Зоркі над палігонам - Алесь Жук

— Вось так, таварыш маёр. — Падпалкоўнік павярнуўся да Бялова.— Стральба наогул прайшла нядрэнна. Я не спадзяваўся на такую. Афіцэры паказалі ўменне валодаць машынамі і зброяй... Але тое, што здарылася пад канец стральбы, перакрэслівае ўсё добрае. Мне хочацца пажадаць, таварышы афіцэры, каб салдаты стралялі гэтак жа ўпэўнена і граматна, як і самі афіцэры, каб вашы падраздзяленні былі выдатнымі ў баявой падрыхтоўцы, у дысцыпліне. Аднак пра тое, што здарылася сёння, я буду дакладваць як пра надзвычайнае здарэнне. Не ведаю, якія вывады будуць зроблены з гэтага. Але і так ужо ясна, што вы цалкам не справіліся з даручанаю вам справаю, таварыш маёр.

Падпалкоўнік быў высокага росту, шырокі ў плячах, магутны. I па тым, як ён няспешна гаварыў спакойным, добра пастаўленым голасам, і як ступаў туды-сюды не-калькі крокаў, і нават як паварочваў галаву,— ва ўсім адчувалася сіла, улада і задаволенасць ёю.

— Вы самі разумееце, таварыш маёр. Годы ёсць годы, усе мы ім падуладныя,— звысака, самазадаволена супакойваў ён маёра Бялова, як аб'яўляў прысуд.

Маёр Бялоў не варухнуўся. Толькі Карповічу здалося, што нават і пры досвіткавым святле ён убачыў, як пабялеў твар маёра Бялова і як ён моцна сцяў вусны.

— Ясна, таварыш падпалкоўнік. Падвядзенне вынікаў збораў будзе ці не? — дзелавым, скупым вайсковым словам запытаўся маёр Бялоў, усё роўна, як тое, што было сказана да яго, было нечым дробязным.

— Думалі, у панядзелак. Хаця гэтага нават і мы гарантаваць не можам. Я вам раю, таварыш маёр: пісьмова падрыхтуйце кароткую атэстацыю на кожнага афіцэра і раздайце камандзірам часцей. Каб яны ведалі, як займаліся і чаго варты іхнія людзі. Як ваша прозвішча, таварыш лейтэнант? — запытаўся падпалкоўнік у Ласцова, дастаў запісную, запісаў ягонае прозвішча, нумар пакоя ў інтэрнаце і дазволіў заняць сваё месца ў страі. Пажадаў усім на развітанне:

— Шчаслівае службы, таварышы афіцэры!

Маёру Бялову падпалкоўнік казырнуў, працягнуў руку, але маёр не падаў свае, быццам не заўважыў гэтага падпалкоўнікавага руху.

Падпалкоўнік шырокімі няспешнымі крокамі ўпэўнена пайшоў да свайго «газіка», які ўжо слаба вурчэў маторам на дарозе. Шафёр адчыніў дзверцы, машына цяжка загойдалася з боку на бок і імкліва кранулася з месца.

Маёр Бялоў прайшоў перад строем, пазіраючы на афіцэраў, нібы хацеў запомніць кожнага з іх. Ён крыху сутуліўся. I цяпер, упершыню за ўвесь час збораў, выдаваў і старым і стомленым.

Пачынала развідняць, і ў скупым святле восеньскага дасвецця твары афіцэраў здаваліся суровымі, мужнымі, а самі хлопцы намнога старэйшымі. Усё роўна, як на твары ім лёг шэры сталёвы водсвет.

Здавалася, маёр хацеў угледзець некага ў гэтым страі, пазнаць. Ён прыпыніўся перад Карповічам.

Потым як спахапіўся, што за ім назірае гэтулькі вачэй, расправіў плечы, адкашляўся, чамусьці сказаў:

— У вайну ў мяне двух сыноў немцы спалілі... Маленькіх яшчэ...

Паправіў папругу і загаварыў роўным, тым самым скупым складам, як і заўсёды, дэталёва разбіраючы стральбу кожнага.

