Дубянецкі - Неизвестно

Сёлета, дарэчы, у нас у кватэры, здаецца, без жывых кветак не было ніводнага дня. Вельмі часта іх бывае не менш, чым сёння, а нават і больш. Самым кветка- вым быў сакавік. Палову месяца кватэра патанала ў кветках у сувязі з маім 4-м чыслом. Мала чым саступіла другая палова - развітання Марыі з калектывам, са “штатнай” працай. А далей пайшлі кветкі са сваёй дачы. А гэта будзе ўжо да глыбокай восені! Узімку даводзіцца наведваць час ад часу Камароўскі рынак, каб адтуль прыносіць у наш дом кветкі.

У свой Дзень фынка атрымала шмат дарагіх падарункаў - ад кніг, цукерак і парфумаў, да прадметаў адзення і абутку. Усіх названых відаў было няма- ла. Але ж кідаецца ў вочы адна акалічнасць: зробленае, звязанае, пашытае рукамі дарыльшчыкаў - значна вышэйшай якасці, чым тое, што зварганена на сацыялістычных прадпрыемствах.

Вось маленькі, а які паказальны, прыклад - духі “Фея ночи”(“Начная фея”). Яны, як там пазначана (заўважым: у вельмі неадпаведным месцы) маюць год- насць групы “Экстра”, ГОСТ 17237-71”. Цана - 12 рублёў. Гэта і за вядро такой вады нятанна. А тут маленькі флакончык на кубікаў тры вадкасці (каля 3, 5 см. у дыяметры донца і 3 см. вышыня флакона-цыліндра!). Можа дзяржава, каб не сорамна было драць са “свайго” народу столькі яго мазольных грошай, пастара- лася аформіць гэты тавар? Дзе вы бачылі? Просценькае шкельца. Просценькая гладзенькая цыліндрычная бутэлечка. Просценькі пластмасавенькі няўклюдны корачак. А на ім - яшчэ больш няўклюдная шэрая пачварная накрыўка ледзь не велічыні бутэлечкі. Злачынна паскудная для такой цаны ўпакоўка з мяккага кардону невыразных шэра-чорных колераў, на чатырох асноўных плоскасцях каробачкі два вялікія матылі, мабыць, тыя “феі”, а ў сапраўднасці Pieris brassicae. Абадок “пастамента” ўвесь у тэкстах. Тут мы знайшлі і як называюцца творчыя і вытворчыя таленты - “Масква. СССР. Ф-ка “Новая заря”. I марка гэтай са- вецкай фірмы ёсць - усё, як у людзей. Дэвальвіраваная абрэвіятура тут азначае, што “тавар, зроблены на экспарт(!). Цікава, якія асацыяцыі гэтае “фэ” выкліча ў Iрынкі? Ці патрывожыць яна тое, што ў маўзалеі на вялізнай плошчы?..

У канцы лютага-пачатку сакавіка пачаліся нашыя амарылісы. Iх было столькі, што рэзалі нават у букеты. За вокнамі - снег, трашчыць мароз, а дома бушуюць амарылісы. Мабыць, гэта і натхніла Галю напісаць цудоўны верш “Амарылісы”. Крышку пазней усцешылі нас і ружова-фіялетавыя званочкі глаксінняў. У самы пік цвіцення ад гэтых званочкаў не было відно ні раслінаў, ні вазонаў.

24 мая 1987 году. З 14-ці гадзінаў 40 хвілінаў глядзеў па Беларускім тэлебачанні праграму “Роднае слова”. Перадачу падрыхтаваў Вінцук Вячорка. Ён вадзіў гледачоў па адным з мінскіх універсамаў - “Гродна”. Гэта ўнікальнае гандлёвае прадпрыемства ў Мінску. Ды, мабыць, і ва ўсёй Беларусі: усе шыльды і шыльдачкі, аб’явы і этыкетачкі і г. д. напісаны... на бе-ла-рус-кай мове! Ці ж гэта не дзіва ў нас, у наш час, у краіне “з узорна вырашаным нацыянальным пытаннем”?!

