Былое, але не думы - Алесь Марціновіч

Сітуацыя са згаданым інтэр’ю ў народнага пісьменніка Беларусі Н. не ардынарная, але ў дадзеным выпадку іншага выйсця не заставалася. Нешта падобнае аднойчы здарылася і тады, калі трэба было ўзяць інтэрвю ў народ­нага пісьменніка Ш. Зноў жа я пра яго шмат пісаў, мог, пры жаданні, заўсёды патэлефанаваць яму. Таму калі гаворка зайшла пра тое, каб ён паразважаў пра штосьці надзённае, Ш. нечакана сам прапанаваў:

— Вось табе мае выступленні ў друку апошняга часу. Выберы, што падыходзіць. Дый прагледзь некаторыя мае артыкулы. Скампануй пытанні і адказы на іх, а потым я штосьці папраўлю, нешта ўдакланю. Павер, зусім няма вольнага часу.

Мне засталося толькі згадзіцца. Інтэрв’ю, па-мойму, атрымалася не з горшых. Было надрукавана ў тым жа «ЛіМе».

Трусы «металічныя» — праблемы не лірычныя

Калі працуеш журналістам, даводзіцца шмат пра што пісаць. Часам і не па профілі. Праўда, калі ты супрацоўнік рэспубліканскага выдання, то ў гэ­тым сэнсе прасцей. Прынамсі, так было ў «ЛіМе». Звычайна пра тэатральныя пастаноўкі, новыя фільмы пісалі супрацоўнікі адпаведнага аддзела. Я ж у асноўным рэцэнзаваў кніжныя навінкі, а яшчэ, паколькі ўзначальваў аддзел інфармацыі, які потым стаў аддзелам літаратурнага жыцця, мусіў пісаць розныя інфармацыі, нататкі. Хоць, праўда, зрэдку як бы прыходзіў на дапамогу калегам. Але, паўтараю, гэты было выключэннем.

Іншая справа — раённая газета. Хочаш не хочаш, а часта даводзіцца быць усёядным, бо штат невялікі, а матэрыялы ад няштатных аўтараў, у прыватнасці, такія, якія можна друкаваць, паступаюць не часта. Але ад гэта я асабліва не перажываў, бо любіў друкавацца, таму і ахвотна ездзіў у камандзіроўкі. У адным толькі выпадку адчуваў сябе някавата. Менавіта ніякавата, а не няўпэўнена, бо таго, што не спраўлюся з фактычным матэрыялам, не баяўся. Пры­чына была куды больш сур’ёзная.

Як вядома, сярод пішучай браціі — як сярод журналістаў, так і сярод пісьменнікаў у мае маладыя гады (дый пазней) рэдка можна было сустрэць такога, хто не браў бы ў рот ні кроплі. Праўда, цяпер наконт гэтага больш станоўчага: усё ж творчая моладзь часцей, чым мы раней, прытрымліваецца здаровага ладу жыцця. А тады расслабляліся, а то і, здымаючы стрэс, любілі пасядзець у кампаніі. Дый тыя, хто працаваў у раёнцы (ці прадстаўнікі старэйшага пакалення, якія працуюць яшчэ) ведаюць, што станоўчыя героі нашых нарысаў, карэспандэнцый лічылі сваім абавязкам пачаставаць таго, хто збіраўся сказаць пра іх добрае слова. Як жа іначай, калі і кот ласку любіць. Вадзіўся, як я казаў ужо, такі грашок і за мной.

