Былое, але не думы - Алесь Марціновіч

— Я панясу. Вам нельга.

— Што вы, — запярэчыў я. — Сам...

Яна нічога не адказала. Я і не здагадваўся, якую непасільную ношу ўзяў на сябе. Едучы ў ліфце, яшчэ неяк трымаў гэты пакет, але калі выходзіў з вестыбюля да «рафіка», то ледзь не хістаўся. Праўда, сядаючы ў яго, яшчэ паспрабаваў кінуць медсястры нейкі двухсэнсоўны камплімент, ад якога яна ўсміхнулася, а малады вадзіцель паглядзеў на мяне так, што ў позірку гэтым прачытвалася: а ты, бацька, упэўнены, што выкарабкаешся?

Выкарабкваўся я сапраўды цяжка. У рэшце рэшт, як і іншыя, хто перанёс такі цяжкі інфаркт. З адной толькі розніцай: многім не пашанцавала, а мне пашчасціла. Сапраўды ўжо, мабыць, недзе ўверсе для кожнага «срок помечен». Канчаткова ўпэўніўшыся ў гэтым, я ў думках пачаў маліць Бога: «Госпадзі, толькі дапамажы». Маліў, хоць да гэтага быў атэістам. Не ваяўнічым, праўда, але атэістам. І не хрышчаным быў, бо нарадзіўся ў сям’і настаўнікаў. Цяпер жа я паўтараў: «Госпадзі, толькі дапамажы. Абавязкова пахрышчуся».

Усявышні пачуў маю мальбу. Хоць і паступова, а як жа іначай, калі на сэр­цы была не проста рана, а вялізная рана, станавіўся на ногі. Памятаю, што, як толькі вярнуўся з санаторыя, хоць і працягваў знаходзіцца на бальнічным, паспяшаўся ў тагачасную Ленінку. Клаў раз-пораз пад язык выратавальны валідол і стараўся штосьці чытаць, нешта выпісваў з заказаных кніг. Часам наведваўся ў рэдакцыю «ЛіМа», у якім працаваў, бо мая ўласная пішучая машынка стаяла на рабоце. Але больш-менш без праблем удавалася надрукаваць усяго некалькі старонак, як у сэрцы з’яўляўся цяжар, яно пачынала балець. Пасля ад урача даведаўся, што менавіта пры працы за пішучай машынкай, а яшчэ пры вязанні, адбываецца ўдзеянне на нервы, што вядуць да сэрца, таму і з’яўляецца боль.

Пра тое, у чым пакляўся, канечне, не забываў. Дый падзяліўся гэтым з жонкай. Тая ўзрадавалася. Маўляў, нарэшце зробіш тое, да чаго прыйшлі іншыя куды ў больш раннім узросце. Я ж пацікавіўся, як адбываецца абрад хрышчэння. Хутка ж у мяне аказаўся і тэкст малітваў, якія трэба вывучыць на памяць. Тут-то і атрымалася замінка. Як ні стараўся я, у мяне нічога не атрымлівалася. Тэкст малітваў ніяк не завучваўся, хоць, калі школьнікам, ніякіх праблем не ўзнікала з завучваннем на памяць якога-небудзь верша ці ўрыўка з празаічнага твора. Мабыць, цяпер сказваўся ўзрост. Дый усё ж тэксты малітваў больш складаныя. У такім разе, як быць?

Думаў-разважаў я і знайшоў простае і, як мне здаецца, правільнае выйсце. Так сказаць, па аналогіі. Калі чалавек каго-небудзь кахае, то ён выказвае прадмету сваёй любві ўласныя словы, а не паўтарае тое, што гаварылі да яго іншыя. То чаму я не маю права сваімі словамі выказаць любоў да Бога. Праўда, у храме, у якім мелася адбыцца маё хрышчэнне, святар, калі даведаўся пра гэта, паставіўся да ўсяго крыху іначай. Было вырашана, што ён чытае малітву, а я паўтараю. Так і стаў я праваслаўным вернікам. Пачаў жыць новым жыццём.

Правільней, жыццё маё падзялілася на два перыяды: да і пасля. Але не столькі да інфаркту і пасля інфаркту, колькі да хрышчэння і пасля хрышчэння. І гэты другі перыяд стаў для мяне на дзіва плённым і выніковым. Мне прысвоілі званне лаўрэта Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь. Я двойчы стаў лаўрэатам прэміі «Залаты Купідон». Мне прысвоена (зноў жа двойчы) званне заслужанага журналіста Беларускага саюза журналістаў, я лаўрэт прэміі БСЖ «Залатое пяро». Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь узнагароджаны медалём Францыска Скарыны.

Гэта, аднак, не значыць, што ўсё было так бясхмарна. Маю на ўвазе не толькі працу, нават не столькі працу. На жаль, выпрабаванні са здароўем не скончыліся. Некалькі гадоў назад урачы паставілі несуцешны дыягназ: дыябет другога тыпу. І гэта прытым, што ніхто з маіх родзічаў на такую хваробу не хварэў. Сказалася ўжыванне розных лекаў: лячыў сэрца калечыў падстраўнікавую залозу. Ды галоўнае — жыву. І стараюся пра гэтую яшчэ больш цяжкую хваробу, невылечную хваробу не думаць: у кожнага свой «срок помечен». Хочется спадзявацца, што для мяне ён будзе доўгім. Таму калі нехта месца сабе не знаходзіць пасля таго, як яму паставілі такі дыягназ, то часам суцяшаю яго, што нічога страшнага, а калі-нікалі і жартую па-чорнаму. Маўляў, чаго баяцца, усё адно абяцаюць хуткі канец свету.

