I той дзень надыйшоў (на белорусском языке) - Масей Седнев

У посьпеху Вяркееў абняў бацьку i ў нейкай нечаканай рашчуленасьцi загаварыў:

- Заставайцеся здаровы. Калi зноў пабачымся - невядома. Усяк можа быць. Цi пабачымся.

Абняў яшчэ раз. Пацалаваў.

- Ну, а ты правядзi мяне з хаты.

Ужо за дзьвярыма спытаўся:

- Даеш мне слова? Гавары цяпер! Я мушу вярнуцца з нечым канкрэтным - так цi так.

- Дай падумаць, - гавару.

- Значыць, хiтрыш? А я думаў, што ты ўзмужаў. Аж бачу - не. Ну, думай. Думай. Але часу ў цябе ня шмат.

Моўчкi пацiснуў мне руку i матнуўся ў цемру гэтак хутка, што я й ня прыкмецiў, у якi бок ён шмыгнуў. Думаю, што ён сьпяшаўся яшчэ зазiрнуць да Акулiны.

Дуся мяне чакала доўга. Ня спала. Думала, што ўжо ня прыйду i непакоiлася маёй адсутнасьцяй. Яна ўчула мае крокi яшчэ на двары, i не пасьпеў я падыйсьцi да дзьвярэй, як яна адчынiла iх, упэўненая, што гэта я. Ужо iдучы да яе, я ўяўляў яе ўва ўсёй ейнай спакусьлiвасьцi, i калi яна, зачынiўшы за мною дзьверы лягла, утулiўшыся, побач мяне, раскрытая i ахвочая, жарсьць i любасьць спазнаньня яе закрэсьлiлi ўсё ў маёй памяцi. Шчасьлiвыя, у забыцьцi, мы праспалi да самае позьняе ранiцы.

Выходзiм з клецi, а на двары - Дусiна мацi. Сыплiць з падолу курам зерне. Глядзiць на нас. Нiчога не гаворыць. Дуся падбягае да яе. Абыймае:

- Мамачка. Галубка. Юзiк ходзiць да мяне. Не асудзi. Мы сьпiм з iм у клецi.

- Якi табе Юзiк?

- Гэта я так цяпер Мiколу заву.

- Ну дык вядзi свайго Юзiка з клецi ў хату.

I ўжо да мяне:

- Iдзi, Масеевiч, пасьнедаеш у нас.

Засаромлены, iду з Дусяй у хату. Яна мне гаворыць:

- Мацi цябе любiць.

Падае мне рушнiк, мыла. Просiць умыцца.

Мы за сталом. Хiма пячэ яшныя блiны i кiдае iх нам на талеркi. На гарачыя, мы кладзем на iх кавалачкi ператопленага з сырам масла. Масла на блiне хутка растае i мы, каб яно не сьцякала, сьпяшаемся есьцi, згаладалыя i прагныя да такой смакаты.

Сорам мой праходзiць. Я абвыкся. Хiма, можна сказаць, благаславiла нас. Пiлiпава хата робiцца маёй хатай.

Пасьнедалi. Дуся вядзе мяне паказаць за шырмай сваю Сьвятлiцу. Сапраўды, бачу прыгожа ўбраны куток: ложак, пакрыты прасьцiрадлам хатняга вырабу, з гарой падушак у галавах, столiк, з кветкамi на iм, палiчку з кнiжкамi, Ягораву з Эмай фатаграфiю на сьцяне. Дусiна Святлiца - гэта той самы куток, дзе яна калiсьцi хавалася ад грому, накрываючыся дзяругай. Вакно, што выходзiць на агарод, надае Дусiнай Сьвятлiцы радасны выгляд, асьвятляе яе сьвятлом нейкай асаблiвай дзявочай чысьцiнi i дбайнасьцi. Калi я зiрнуў у гэтае вакно дакорам блiснулi насупраць за рэчкай вокны нашае хаты: "Зрокся ўжо, знайшоў сабе гняздо. Табе даражэй стала чужая хата".