Аднак жа даводзілася нярэдка прымаць удзел і ў розных рэйдах. Прытым у такіх, у час якіх цікавіліся, як у тым ці іншым калгасе наконт дысцыпліны, ці няма на рабоце п’яных. У падобных сітуацыях я і адчуваў сябе ніякавата. Тым больш, што ў лепшых гаспадарках, дзе такіх недахопаў не назіралася, кіраўніцтва прапаноўвала вынікі рэйда адзначыць. Каб сумленне было чыстым, не адмаўляўся толькі ў тым разе, калі ведаў, што матэрыял будзе толькі станоўчым. Калі ж пісаў матэрыял, то стараўся тых, каго «злавілі» на рабоце, а сярод іх былі не толькі закаранелыя алкаголікі, надта не бэсціць. Праўда, працуючы ўжо ў Мінску, вельмі здзівіўся, што ў некаторых журналістаў падобнага роду комплексу непаўнацэннасці няма. Дый паспеў пазнаёміцца з многімі паэтамі, празаікамі, якія, самі далёка не цвярознікі, рэгулярна выступаюць у часопісе «Вожык», газетах, у якіх колькі дзясяткаў гадоў назад былі куткі сатыры і гумару, са сваімі творамі, бэсцячы выпівох. Некаторыя ж, паспеўшы развесціся, з гэткім жа імпэтам крытыкуюць тых, хто не захаваў сям’ю. Што ж, у кожнага свая мараль.

На жаль, аднойчы яна з двайным дном аказалася і ў мяне. Адбылося гэта падчас працы ў слуцкай аб’яднанай газеце «Шлях Ільіча». У час пасяўной кампаніі паехалі разам са старшынёй раённага камітэта народнага кантролю — зразумела, на ягонай службовай машыне — правяраць, наколькі захоўваецца працоўная дысцыпліна ў час гэтай важнай сельскагаспадарчай кампаніі. У адзін калгас заехалі, у другі.

Нарэшце завярнулі ў той, што знаходзіўся далей ад райцэнтра, чым папярэднія. Падобнай адарванасцю ад Слуцка і не прамінулі пакарыстацца тыя, хто надта не абцяжарваў сябе захаваннем працоўнай дысцыпліны. Маўляў, чаго асабліва баяцца: раённае начальства ў такую далячыню не паедзе, а сваё. Сваё ж зробіць выгляд, што нічога не заўважае. Усё ж трэба завяршыць сяўбу ў вызначаны тэрмін, іначай можна і вымову атрымаць. Таму мы, наведаўшыся на адзін з палеткаў, напаткалі на падпітку трактарыста. Дый сеяльшчыкі былі неяк падазрона вясёлымі. Аднак што больш за ўсё здзівіла, прынамсі, мяне, дык тое, што галоўны аграном калгаса, які ўзяўся нас суправаджаць, асабліва не перажываў.

Усё стала зразумелым пасля таго, як старшыня народнага кантролю, паслаўшы на парушальнікаў гром і маланкі, адпусціў іх працягваць працаваць, бо, зразумела, знайсці замену ім было немагчымым. Пасля гэтага яны адышлі з галоўным аграномам і пачалі пра штосьці гаварыць, раз-пораз пазіраючы на мяне. У мяне адразу з’явілася думка, што абмяркоўваюць нешта важнае, прытым не ведаюць, як да гэтага пастаўлюся я.

Я не памыліўся. Галоўны аграном падышоў да мяне:

— Запрашаю вас, карэспандэнт, да сябе дамоў. Пасядзім, рыбка ў мяне свежая ёсць.

Не цяжка было здагадацца, што маецца на ўвазе пад гэтым «сядзеннем».

Так я і трапіў у няёмкае становішча. Канечне, калі б быў адзін, без старшыні раённага камітэта кантролю, адразу адмовіўся б ад гэтага запрашэння і канцы ў воду. Але я ўжо не сумняваўся — іначай чаго б гэта яны адыходзілі ў бок, што старшыня не супраць таго, каб пакаштаваць аграномавай рыбкі. Я пакутліва шукаў выйсце са становішча, у якім апынуўся. Шукаў і не знаходзіў яго. У матэрыяле па выніках рэйда абавязкова павінен прысутнічаць крытычны момант — такое заданне я атрымаў ад рэдактара, адпраўляючыся ў камандзіроўку. Адказаўшы ж на прапанову галоўнага агранома калгаса згодай, я, паводле маіх прынцыпаў, не маю права адмоўна пісаць пра гэтую гаспадарку. Канечне, можна было б рэйд прадоўжыць пасля застолля, але ж як мы са старшынёй народнага кантролю — прабачце за таўталогію — зможам кантраляваць іншых, калі самі ўжо будзем парушальнікамі працоўнай дысцыпліны.