— У панядзелак зранку, калі нічога не пераменіцца, збіраемся ў наш клас, дзе праводзіліся заняткі па тактыцы. Падвядзём вынікі, а потым разыдзецеся ў падраздзяленні. Лейтэнант Карповіч! Вы паведзяце калону машын. Абавязкова адрэгулюйце пераход цераз шашу, праверце сувязь. Выцягвайце калону.

Пакуль Карповіч выцягваў калону, маёр нерухома стаяў у бронетранспарцёры і назіраў.

Асветлены скупым ранішнім святлом, суровы і нерухомы, быццам помнік, ён прапусціў калону і доўга глядзеў ёй услед, аж пакуль апошняя машына не знікла за паваротам у лесе, на выбоістай танкавай дарозе, як за хвалямі.

Тады маёр далікатна крануў за плячо механіка, і бронетранспарцёр паволі паехаў па ўезджанай гладкай аўтамабільнай дарозе.

РАЗДЗЕЛ 5

Карповіч, здаецца, і не памятаў, калі апошні раз гэтак радаваўся таму, што цэлы дзень вольны, што можна не ўставаць рана. Хоць усё роўна не спалася — прывык уставаць у адну пару. А як прыемна было адзяваць шаўкавістую, мяккую, адпрасаваную рубашку з пагонамі і штаны навыпуск. Адразу адчуваў сябе лёгкім, стройным, маладым.

Удзень Карповіч паехаў у горад — светлы, па-восеньску сцішаны, ужо з лёгенькаю смугою і з жоўтым лісцем, шчодрым, сухім, якое пакуль што не прыбралі. Гэта потым, як пасыплецца яно, буйнае, цяжкае, калі пойдуць дажджы, калі пачнецца сапраўдная сумная восень, будуць прыбіраць і паліць лісце. Цяпер у горадзе было яшчэ толькі восеньская свята, яшчэ была апошняя летняя ласкавасць сонца.

Карповіч паволі хадзіў па вуліцах, косячы вокам на вітрыны магазінаў, дзе відаць было ягонае адлюстраванне, заходзіў у паркі і скверыкі.

Было чамусьці радасна на душы ад свае адзіноты, ад гэтае святочнасці. Здавалася, што няма нічога лепшага за гэту святочнасць, хацелася, каб засталася яна з чалавекам на ўсё жыццё.

Вярнуўся ў інтэрнат крышку стомлены, але супакоены і задаволены самім сабою і сваім жыццём.

I Рыбачонак, і Яноўскі, і Сабанееў — сябры па зборах — чакалі яго, каб адсвяткаваць заканчэнне вучобы, схадзіць вечарам на танцы ў гарнізонны Дом афіцэраў.

Танцавальная зала была на першым паверсе, прасторная, з паркетнаю бліскучаю падлогаю, вялікімі дарагімі люстрамі, якія залівалі ўсё белым, зіхатлівым святлом. На невялічкай эстрадзе іграў аркестр суседняга вайсковага вучылішча. Праз адчыненыя насцеж вокны пахла цёплаю і вільготнаю ноччу.

Дзяўчаты — а іх збіралася на танцы многа — у белых сукенках, прыгожых кофтачках здаваліся ў гэтым яркім святле незвычайнымі. Яны стаялі групкамі, дзенідзе з хлопцамі, нешта ціха гаварылі паміж сабою, смяяліся ціхім смехам, і гэты смех несціхана цурчэў, быццам званілі далёкія званочкі.

Хлопцы тоўпіліся ля ўвахода, выходзілі пакурыць, прыглядаліся да дзяўчат, выбіралі, і дзяўчаты таксама прыглядаліся да афіцэраў.

Карповіч не пазнаваў сябе. Будучы студэнтам, ён амаль не хадзіў на танцы, не любіў, каб яго разглядалі і самому выглядаць нечага. Гэта здавалася непатрэбным, лішнім.

