйхира:

— Кхин а дехар ду вайша, воккха стаг!

ЦIеххьана бел кхеттачуьра доьхна охьадеара, хьалххехь дуьйна а схьасевсина, цигара мурдоьлла хилла кховра. Цунна тIехьара охьаийгира: нодарчий, къоламан йуьхьигаш, циркуль, сийначу англин кийсик, дIабузучу маьлхан зIаьнаршлахь цIеххьана лепа, эппаз санна, горга эчиг. Уьш, беран хенахь школьникаша цига, кховра тIехьа, чукхийсина йара. Селитас сихха схьаийцира и горганиг. Цунна тIера мекха дIайоккхуш, гIa хьаькхира:

— Хьажахьа, Нурседа! Хьажахьа! Маццах, Каташший, Ниночкий къовсаделча, йайна вайн «Ленинан значок»!

Нурседас, тIе йовлакх хьаькхна, кхин а къага а йина, Селитин хьалха оьллира:

— Хьуна йогIу!

Селитин некха тIера, тохара беран хенахь санна, йуха а кхарна велакъежира Ленин.

Схьакхечира йаххьаш йогу Каташший, Ниночкий. Анна Львовна йекхайелира.

— Гой шуна xIapa ши кехат! — Каташа буйнахь схьаоьхьура кехаташ.

— Цхьаъ-м загсера ду. Важа? — хаьттира Нурседас.

— Райкомо тхойшинна целинни махка даха йелла путевка! Тхан дехарца! Хьовсал!..

Ниночкица царна тIевеара иза. Ший а сакъералуш дара.

Нурседас, Селитас шинне а барт баьккхира. Селитин некха тIехь йоллучу значоке хьаьжира и шиъ леррина.

— Евзий шуна?

Ший а ойлане хьоьжура. ЦIеххьана мохь белира:

— Хир йац!

— Дера, йу!

— Лохьа суна! Лохьа. СовгIатна! — дийхира Каташа.

Селитас, схьа а йаьккхина, Ниночкин некха тIе латийра значок:

— Ларвелаш и хIинца шаьш мел деха! Барт цхьаъ хуьлда шун!..

— Баркалла! Доккха баркалла! Кхана тхан ловзарга дуьйлалаш!

Шина йишин Iодика а йина, цаьрца чуйахара Анна Львовна а. Малх чубуьзира.

Кханалерачу ловзарна бан безачу кечаман ойла а йеш, шайн чукхечира ший а йиша.

— Тшш!.. — элира, къегачу йуьхьца, амма цIийделла бIаьргаш лепош, дуьхьалйаьллачу Джейрана.

— Хьаша ву дехьа чохь вижна… Ахат!.. ХIинца сама ма ваккха. ГIелвелла. Тавсолта бен уьстагI бало вахана, — йоккхайера Джейран.

Цо дийцира Ахата деъна керла хIуманаш. Иза Москвахь хиллачу физикан Iилманхойн кхеташонера Алма-Ата вухавоьдуш, кхуза, Джейран йолчу вирзина: гIалитIара райцентре ца кхачалуш чIогIа къахьегна. Райцентрера схьа Керима валийна. Асеткульна «белокрови» хилла. Шакен-агIа виллина меттахь ву. Джейранан йуьхь кхоьлира…

Йуьхь лаьцна боккха жий а балош, кех чувелира Тавсолта: ишттачохь къаьсттина комаьрша хуьлура иза.

— Зуда! — кхайкхира цо.

Тавсолтас уьстагI буьйш а, тилош a гIo дан уьйтIа йелира Джейран.

— Дада невцалла лелош ву! — Нурседас бIаьца йира Селите…

Кестта Джейран текхахь жижиг-галнаш а дохьуш чуйеара. Ахат а хьалагIаттийра.

Нурседас къайллах тергалвора иза. Шина а йишица цхьабосса векхавелла вара Ахат, йа леларехь а, йа лерехь а хIумма а хийцавелла воцуш. Цо цхьаъ дуьйцучу хенахь цуьнан стаммий балдаш дош кхаччочохь, хьалха санна, къовллий ваьштадоьлхура, амма къонахаллех дуьзна бIаьргаш, хIинца хьалхалера синкъераме лепар доцуш, гIелделло хьуьйсура.

Схьакхечира Керим а, Анна Львовна а; Егорычца чувеара Тавсолта а, Джейрана баккхийчарна нара тIе, берашна стоьл тIе юург йиллира, Нурседас гlo а деш. Тавсолта дехьа чу велира, Егорыч а эцна. Царна йуург къастийна дехьа чу а йаьхьна, схьа а йеъна, кхаьрца охьахиира Джейран.

Пхьор диъна а девлла, бераш йуха а стоьл тIехь урокаш йан хевшира, йуххе, къолам а буйнахь, Селита а хиира тетрадаш деша. Биснарш, шайн-шайн тоба а йина, къамелаш деш Iapa. Йовхарш а тоьхна, сехьа чу велира къамел дечарех схьакхета лиъна Тавсолтий, Егорыччий. ЦIеххьана сахьте а хьаьжна, Нурседас хаьттира:

— Дада, Iаьрбий бусалбанаш буй?

— Бу, дера-кх… Бусалбанаш ца хуьлу, бусалба дин шайгара схьадаьлла къам?

