Лаьмнаша ца дицдо - Магомет Абуевич Сулаев

профессоран Карынбаевн гIоьнца, Казахски пачхьалкхан университетехь Ахатна фазикан-ассистентан болх а, квартира а хьахийна хиллера.

Ша дIавоьдучу дийнахь Ахат хьалха Тавсолтин чухIоьттира Iодика йан, тIаккха Нурседа Iачу а вахара. Ший а йиша чохь йара. ПарггIат, сих ца луш, хьевала ца гIерташ, йижарийн Iодика а йина, вай-й вела а къежна, дIавахара Ахат. Селитина и мелла а хийцавеллачух тера хийтира. Амма цуьнан хийцаделларг схьакъасто хьесапан ницкъ ца кхочура: дегIан меженаш, хьалха санна, каде лелайора, аз а тохара санна декара. Делахь а, бIаьргаш хьалхачул кIоргге а, ойлане а хьуьйсура цуьнан. Цунна тIаьххье чуйеъна Асеткуль а, массеран а Iодика а йина, Селитина а, Нурседина а берташ а баьхна, шинна а совгIатна дикачу кIадин кийсигаш а йелла, дIайахара шен ирсечу, дайчу боларца.

Кхо де даьлча, уьш Алма-Ата дIабахара…

Айгерим а кестта маре йахара.

Шакен-агIай, Джейранний шаьш дисира Кульджанца. Лулахошца уьйр алсамйелира шина йишин. Къаьсттина чIагIдала дуьйлира Нурседин, Кульджанан доттагIалла. Тавсолтин Шакен-агIагIаьрга эхар а совделира.

* * *

Аьхкенан балхах садаIар а, гуьйренан беркатех пайдаэцар а дохьуш, схьакхечира кIайн Iа. Нурседин саметтадеанера: къоначу, ондачу даго дIалоьхкура кхоьлина ойланаш. Коьртехь а, куьйгашкахь а шортта гIopa дара, мича хьур ду а ца хууш. Шен комсомолалла карладаккха дагадеара цунна. Шаьш Караганде дIа ма-кхеччи, комсомольски учете хIоьттира иза. Амма, бохам а хилла, кхуза кхелхичхьана и гIуллакх кIелдисинера. Селитин билет-м чамди чохь Iуьллура схьаеъчахьана а: шега и цхьамма а хоьттуш ца хиларна IадIийнера иза.

Тавсолта маьркIажехь чувеъча, Нурседас, йишица бинчу бартаца, хаьттира:

— Дада! Хьуна ма-хаъара, тхойшиъ комсомолехь ма йу. Кхузарчу комсомольски организаце дIахIотта йоллу тхойша.

— Ваша ватIа цу къамелан! Аш хIун до хIинца комсомолах?.. Шайн белхаш а беш, бераш а Iалашдеш цIахь Iе…

— Дада, хьо-х кху Iедалехьа вара гуттар а. ХIинца комсомолана дуьхьал ву хьо? — хьовзийра и Нурседас.

— Ахь хIун дей, йоI! Хьайга цадогIург а ца дуьйцуш, IадIе! Кху Iедалан дитт дугIучу хенахь со ву бел Iиттинарг! — Тавсолтас куьйга эшара топ кхуссу кеп хIоттийра: — ХIоккхуза… жимма бел а хьакхалуш, — шен астагIчу аьрру когах гIаж Iоьттира цо. — Ткъа шу… чанталш!.. шу хIинца цу тIера стоьмаш лехьош ду!.. «Комсомолана дуьхьал ву»… Вац! Мелхо, хIинца комсомол йу вайна дуьхьал! Мича бахьница? — и аравелира. Селита дIатевжира дивана тIехь. Нурседас элира:

— Ахь хIун делаххьий, Селита! Чувеана цо хаттахь, со собране йахара аьллахь! Тховса колхозехь хуьлучу комсомольски собранехь со хьожур сайн гIуллакх дийца!

Селита чохь сецира берашца.

Тавсолта цIа ваза а волуш, йуха чукхечира Нурседа:

— Къамел дайтира. ГIиллакхе тIеийцира. Собранехь а Iайтира чекхйаллалц. Кхана кеч а дай, вайшинний а заявленеш, кехаташ дIада, элира. Бехк баьккхира. Шаьш гIo дийр ду а эли вайшинна! — дуьйцура Нурседас.

Тавсолта чувелира, вуса а велла. Шакен-агIагIаьргахь xIapa Iаш, цIа йеанчу Кульджана дийцинера комсомольски собранехь Нурседас хьекъале къамел дарх.

— Сун-м ца моьттура, и иштта кхеташ стаг йу! — хастийра цо Нурседа, шен дагахь дена а ша там бо моьттуш.

Бераш дIадийшош йоллура Селита. Чоь цIанйеш Нурседа хьийзара. Дикка лаьттира Тавсолта, вист ца хуьлуш. Селитас гIант тIехилийра дена:

— Охьахаа, дада.

