Сiбiрская аповесць (на белорусском языке) - Владимир Орлов

На вулiцы Iрку падабраў Жора на мянушку Кот, якi меў жывое i карае левае вока i шкляное i блакiтнае правае. Жора быў шчодры, але два падарожжы на зону ў Мардовiю (недзе там у халодным месяцавым святле сябры i прайгралi ў карты ягонае вока) дарэшты пазбавiлi Ката ў адносiнах з жанчынамi ўсякай абыходлiвасцi, i самым ласкавым, што чула Iрка перад хвiлiнамi блiзкасцi, былi адрывiстыя загады накшталт "Ложись!" або "В стойку!". Калi Жору забралi трэцi раз, яна праходзiла па справе сведкай, а потым скарбовым коштам прыехала на "хiмiю", дзе i занялася складаннем спеўнiка, што трапiў да маiх рук у дзень прыезду.

Калi Iрка замаўчала,на плыўнай рачной лукавiне паказалася лава сплаўнога лесу, аднак цяпер я не ўспамiнаў дзеда Максiма. Я глядзеў на тонкiя Iрчыны шчыкалаткi i прыцэўкi, думаў, наколькi яна прыгажэйшая за маленькую Вiку, i не верыў нi ў Жору-Ката, нi ў фiлосафа Юру, што мог завесцi яе на Лiцейным у першы-лепшы пад'езд i расшпiлiць на сваiх джынсах маланку. У закутку душы шкрэблася спадзяванне, што ўсё гэта з разраду туфты, якой кармiлi нас прыблатнёныя ягаднiнскiя падлеткi.

"Ты знаешь, я не верю", - неяк па-дзяцiнаму разгублена прамовiў я, каб штосьцi сказаць. Iрчын твар пабiла чырвонымi плямамi, i яна рванула на галаву маечку з алiмпiйскiмi кольцамi. "А вот это видал?"

Пасля таго я доўга баяўся зiрнуць у яркiм святле на аголеныя жаночыя грудзi, бо бачыў мала чаго страшнейшага за маладую грудку, спрэс пакрытую густой мёртва-сiняю татуiроўкай.

"А теперь все! Уё...й! - раз'юшана працадзiла Iрка. - Понял? Уе...й!" Цi то ад непатушанага недакурка, цi то ад самой Iрчынае лютасцi пад нагамi ў яе пачало тлець шыгавiнне. Яна ўскочыла, i з яе яшчэ свежых чарэшневых вуснаў пасыпалася такое, што маiм вушам закарцела скруцiцца ў трубачкi, а галаве ушрубавацца ў плечы i яшчэ далей, каб схавацца дзе-небудзь на дне страўнiка.

Сцежка вяла мяне прэч, а ў патылiцу павутамi ўпiвалiся набрынялыя нянавiсцю словы, сярод якiх "уё...й!" было цi не самым цнатлiвым i чыстым.

Прысмак якойсьцi зробленай на цёплым камянi над ракою памылкi не пакiдаў мяне ўвесь наступны тыдзень. Магчыма, гэтае няўтульнае пачуванне падтрымлiваў нарад на будаўнiцтва пяцi тыпавых драўляных прыбiральняў. Нам з Генiкам выпала капаць ямы ды збiваць седалы з "ачкамi". Пачаўшы з элементарнага класiчнага ромба, мы спакваля асвоiлi сэрца, а пад канец з дапамогаю нажоўкi i долата быў народжаны шэдэўр у выглядзе пяцiканцовай зоркi.

(Праз паўгода, калi нас пацягнуць за самвыдавецкiя альманахi - рукапiсны наваполацкi "Блакiтны лiхтар" i нашу машынапiсную родную гiстфакаўскую "Мiлавiцу", - маёр КДБ пад час прафiлактычнае размовы будзе казаць: "Не думайте вилять хвостом. О вас нам известно решительно все. Например, ваши стройотрядовские, так сказать, туалетные художества. В своем националистическом угаре вы дошли до изощренного надругательства над пятиконечной ленинской звездой". Я паспрабую рэабiлiтавацца, называючы сцiплыя дасягненнi ў выпiлоўваннi бяскрыўдным жартам, ды эфект атрымаецца адваротны. "Значит, кто-то спускает штаны, делает в дорогой каждому советскому человеку символ, и это, как вы выражаетесь, "жарт"?" "Гэта даўнi салярны сымболь, буду баранiцца я. - Яшчэ старажытныя iндыйцы..." "Можете рассказывать это своим "старажытным" индийцам". "Свастыка, мiж iншым, таксама сымболь сонца", неабачлiва вырвецца ў мяне, i я нарвуся на ледзяное пракурорскае пытанне: "Почему же вы в таком случае не вырезали свастику?") Наш расквечаны сякiмi-такiмi прыгодамi, але збольшага ўпарадкаваны побыт зрабiў рэзкi паварот, калi празаiк Джон Галяк скiнуў з сябе дрымоту i нечаканым манеўрам адбiў у начальнiка будупраўлення, якому мы падпарадкоўвалiся, цёмненькую амазонку Святланку.