Чуьранаш дIатийра. Стоьла тIера шайн книжканаш а йитина, кIелдIахула схьаьхьаьжира Джамбуллий, Замий. Царна гуттара а хазахетара, шайн нана дадица къамеле йаьлча. Ша луьсту тетрадаш а дитина, хьоькху къолам а сацийна, Селита а йулаелира ша Iаччохь: Нурседин хаттарца цхьа «нун» тосаделира цунна.

— Царех йолчу кинога хьажа луур дарий хьуна?

Тавсолтас хьажа йуккъе белхи бира: йоIа ишттачу мIераца наггахь лоцура xIapa. «ХIун дагадеъна-техьа хIокхунна хIинца?» — дагатесира Тавсолтина: цIа веъчахьана йа xIapa а, йа кхунна хууш, ши йоI а кино йахана йацара. Амма бусалба дин долийначу Iаьрбех йолу кино ган лаьара. Делахь а, йоIа шена цу тIехь цхьа гур богIарх а шекволчу воккхачу стага хаьттира:

— Ма-барра, шаьш Iаьрбий, мукъна, буй уьш?.. Йа вайнаш бу царех лелаш?

— ХIан-хIа! Ма-барра шаьш Iаьрбий бу, шайн махкахь, шайн дахар гойтуш.

— Баккъал бах ахь? Воьду со, тIаккха-м! «Со чуьра аравалийта… хьешаца шайна паргIато хилийта деш хир ду цо xIapa… Иза-м новкъа дац», — йоьIан хьесапах кхиъна, сапаргIатделира цуьнан.

— ХIа, дIаэца: ши билет ду хьуна! Лаахь, Джейран а йига! — тIетуьйхира Нурседас.

Анна Львовний, Селитий йелакъежира. «ХIай-й, нажжаз йаI, xlapa хилла-кх и!» — дагатесира Тавсолтина, хьаж тIехь йуха а белхи гуллуш. Джейран кортали а тиллина тохайелира.

— Хьо чохь Iе… хьешашка а хьожуш! — элира Тавсолтас.

— Дика ду. Дика ду! — хIинца чохь йуьсуш а хазахийтира Джейранна: шен Ахатца зама йаккхар кхин а мерзах дара цунна. Амма, йуьхьа тIехь цIийелира иза: эхь хийтира Ахатана хьалха.

— Делахь, цхьаьний гIyo вайша, — аьлла Тавсолтица аравелира Егорыч. Ахатан бIаьргаш ойлане охьадахара.

— Нурседа! Иза хIунда хьажийра ахь оцу кино? ХIун кино йу и? — хаьттира Селитас.

— И-м и вуха веъчахьана, гур дара вайна! — хIиллане йелакъежира Нурседа. Бехха Iийра хIорш, бераш дIа а дийшийна, сакъоьруш, къамелаш деш.

Цхьацца керла хIуманаш а, массарна а хуу хилларш а кегийна девллачул тIаьхьа, къамел адамийн оьздангаллех а, догцIеналлех а тасаделира. Селитина къасто лиира: муха хила веза-техьа стаг шен кийрахь гIуьттучу лааршца, вуьззина догцIена а вуьсуш оьздангаллин барама чуьра а ца волуш? Ткъа Нурседас дийца даьккхинера: хIораннан а мел ницкъ кхочу-те шен кхоллам билгалъбаккхарехь. Массо а резахилира, и ший а хаттар вовшахтосуш, Анна Львовнас далийнчу хьесапна:

— XIopа стаг а декхарийлахь ву шен кийрахь гIуьттучу лааме ладогIа: Iаламан ницкъаца хуьлда иза йа дахаран Iамарца хуьлда. Амма царалахь, хьекъалца литтича, оьздангаллина дуьхьал а ца догIуш, йукъараллин хьашташний, шен кхиарний, могушаллиний пайдехь дерш кхочушдан деза; харцахьара лаарш, кхетаман ницкъаца хьаьшна, кIелдита деза. Оцуьнца йу адаман коьртачех цхьа башхалла. Вуьшта, оьздангалле а ца хьоьжуш, шен дегIан лаамехьа ваьлла стаг, адамаллех волуш, хьайбанан амалшка воьрзу.

Шеца хааделла харцахьара лаар эшадаро чIагIйо адаман оьздангалла а, цуьнан ша-шех йолу бакъ куралла а. Схьагарехь, вешан лаарш даима кхетамца литтар, царна тIера вешан урхалла карара цкъа а дIацахецар ду-кх вешан кхолламан харш а вайга билгалдокхуьйтург!

Селитас, тата дайина, устазе санна, ладоьгIура Анна Львовне: хьехархочун хьесапехь шен дахаран некъ а нислой хьоьжура иза.

Кхеран къамелаш чекхдовллуш, кинора хенал хьалха цIа кхечира Тавсолта.

— Хаза йарий Iаьрбийн кино, дада? — самукъане хаьттира Селитас

— Со-м ца Iийра и чекхйаллалц: уьш мичара бу Iаьрбий?.. йа бусалбанаш а? Цхьа цIерш йара-кх бусалбанийн, Iаьрбий лела иштта: шляпанаш а техкина, можмаш йаьшна! Ткъа зударий… тпуьй! — корта а хьовзош, цIенкъа туйнаш туьйхира Тавсолтас. — Шаберш коьртаIуьйра, месаш хедийна. Ткъа цхьаберш, пхьаьрсаш а дерзина,