А цяпер ён адчуваў задавальненне і радасць ад таго, што прысутнічае ў гэтай зале, напоўненай светлымі дзявочымі галасамі, ад таго, што бачаць яго і ён можа таксама глядзець на дзяўчат і ўсміхацца ім проста так, прыязна і радасна.

Калі пачынаўся танец, Карповіч ішоў цераз усю залу, запрашаў дзяўчыну, жартаваў з ёю. I жартавалася лёгка і дасціпна.

Так многа танцавалася Карповічу і так добра весялілася, бадай, толькі на выпускным вечары. Але гэта было даўно, быццам за цэлымі стагоддзямі. I над тымі дзяўчатамі ў белых сукенках, і над тымі маладымі бярозавымі прысадамі вакол школы прамчалася многа часу!

Карповіч і сам не заўважыў, што часцей за ўсё пачаў танцаваць з Анюткаю, невысокаю тоненькаю дзяўчынаю ў белым касцюме, з доўгімі распушчанымі па плячах валасамі і крышку журботнымі вачыма.

Пазнаёміў іх Рыбачонак. Карповіч, як толькі ўгледзеў, што Рыбачонак нахіліў сваю чорнавалосую кудлатую шавялюру да дзяўчыны, нешта гаворыць і ківае на яго, на Карповіча, зразумеў, што расказвае дзяўчыне пра яго. I потым Рыбачонак падышоў да яго з дзяўчынаю, пазнаёміў. Карповіч хацеў пажартаваць, але раптам усе жарты вылецелі з галавы, і ён не адважваўся глядзець на Анютку.

А Рыбачонак не пераставаў жартаваць, смяяўся, пабліскваючы чорнымі гарачымі вачыма. Гэта было на руку Карповічу — дзяўчына не заўважала, што ён бянтэжыцца.

— Танга. Запрашаюць нашы дарагія дзяўчаты! — аб'явіў адзін з аркестрантаў, рослы курсант з пабітым воспаю тварам.

Рыбачонкава сяброўка, мажная дзяўчына з белымі дробна завітымі валасамі, запрасіла свайго кавалера, і Карповіч застаўся з Анюткаю. Анютка схіліла галаву, запрасіла яго, лёгка і нячутна пайшла ў пары.

Калі позіркі іх сустрэліся, дзяўчына ўсміхнулася так шчыра і даверліва, што Карповіч таксама ўсміхнуўся — і адчуў, як спадае цяжар няёмкасці і скаванасці.

— Вы часта бываеце тут? — запытаўся Карповіч.

— Не. Першы раз. Мы нядаўна пераехалі сюды, бацьку перавялі на службу. 3 Поўначы. Вы тут усе такія загарэлыя...

Карповіч пачаў жартаўліва расказваць пра службу і пра тое, як ён стаў афіцэрам. Анютка здзівілася, калі даведалася, што ён географ.

— Праўда? Ой, як здорава! Я паступала гэты год на геолагаразведачны факультэт. Не прайшла па конкурсу. На наступны год абавязкова паступлю!

Яна сур'ёзна паглядзела на Карповіча.

— Мабыць, дарэмна я гэты год не ўладкавалася на работу дзе ў экспедыцыю... Рашыла рыхтавацца яшчэ год.

— Паступіш, Анютка! Калі не геалагіняю будзеш, то выйдзеш замуж за Мішу і станеш геаграфіняю. Яшчэ ганарысцей гучыць — геаграфіня,— пажартаваў Рыбачонак, які танцаваў побач.

Анютка пачырванела, зірнула на Карповіча, быццам прасіла ў яго абароны.

Вялічка цэлы вечар танцаваў з высокаю, даўганогаю дзяўчынаю ў чырвоных штанах і квяцістай кофтачцы. На галаве ў дзяўчыны быў чорны парык, які пры яркім святле лямпачак адсвечваў сінявою. Вольнаю паходкаю, крыху прытрымліваючы сяЬроўку за локаць, Вялічка паходжваў па зале. Яны разам выходзілі і пакурыць на двор.