Шен чу вахара и. Куьйга корта а лаьцна, вехха Iийра, маьнги йисте хиъна, заманах а, шех а ойла йеш. Хьалха цIахь xIapa дIахьаьжча а тоьура доьзалехь, Нурбикехула дIахаийтичхьана чекх а долура. Шен хIусаман а, доьзалан а да вара… ХIинца… Эрна звхьаза а ца волуш IадIер гIоле хетта, иза, ур-атталла, пхьор ца дууш, дIавижира. Сахиллалц гIенах дуьхьалтийсира хин йистехь лаьтта къона Нурбика, гуьлмаьнда бIаьргашна тIе а оьзна, aгIop а йирзина, шена хьалха меллаша коган буьхьиг хьоькхуш… ТIаккха лаьмнаш: сийна… къоьжа… лекха лаьмнаш! ТIаккха ша гира, астагIа а воцуш… къона… хулчеш а йуьйхина, атта лаьмнаш тIехула лелаш… ТIаккха Iин чуьра хьала кхунна дуьхьалвеара Денис, маццах, граждански тIеман хенахь, кхаьргахь лечкъина Iийна волу цхьа оьрсийн большевик. Куьйган эшара кхуьнга цхьанхьа-м дIакхойкхура цо… ЦIеххьана коьллаш йуккъера схьаиккхира верстана Церетели, кхалкъ а йегош, шаьлта а йаьккхина, чухьаьдира. Цунах дIакъаьхкина Тавсолта ахка вахара… йоьлхучу Селитас тIаьхьа куьйгаш а туьйсуш… ТIулгашна тIехула керчаш, чувогIура xIapa, иштта мукъна ша кIелхьараваларх воккхавеш… Амма… бухахь кхунна дуьхьал йуьхьигашца ирхйерзийна, малхехь лепаш, йийначу хьаьжкIех тера, инзаре дукха шаьлтанаш гира. Сиха садоьIуш, хьацаран кIур а хилла, царна тIекхачале самавелира Тавсолта. Корехула чу хьоьжура Iаьнан малх. Охьабоьжна гIайба цIенкъахь Iуьллура. Улло веъна, кхунна тIера йургIа охьаийзош воллура Джамбул…

* * *

Комсомоле йуха дIаэцна ши йиша сарахь хуьлучу собранешка роггIана йоьдура: вукхуьнан берашца чохь Iан дезара. Партин истори Iамочу кружоке а язйелира. Болх а дог догIуш бора…

Амма цу шарахь церан колхозехь йалта ледара хьийкъира, колхозхошна пайда а сов кIезиг кхочуш. Ткъа тIе, колхозан докъар цатоарна, мацалла эга дуьйлира жа а. Обкомера йеанчу комиссис гучудехира колхозан болх дIахIотторехь дохку дукха дерташ.

Февраль баттахь цу гIуллакхна гулйинчу колхозан собранехь, хIинца хасстоьмаш кхиочу бригадан звеньевая йаьккхинчу Нурседас а къамел дира:

— Суна а, дог лазадеш, новкъахета вайн бежнаш леш. Колхозан даьхни дебо декхарийлахь долу вай, мелхо а, и лахдеш догIу. Суна хетарехь, и хир дацара, правленис шен хеннахь докъар гулдеш йерриг колхозехь йоккха цхьа бригада вовшахтоьхнехьара, и мехала гIуллакх, цуьргаш йеш, бригадашна а ца доькъуш. Цундела, цхьайолчу бригадаша шен хеннахь докъар гулдинехь а, ткъа вукхара — сов тIаьхьий, кхечара — сов кIезаггий и гулдарна, — дийнна схьаэцча, колхозехь докъар дукха ца тоьи стохка а, кху шарахь а. Ткъа дIалехча, цунна бехкениг а ца караво! Амма ас цунна бехке лору йерриг правлени, къаьсттина — докъарх жоп луш волу председателан заместитель Аскеров Джатыбай. Ас предложени йалайо: тIедогIучу шарна хIинццехь уггар хIайтъаьллачех докъар гулден цхьа бригада вовшахтохар! Цул совнаха, сайн зударийн звеноца со оцу бригаде йаккхар а доьху ас!

ЦIийелла, трибуна тIера охьайоьссира Нурседа.

Чуьрчара тIараш деттара.

Президиумехь Iачу обкоман векало, хьала а айавелла, зал чу мохь туьйхира:

— И ду шуна дуьззина къамел!

Дукхаммо коьрта бехк Аскеровн бира. Аскеровс ма-хуьллу бригадирашна тIетоьттура бехк. Цуьнан къамел дохош, гIовгIа йелира чохь. Воьхна Аскеров, техкачу боларахь вахана, шен метта охьахиира.

— Тохарлерачух тера а вац вайн доттагI — элира Керима, лере а таьIна, Нурседега. Аскеров Джатыбай комендатурера кхуза ваьккхинера, дукха хан йоцуш. Амма керлачу меттехь а шен шира амал дIакхоьхьура цо. Выговор а дина, иза хасстоьмашлелорхойн бригадир ваьккхира хIинца. Нурседас баьхна, докъар кечдаран бригада вовшахтуьйхира, цо ма-деххара, шен звеноца, иза цу йукъа а йохуьйтуш. Бригадир Керим чIагIвира: иза а больницера колхозе ваьллера кхушара.

Цигара чуеъча, Нурседас:

— Суна хIун дагадеаний, Селита? — элира.

Селита ладогIа хIоьттира.

— Ахь берийн яслехь бечу балхана реза йац со. Башха болх аьлла хIума дац иза… Хьо