Калi вы нiколi не рамантавалi вузкакалеек, забiваючы за дзень у спружынiстыя шпалы па пяцьсот кастылёў, вам цяжка будзе даўмецца, чаму мы з такой тугою прыгадвалi сытае вуркатанне бетонамяшалкi i глыбокiя ношкi з рошчынаю цi з пiрамiдаю цэглы. Заставалася суцяшацца тым, што ў любой сiтуацыi прысутнiчае i станоўчы момант.

Таежная вузкакалейка дапамагла ранняму мне больш глыбока адчуць i спасцiгнуць ранняга Ўладзiмiра Караткевiча, якога я тады адкрываў дзякуючы Генiку - першаму на маiм шляху гарадскому чалавеку, што гаварыў па-беларуску не на сцэне i не з тэлеэкрана.

Згадзiцеся: чытаць баладу "Паўлюк Багрым", адлежваючы бакi на панцырным iнтэрнатаўскiм ложку i смокчучы з рыльца "лiдскае" або "жыгулёўскае" - гэта адно, а разгарнуць кнiжку ў кароткi перакур, калi ад вiдна да вiдна махаеш з-за пляча кувалдай, цаляючы па натурыстых кастылях, - зусiм iншае, i здаецца, што гэта якраз пра цябе:

А ў краiне так цяжка

(Асiны ад ганьбы палаюць),

I над ёй фанабэрыцца

П'яны, разбэшчаны гун.

Як пры князю Ўсяславе

Дзень вялiкi, а луста малая.

Як пры князю Ягайле

На кожную спiну бiзун.

На жаль, новая праца спрыяла адно глыбокаму пранiкненню ў таямнiцы мастацкае творчасцi. З астатнiм атрымлiвалася тугавата. Праязджаючы паўз нас на вiсклiвай дрызiне, падобны да хамяка з туга набiтымi шчокамi начальнiк будупраўлення зларадна галёкаў: "Что, студенты, зае...сь?"

Колькi дзён мы з непрывычкi сапраўды ледзьве дабрыдалi ўвечары да сваiх тапчагаў, а выпаўзшы на ватных нагах да вогнiшча, бездапаможна засыналi на плечуках у пасiяў. Гэта тады Мiхась Чарнiловiч назваў кувалду найлепшым супрацьзачынальным сродкам. Аднак маладыя арганiзмы хутка ўзялi сваё, i Мiхасёва дэфiнiцыя страцiла актуальнасць яшчэ да таго, як цёмненькая Святланка засумавала па мужчынскай ласцы настолькi, каб вярнуцца да хамякападобнага начальнiка.

З хiмiкамi мы па-ранейшаму сустракалiся толькi ля вогнiшча, што зазвычай настройвае чалавека на мiралюбны лад. Памiж намi дзейнiчала няпiсаная дамова: яны, хiмiкi, не будуць чапаць нi нас, нi амазонак, а мы, студэнты, не будзем што б нi прычынiлася ў "хiмкомплексе" - стукаць ментам.

Мiрнае суiснаванне ляснулася на Дзень будаўнiка.

За ўсе два будатрадаўскiя месяцы гэтая жнiвеньская нядзеля лiчылася адзiным выхадным, калi можна было выспацца i наладзiць законную балюшку.