У хату ўваходзiць Пiлiп. Ён ужо накасiўся i прыйшоў пасьнедаць, адпачыць. Стомлены, хмуры, ён як-бы незадаволены маёй прысутнасьцяй. Ды пасьнедаўшы, памякчэў, злагаднеў, сам зачапiў мяне:

- Чуў можа. Немцы спалiлi Кавычыцы. Загналi ўсiх - i старых, i малых - у каго ня было дакументаў, у калгасную абору i падпалiлi. Жыўём згарэлi. Нямногiя ўцалелi. Немцы б'юць сабе, а партызаны сабе. I як тут быць чалавеку? Адных бойся i другiх бойся. У каго-ж у нас тыя дакуманты? Нi ў кога няма. А няма - значыць партызан. Таго глядзi, што й да нас дабяруцца. Праўда, тут арудуюць свае. Немца не баяцца. Дзействуюць адкрыта. Свадзьбы гуляюць. Скот рэжуць. Хлеб па млынох меляць. Ваююць, называецца. Ня шкодзiла-б пужнуць i iх. Паймелi ўжо сiлу.

- Не кажы, Пiлiп, дастаецца i iм. Пад Калодлiвам вон iх закуталi ў лесе i ўсiх перадушылi. Iх болей гiне, як немцаў. Дык яны й помсьцяцца хоць на сваiх. Палiцая якога зловяць - забiваюць. А што той iншы палiцай. Вiнтоўку немцы далi, партызаны вокны выбiлi - ён i кiнуў вiнтоўку. Хаваецца дзе па куткох цi ў лес падаўся да партызанаў.

- Што нам тыя партызаны. Трэба сябе глядзець...

У словах Пiлiпа я адчуў як-бы перасьцярогу сабе. Засьпяшаўся. Пачынаю разьвiтвацца. У маёй пасьпешлiвасьцi Дуся вычула нешта трывожнае для сябе i праводзiць мяне да самае рэчкi распытваючы, чаму я так раптам спахмурнеў.

Я думаю, як мне быць. На заклiк Вяркеева я не пайду. Прынцыпова. Я ня веру iм. Я баюся iх. Я чакаю перамогi над iмi. Я хачу, каб лясы былi ачышчаныя ад iх. Я нiчым не хачу дапамагаць iм. Я не хачу быць пад iхнай уладай. Я не магу пайсьцi да iх. Я хаваюся ад iх. Пабачу якога коньнiка з чырвонай зоркай у шлеме i вiнтоўкай за плячыма - мярцьвею ад страху. Як я магу аддацца пад уладу гэтай зоркi? Я доўга хадзiў пад ёю i я баюся яе. Яна трывожыць мой сон. Я хачу каб яна зьнiкла, ня блiшчэла. Але яна не-не дый паяўляецца зноў, пужае сваёю чырваньню, ад яе вее сьмерцяй. Я спадзяваўся, што хутка ён надыйдзе канец. Аж, не - яна зiхцiць. Яна бярэ верх, хоць у гэта я ня хочу верыць. Я спадзяюся, што яна згасьне. Я жыву спадзяваньнямi. Жыву вераю. Я шукаю пацьвярджэньня сваёй веры. Ня хочу прызнаваць усяго таго, што не пацьвярджае мае веры. Я ня ведаю, што робiцца на франтох. Да мяне не даходзяць нiякiя газэты. У мяне няма радыё. Я ня веру, што нашы адбiлi назад той цi iншы горад. Я прывык, што чырвоная зорка хлусiць. На нашым полi iхны самалёт ськiнуў цюк лiстовак "Убей немца!" У гэтых лiстоўках доўгi пералiк атрыманых над ворагам перамогаў. Я не магу гэтымi перамогамi радвацца. Я не хачу ў гэта верыць. Мяне гэта засмучае. Гэта для мяне пагроза. Я апынуўся ў пастцы. У мяне няма з яе выхаду. Я нiчэй. Я ненавiджу i гэтых. Яны падманiлi нас. Мы дарэмна iм паверылi. Ненавiдзячы iх, я ўсё яшчэ жадаю iм перамогi. Ня ведаю, чаму. Яны-ж для мяне не абаронцы. Пярэймуць дзе на дарозе - бяспаспартнага, мяне расстраляюць. Я для iх - партызан. У мяне няма выхаду. I я думаю, як мне быць. Якое прыняць рашэньне. Хоць рашэньня прыняць я не хачу нiякага. Я ўнiкаю гэтага. Адганяю ад сябе нават самую думку пра рашэньне. Прыняць рашэньне - гэта значыць перарваць усё тут. Пакiнуць усё тут. Уцячы? Куды? Да каго? Я раскажу Дусi пра маё палажэньне, пра наша з ёю палажэньне. Яна, думаю, ня ўсьведамляе небясьпечнасьцi майго дый ейнага палажэньня. Яна нiчога ня ведае. Яна ўся ў аддачы, у плынi, што захапiла яе, уся ў зьдзясьненьнi сябе, як жанчыны. Я раскажу ёй пра адведзiны мяне, пра ўсё чыста, у тым лiку, канешне, пра Вяркеева. Распытаю пра Бугрова, пра "каломеньскага iнтэлiгенцiка".