Дзе мілы Вінцук знайшоў такое дзіва? А можа сам інспіраваў гэта? Як там бы ні было, а Вінцук заслугоўвае найвялікшай нашай падзякі і захаплення, найлепшага слова пра сябе. Колькі ён робіць, каб вярнуць гаротным белару- сам забраную ў іх мову! Бачыце, з тэлекамерай і мікрафонам дапяў нават да крамы. А колькі і як ён дзейнічае ва ўласцівых яму ўмовах, у інтылігенцкіх і маладзёжных аўдыторыях, ва ўстановах культуры.

Дай Божа, табе здароўя, дарагі Вінцук! Беражы цябе, Божа, ад падонкаў і свінней! Можа тое, што я паведаміў учора Вінцуку, будзе карысным у яго вялікай патрыятычнай дзейнасці.

А цяпер вось Цэнтральнае тэлебачанне хваліць нядаўніх “ворагаў савецкага народу” паэтаў Гумілёва і Севяраніна. Няхай жыве Адліга-2!

26 мая 1987 году. “Самая дэмакратычная” ў двухкоссі краіна СССР паволі, паволі вызваляецца ад ганебнага двухкосся:

Вярнуўся са шматгадовай ссылкі акадэмік Андрэй Сахараў. Больш за сто барацьбітоў за правы чалавека вызваленыя з турмаў, канцэнтрацыйных лагероў, з “псіхушак”, некаторым з іх дазволена выехаць на жыхарства за мяжу.

У часопісах пачалі публікаваць не толькі забароненыя творы прызнаных савецкіх пісьменнікаў, але таксама і творы былых “ворагаў народу”, гэта значыць, сапраўдных патрыётаў, з такім ярлыком рэпрэсаваных Леніным, Сталіным і іх паслядоўнікамі.

Друк, радыё, тэлебачанне патроху набіраюць нармальныя рысы нармальных сродкаў інфармацыі.

Рыхтуюцца адпаведныя законы-гарантыі правоў чалавека. Вось, напрыклад, толькі што апублікаваны парадак чарговай, сёмай, сесіі Вярхоўнага Савету СССР. Сярод пытанняў бачым і такія, як: “Аб праекце Закону СССР пра ўсенароднае аб- меркаванне важных пытанняў дзяржаўнага жыцця” і “Аб праекце Закону СССР пра парадак абскарджання неправамерных дзеянняў службовых асобаў, якія парушаюць правы грамадзянаў”. Вось без якіх нават законаў 70 гадоў абыходзіліся? Жах!!!

Скажам прама, што гэтага зусім нямала, калі ўлічыць, што “Адліга-2” аб- вешчаная Міхаілам Гарбачовым (дай Бог яму здароўя!) не так даўно. Калі захаваюцца гэтыя напрамкі дэмакратызацыі і цяперашнія яе тэмпы, калі гэты ачышчальны працэс ахопіць усе сферы культурнага, грамадскага, гаспадарчага і нацыянальнага жыцця краіны, то і сапраўды гадоў так праз дзясятак СССР, мабыць, можна будзе ўжо назваць дэмакратычнай дзяржавай.

Вось і цяпер стала вядома, што КДБ перастаў глушыць перадачы радыёстанцыі “Голас Амерыкі”. А крыху раней гэта зроблена і ў адносінах да перадач радыёстанцыі “Бі-бі-сі”.

Гэтая падзея супала з вывадам у эфір беларускіх нацыянальных праблемаў. Абмяркоўваюцца выступление Ніла Гілевіча на апошнім пленуме Саюзу пісьменнікаў СССР, а таксама закрыты зварот дваццаці васьмі дзеячаў бела­рускай культуры да М. С. Гарбачова. I там, і там востра пастаўленае пытанне беларусізацыі Беларусі. I адно, і другое можна было б назваць адным гучным воклічам: “Спыніць русіфікацыю Беларусі!”. Як ніколі дагэтуль, у эфіры, на- рэшце, пачалі лунаць словы важкіх нашых дакументаў. Толькі цяпер, можа, увесь свет пачуе пра наш боль, пра нашую смяротную бяду.