— Журналіст, — засмяяўся галоўны аграном. — Разумею, што робіцца ў цябе на душы. Не перажывай, было б з-за чаго. Ну, пакрытыкуеш ты, што на сяўбе ў мяне няма дысцыпліны. І што з гэтага? Пішы тое, што палічыш патрэбным. А цяпер — да мяне, — і кінуў старшыні народнага кантролю: — Ён згодзен, — з гэтымі словамі аграном узяў мяне за руку: — Пайшлі, — і мы заспяшаліся да машыны.

Наколькі прафесіянальным спецыялістам быў гэты аграном, я так і не паспеў даведацца, бо адпрацаваў у Слуцкім раёне ўсяго некалькі месяцаў, а ў гэты калгас больш не наведваўся, а што гаспадар ён сапраўдны, упэўніўся, калі пад’ехалі да ягонага дома. Дом быў прыгожы, новы, а паблізу ад яго знаходзілася невялікая сажалка, з якой і налавілі рыбы. А пасля сядзелі за ста­лом, шмат пра што гаварылі. Я, праўда, па-ранейшаму адчуваў сябе ў няёмкім становішчы, таму некалькі разоў стараўся прасіць прабачэння, але галоўны аграном перапыняў мяне, паўтараючы адно і тое ж:

— Пішы, журналіст, я не пакрыўджуся.

Па дарозе назад, у Слуцк, старшыня народнага кантролю папрасіў:

— Ты ўжо вельмі не крытыкуй яго.

— Ну, што вы, — здзівіўся я. — Як жа пасля гэтага можна?

Сваё слова я стрымаў. Але разам з тым даў маху, прапанаваўшы гэты ма­тэрыял газеце «Чырвоная змена». З яе рэдакцыяй я супрацоўнічаў і тады, калі працаваў у драгічынскай раёнцы, а потым — у капыльскай. Паколькі матэрыялаў з месцаў неставала, то я прапаноўваў «Чырвонцы» некаторыя свае. З Драгічына выходзіў на Анатоля Астрэйку (не блытаць з ягоным цёзкам — знакамітым паэтам, аўтарам унікальнай кнігі «Слуцкі пояс»), з якім пазнаёміўся падчас вытворчай практыкі ў гэтай газеце. З Капыля — на паэта Міколу Федзюковіча. Але то былі матэрыялы станоўчыя і раённае начальства, а больш канкрэтна — партыйнае кіраўніцтва было вельмі задаволена тым, што пра раён расказваецца ў рэспубліканскім друку.

Іначай яно ставілася да крытычных матэрыялаў. Аднак калі на карэспандэнтаў, якія прыязджалі з Мінска, асабліва ўздзейнічаць не магло, то тых, хто працаваў у раёнцы, магло і на месца паставіць. Канечне, я пра гэта памятаў.

І, хутчэй за ўсё, калі б пазваніў хто-небудзь іншы, а не Мікола Федзюковіч — ён тады працаваў у аддзеле сельскагаспадарчага жыцця, я б адмовіў. Але Міколу адмовіць не мог. Тым больш, што ён вельмі настойваў, бо матэрыялаў з месцаў пра сяўбу не было. Таму я і начытаў гэты матэрыял стэнаграфістцы, з якой звязаў мяне Федзюковіч.

Вынікі рэйда «Чырвоная змена» апублікавала на першай паласе. Яшчэ добра, што я паставіў пад матэрыялам толькі свой подпіс, а старшыні народ­нага кантролю і члена рэйдавай брыгады (звычайна ў раённых газетах гэта быў рэдакцыйны шафёр, каб яму заплаціць хоць нейкую капейчыну) зняў, а то, чаго добрага, ім не здабраваць. А так перапала толькі мне. Зразумела, праз рэдактара, якому пазванілі абураныя райкамаўскія работнікі. Засталося запэўніць, што нічога падобнага болей не дапушчу.