Нядаўна да мяне ў кабінет заявіўся паэт і празаік Х. Ён быў, як ніколі вясёлы і твар ягоны ззяў, як той начышчаны самавар. Толькі сабраўся даведацца ў яго, у чым прычына такой радасці, як ён сам усё і расказаў:

— Урачы падазравалі, што ў мяне дыябет, але аналіз не пацвердзіўся. А я ўжо думаў, што ўсё.

— Чаму ўсё? — здзівіўся я. — Жывуць жа людзі і з дыябетам. І мяне ён не абмінуў...

— Э, нічога ты не ведаеш. Мой цесць ад яго памёр, пражыўшы крыху больш за пяцьдзясят.

Цесць Х. некалі адказваў за ўсю мінскую падпіску і, трэба сказаць, многім дапамог.

— На той час не было такіх лекаў, як сёння, — запярэчыў я.

— Ат, — Х. гатоў быў адмахнуцца ад мяне, як ад назойлівай мухі, — нічога ты не разумееш.

Пасля такога папроку мяне прарвала:

— А ты правяраўся на СНІД? — я ўважліва паглядзеў на яго.

— Прычым тут СНІД? — спалохаўся Х.

— Ты хіба не ведаеш, што некаторыя прыкметы гэтых дзвюх хвароб супадаюць?

— Няўжо? — на Х. стала страшна глядзець. — Не можа такога быць?!

— Газеты трэба чытаць, — параіў я яму, адчуўшы, што ён не зразумеў жарту.

— Газеты кажаш? — нарэшце да яго дайшло, што я жартую. — Я табе ўсур’ёз, а ты...

Згодзен, часам жартую, як кажуць не да месца. Нават і тады, калі гаворка заходзіць пра гэтую маю хваробу. Але ж у дадзеным выпадку смех — свайго роду засцерагальны шчыт. Пажартуеш і пачынаеш забываць, наколькі ўсё сур’ёзна. Хоць часам становіцца не па сабе. Тады, калі нечакана напаткоўваеш у друку паведамленне, што нехта з вядомых з падобным дыягназам адышоў у вечнасць, хоць і мог бы яшчэ жыць ды жыць.

Так было і тады, калі даведаўся, што памёр выканаўца галоўнай ролі Будулая ў вядомым мастацкім фільме «Цыган» Міхай Валанцір. Пра гэта прачытаў у газеце, якая нават у такім сумным выпадку не забывае пра тое, каб усё падаць хоць з якім-небудзь элементам сенсацыйнасці: «Несколько лет назад врачи поставили ему страшный диагноз — диабет».

У падобным сцвярджэнні для мяне, канечне, не было нічога новага. Але ўнутры адразу нешта быццам зварухнулася. Тым больш, што далей гаварылася пра тое, што гэты акцёр захварэў на вочы. Пачалі падводзіць яго і суставы. Зноў жа нічога новага — страшныя вынікі дыябету. Таму ўрачы і не змаглі ўратаваць яго. Я адчуў, як пакутліва заныла сэрца, пачаў шукаць уратавальны валідол.

У астатнія ж дні жыву па прынцыпе: надзея памірае апошняй.

Так жыў і мой бацька. Калі яго аперыравалі ў Мінскай абласной бальніцы, думалі, што ратуюць ад абвостранай язвы страўніка. Пры правядзенні аперацыі аказалася, што гэта ніякая і не язва. Спалоханыя мы, ягоныя дзеці — я і дзве мае сястры, паехалі ў бальніцу, мелі гаворку з урачом-дацэнтам, які назіраў за нашым бацькам пасля аперацыі. Сказаўшы нам усю праўду, ён супакоіў:

— Ніхто з нас не вечны. А бацька ваш гадоў пяць яшчэ пражыве. Прыкладна семдзесят будзе яму. Не так і мала...

Бацька пражыў восемдзесят тры з паловай гады. Яшчэ больш доўжыўся зямны шлях мамы — ажно 90 гадоў. А ёй жа таксама паставілі страшны дыягназ, праходзіла абпраменьванне. Ды лёс усё ж аказаўся для мамы на дзіва спагадлівы. Тым больш, калі прыняць пад увагу тое, што яна лячылася амаль адначасова з вядомым крытыкам і публіцыстам Верай Палтаран. Калі я заходзіў да мамы, то даведаўся, што верагодней за ўсё Вера Сямёнаўна ляжала ў той жа палаце, толькі некалькімі днямі раней. Палтаран памерла 28 сакавіка 1989 года, акурат у дзень свайго 70-годдзя.

Як пасля ўсяго не паверыць у тое, што «наверное, где-то там, в бесконеч­ности, есть свой список, и ежедневно некая рука с усталой небрежностью ставит крестик или галочку напротив какого-либо имени — и тот, кто носил это имя на грешной земле, покидает ее в срок намеченный». Таму і застаецца спадзявацца толькі на лепшае. Іначай навошта, дый дзеля чаго жыць.

На гэтым і хочацца закончыць і гэтую сваю споведзь.

Сумнаваты завяршальны акорд? Як сказаць.

Жыццё ж працягваецца.

Магчыма, і працяг гэтай кнігі з’явіцца.