4 чэрвеня 1987 году. Адбыўся найвыдатнейшы пленум праўлення Саюзу пісьменнікаў БССР. Пленум праходзіў у Доме літаратара з 10 да 20 гадзінаў пад наглядам інструктара ЦК КПСС(!?) А. С. Філіна, загадчыка аддзела ЦК КПБ I. I. Антановіча, намесніка Старшыні Савету Міністраў БССР Н. М.Мазай, загадчыка сектару мастацкай літаратуры ЦК КПБ А. I. Бутэвіча, пры ўдзеле некаторых “профільных” міністраў і іншых “спецыялістаў”. Афіцыйна ставілася на яго абмеркаванне пытанне “Сацыяльныя і маральныя праблемы ў жыцці і літаратуры”. Гэта дало магчымасць глыбока прааналізаваць тую тупіковую сітуацыю, што ўтварылася ў нас з беларускай моваю і вакол яе. До­брым штуршком тут быў цудоўны даклад Ніла Гілевіча.

Пасля яго выступіла 18 чалавек. Акрамя таго, было нямала пытанняў. Не­каторыя з іх можна лічыць цэлымі выступленнямі.

I так, прамоўцы і сёе-тое з іх прамоў.

1. Янка Брыль. 3-ці том “Шэметаў” Міколы Лобана так зарэдагавалі ў часопісе “Полымя”, што адны рэбры засталіся. А за гэтым недарэчным варыянтам пайшло і выдавецтва “Мастацкая літаратура”, выпускаючы твор у свет.

Дзе-нідзе ў рэдакцыях і выдавецтвах любяць купюры. Прыгадаем хоць такі факт, калі большасць рэдкалегіі часопіса (“Маладосць” - М. Д.) прагаласавала за купюры ва ўспамінах (I. Шамякіна - М. Д.) пра Андрэя Макаёнка.

Прамоўца патрабаваў вярнуць беларускай літаратуры Алеся Гаруна, Цішку Гартнага, Усевалада Iгнатоўскага і шмат іншых, супраць якіх і цяпер яшчэ не сціхае голас прыдворнага рэбэ.

2. Віктар Каваленка. Перагледзець няправільныя ацэнкі “нашаніўскага” пе- рыяду беларускай літаратуры, а таксама перыяду грамадзянскай вайны.

Праз выдавецтвы “Навука і тэхніка” і “Народная асвета” выпусціць цыкл нарысаў аркушаў па дзесяць пра пісьменнікаў, на якіх крытыка яшчэ дагэтуль не звярнула грунтоўнай увагі. Гэта такія пісьменнікі, як Алесь Разанаў, Алесь Жук, Анатоль Кудравец, Васіль Зуёнак, Пятрусь Макаль.

Падтрымаў закід дакладчыка ў адрас Сямёна Букчына, які ў апошнім выпуску “Литературной газеты” прызнаў моўную сітуацыю ў рэспубліцы нармальнай.

Абараняў Алеся Адамовіча, якога крытыкаваў Ніл Гілевіч за выказанае ім у друку жаданне “паглядзець на апошняга чалавека, што застаўся жывы, знішчыўшы свет”.

Выказаўся за права кожнага на дыскусію.

3. Генадзь Бураўкін. Асудзіў “цэлую кагорту паважаных маўчуноў”, якія быц- цам бы і не бачаць, да якога стану даведзена нацыянальнае пытанне ў Беларусі. А можа іх пераканала і супакоіла спрытнае жангліраванне лічбамі, што набыло цяпер пагрозлівы размах?

А сапраўдныя лічбы, узятыя з афіцыйных статыстычных даведнікаў, вы- глядаюць вось як:

Выданне кніг і брашур у СССР на нацыянальных мовах (адпаведна ў 1940 і 1981 гадах, мільёны экземпляраў): на украінскай мове 41, 3 - 99, 2 на латышскай мове 2, 4 - 12, 9 на эстонскай мове 2, 2 - 13, 3 на беларскай мове 7, 8 - 7, 9