Параiўшыся са сваiмi амазонкамi, мы вырашылi адзначыць свята на тэрасе так зваўся аточаны кедрамi чысты лапiк берага, што абрываўся да ракi строма, як мур фартэцы. Блукала пагалоска, быццам за жалезным Язэпам з той стромы выпраўлялi ў рай цi ў апраметную падарожнiкаў па ГУЛАГу, таму тубыльцы i хiмiкi не надта ганаравалi тэрасу. Нас такiя размовы не спынялi, i кожны (вядома, не адзiн) паспеў ужо ацанiць вартасцi гэтай падобнай да вялiкай альтанкi зацiшнае мясцiны, дзе апрача ўсяго iншага можна было, не падымаючыся з долу, дасхочу наесцiся буйных салодкiх бруснiцаў.

Усё iшло б ладам, каб Бугру з Толiкам Раслiнскiм з суседняга фiнскага дамка не заманулася ў той дзень выпiць з самае ранiцы. Мне цяжка сказаць пра Толiка што-кольвек iстотнае, акрамя таго, што ён свяцiў з рота залатым зубам i без вялiкiх поспехаў займаўся ў секцыi бокса, а таму прывёз у Сiбiр пальчаткi i часам баксiраваў з "цяжкiм" падлеткам Вiцем.

Мiша Бугор быў асобаю зусiм iншага кшталту i сумеру.

Пяць гадоў Мiша плаваў на СРТ, што расшыфроўваецца як сярэднi рыбалоўны траўлер.

Марское жыццё цяжка назваць школаю высокай маральнасцi.

Мiша пiў вiскi на Ньюфаўндлендзе i, прымушаючы абарыгенаў акругляць вочы i застрашана блiскаць бялкамi, галёнамi скупляў медычны спiрт у аптэках Гаваны i Сант'яга-дэ-Куба. Змыты хваляю за борт ля берагоў Данii, ён трапiў у партовы шпiталь, а адтуль, дзякуючы знаёмству з вусатым польскiм матросам, што прызнаў Мiшу за земляка - у тамтэйшы публiчны дом.

У доме пад чырвоным лiхтаром прыяцелi сербанулi рому, выбралi з прапанаванага гаспадыняю фотаальбома па дзяўчыне i бадзёра накiравалiся ў нумары.

У самае адказнае iмгненне Мiша з ягонай маленькай мулаткаю пачулi ненавязлiвы стук у дзверы, а ўслед далiкатнае пытанне на чысцюткай расейскай мове: "Товарищ Горелик, вы здесь?" Абвялы Мiша не паспеў нацягнуць штаноў, як з калiдора пачулася ўжо не пытанне, а загад: "Товарищ Горелик, открывайте! Мы знаем, что вы здесь". За дзвярыма стаяў малады супрацоўнiк савецкага пасольства, што прыехаў выпiсваць Мiшу са шпiталя.

Усю ноч Мiша на астатнiя грошы частаваў супрацоўнiка ў партовых барах, спяваў з iм задушэўныя расейскiя песнi i выслухоўваў цвёрдыя мужчынскiя абяцаннi, што ён, супрацоўнiк пасольства, - магiла i ўсё застанецца памiж iмi двума.

Калi карабель прывёз Мiшу ў Талiн i зухаваты матрос, цiхамiрна пасвiстваючы, сышоў на прычал, каля чорнай "Волгi" яго спынiў някiдкi чалавек у макiнтошы з упраўлення КДБ па рабоце з маракамi, дзе наведнiку публiчнага дома растлумачылi, што ён зганьбiў годнасць савецкага чалавека i камунiста i заслужыў спiсанне на бераг.

Тое Мiшава прыбыццё ў порт прыпiскi атрымалася нетыповым. Звычайна, адчуўшы пад нагамi талiнскую набярэжную, Бугор i кампанiя такiх самых сяброў-кавалераў абводзiлi наваколле фанабэрлiвымi позiркамi закiнутых у нейкую задрыпаную копанку альбатросаў i маналiтным кагалам тупалi на стаянку таксi. Падарожжа ў талiнскае прадмесце Пiрыта мела свой рытуал. Марскi воўк, якi хоць крыху паважаў сябе, браў адразу не меней за тры таксоўкi. У першай ён нядбайна кiдаў на сядзенне набыты недзе ў высокiх штармавых шыротах капялюш, у другой мясцiлася валiза, у трэцяй уладкоўваўся сам гаспадар. Кавалькада машын спынялася водблiз плывучага рэстарана-шхуны, адкуль усцешаныя афiцыянты паспешлiва выстаўлялi розную сухапутную драбязу.