А калi прыйшоў да яе, чамусьцi ня мог пра ўсё гэта гаварыць з ёй. Не хацеў яе нiчым трывожыць, парушаць зраўнаважанасьцi яе душы. Я падумаў, што такой гаворкай я спужаю яе i азмрочацца нашы дасюль нiчым неазмрочаныя дачыненьнi. Я нiчым не хачу парушаць гармонii, што ўстанавiлася памiж намi, у нашым з ёй сужыцьцi. Тым больш, што Дуся надзвычайна чуткая да самага найменшага зруху мае душы, ловiць, пераймае кожны мой ўздых. Яна можа, напрыклад сказаць, што ў мяне сэрца сёньня б'ецца ня так, як учора. Або што я пацалаваў яе не з такой жарсьцяй, з якой, на ейную думку, я мог-бы.

Не, я адкладу сваю гутарку з ёй на пазьней. Стаiўшыся, ляжу ў яе пад бокам. Яна пытаецца:

- Юзiк, ты ня сьпiш? Чаму? Ты думаеш? Я чую - ты думаеш. Ты незадаволены мною? Нешта ў цябе няпрыемнае? Па духу тваiм чую. Скажы мне, Юзiк, што з табой? Ня хочаш гаварыць? Я паслухаю тваё сэрца. Можа яно мне нешта скажа. Не, маўчыць. Б'ецца няроўна. Юзiк, ты ня любiш мяне?

Абдала духмяным прыбоем сваiх валос. Цалуе.

- Юзiк...

Я цiха тулю яе. Прыпадаю да яе, сустрэты ейным энэргiчным захопам мяне.

Дуся ўжо нi пра вошта ня пытаецца ў мяне. Сьцiшна ляжыць, абняўшы мяне за шыю:

- Я сплю, Юзiк...

Ранiцою мы йдзём да яе ў хату. У хаце стаiць куродым. Хiма нешта пячэ на сьняданьне. Нас сустракае прыветлiва:

- Позна-ж вы, дзеткi мае, спiцё. Хоць, праўда, сёньня сьвята. Спас. На работу ня пойдзем. Умывайцеся. Нечым пачастую вас.

Дуся, рашчэсваючы свае косы, углядаецца ў люстэрка, задаволеная сабою. Я гляджу на яе, зграбную, i мной апаноўвае нейкая асаблiвая радасьць, гордасьць за яе такую.

Пiлiп прыводзiць з поля каня. "Наеўся. Няхай пастаiць у стайнi, а то зловяць партызаны. Завязуць куды сваю якую паклажу i кiнуць. Тады шукай!"

За сьнеданьнем Дуся нi каплi не саромiцца маёй прысутнасьцяй за сваiм сямейным сталом. Уся сьвецiцца, радасная, упэўненая ў сваёй годнасьцi.

Па сьнеданьнi зайшлi ў ейную Святлiцу. Я й шапчу ёй на вуха: "Вяду цябе сёньня да сябе ў хату. Прадстаўлю бацькам". Дуся спужалася, гаворыць, можа iншым разам, але ўрэшце пагадзiлася. Сказала мацi пра маё запрашэньне. Хiма ўсхадзiлася прыбiраць Дусю. Я-ж сказаў, што Дуся мае яшчэ час. Пасьпее сабрацца. Прыйду па яе толькi па абедзе.

З гэтым я накiроўваюся дахаты. Ня лёгка мне пераступаць парог свае хаты, усьведамляючы што ты вiнаваты, што твае паводзiны ненармальныя, што ўсё гэта мусiла-б быць iначай, ня так як яно ёсьць. Адзiнае, што нiбыта апраўдвала мяне перад бацькамi - гэта маё цяперашняе становiшча - становiшча, што змушае мяне не начаваць у хаце, хавацца, калi я ня хочу папасца ў рукi людзей з лесу. I з гэтым мае бацькi як-бы згодныя, усьведамляючы, што iншага выйсьця ў мяне няма, што трапiць у рукi партызанаў для мяне небясьпечна. Ды ўсё-ж для мяне няма большай пакуты, як моўчкi пераступаць ранiцою парог, не гаворачы, дзе ты быў, адкуль прыйшоў.

I я адважыўся - сказаў бацькам, што запрасiў Пiлiпаву дачку сёньня дахаты.