I той дзень надыйшоў (на белорусском языке) - Масей Седнев

З працы да хаты прыехалi поцемкамi. Селi за стол, а ў хату - як нейкi прывiд - Вяркееў. Прывiтаўся i сьмела да стала. Згроб мяне ў свае лапы, тармозiць за плечы, глядзiць у вочы: "Пазнаю. Пазнаю. Той самы. Выздаравiў? Цi не? Ну, ня злуйся. Вiтаю з паваротам. Рады бачыць цябе, Мiкола. Рады, што цэл i неўрядзiм".

Прывiтваецца з бацькам, з мацi, з сястрой. "Даўно ня бачылiся, Лявонавiч, а? Я ўжо не гавару пра Мiколу. З iм гадкоў з пяць. Цi ня так? Але паглядзеце, Лявонавiч, ён цяпер рыхтык сiбiрскi чалавек. Падужэў целам". I да мяне: "Спадзяюся i - духам. Я ў пiльнай справе да цябе, Мiкола".

Тымчасам мы ўсадзiлi Вяркеева за стол, i я пабачыў знаёмага мне чалавека энэргiчнага ў рухах, жывога, рашучага, можа трохi пастарэлага i агрубелага аблiччам. Ня ведаючы яшчэ, як мне паставiцца да яго, стараюся быць стрыманым, але не магу - нешта мяне трывожыць, я рады i ня рады яго прыходу, ведаю, што не дзеля нашай нейкай дружбы завiтаў ён да нас, да мяне.

- Ня шкодзiла-б i выпiць за Мiколу, ды няма болей каперацiву ў Мокрым.

Бацька вылазiць з-за стала. Iдзе ў сенцы. Вяртаецца адтуль з пляшкай гарэлкi.

- Узнаю Лявонавiча!

Вяркееў загарэўся. Пацiрае рукi.

- Але аднэй гарэлкай, Лявонавiч, Мiкола сёньня ў мяне не адкупiцца.

I як-бы спахвацiўшыся:

- Няма чым зацемнiць вокны. А то яшчэ якi палiцай нарвецца. Хоць з Мiколам мне ня страшна - гэта-ж яго цяпер улада, - засьмяяўся.

Уквелены, я адказваю яму:

- У мяне ня было i няма нiякай улады. Улада твая.

- Ну чаго ты ўсьпятушыўся - жартую.

Бацька разьлiў у шклянкi гарэлку.

- Ну дык за што вып'ем? - узьняўшы шклянку, пытаецца Вяркееў. - Я ўсё-ткi за Мiколу. За ягоныя пакуты.

- Ды так-жа, - адказаў бацька.

Выпiлi за "мае пакуты". Бацька й пытаецца:

- А дзе-ж вы сiчас, Сямёнавiч?

- Я не хаваюся, Лявонавiч - у лесе, у партызанах, у партызанскiм штабе. Напужаў?

- Ды не. Чаго-ж? Ета ўсё харашо, а вот атбiраць, Сямёнавiч, у людзей што-б там нi было - нi гадзiцца.

- Мы не адбiраем, Лявонавiч. У вас мы ўзялi што-небудзь?

- Узялi. Сёньня-ж.

- Што ў вас узялi?

- Кабыла нядаўна ажарабiлася, дык дзяцёнка ад яе атнялi. На мяса! Нашто-ж болей? Прагаладалiся?

Бацька сказаў гэта зьядлiва i Вяркееў ня ўзьлюбiў:

- Так, мы церпiм i голад, Лявонавiч. Не сакрэт. I калi нам нехта не спагадае, ня хоча дапамагчы нам, мы i - адбiраем. Скажу вам больш - i забiваем. Бо забiваюць нас. Пашчады нiкому, хто стаў на бок ворага. - Зiрнуў на мяне: - Ты ня вораг! Да ворага я ня прыйшоў-бы i ня сеў-бы за стол. Ня прыняў-бы пачастунку.

- А вот-жа ўпяклi чалавека ў турму. За што? Вораг? I цяпер, калi чалавек прыйшоў, дык зноў пагражаюць. Спакою нiма. Чалавек не начуе ўжо ў хаце. Мусiць хавацца.

- Хто пагражае?

- Вашы-ж.

Вяркееў перапынiў гаворку з бацькам. Зьвярнуўся да мяне:

- Бачу, тут нейкае непаразуменьне, Мiкола. Хачу пагаварыць з табою сам-на сам. Лявонавiч, выбачайце. Мы выйдзем з Мiколам. Пагаворым. Прагуляемся.

Мацi й сястра трывожна пераглянулiся мiжсобку, а бацька:

- Iдзеце сабе. Вы свой чалавек i можа што парадзiце нам.

Мы выйшлi на двор.

- Ты ня бойся мяне. Я цябе не здраджаў. Спадзяюся i ты ня здрадзiш мяне. Куды пойдзем? Куды-небудзь на бок. Дык хто табе пагражае?

- Прызнацца, дакладна ня ведаю, хто. Напачатку нехта прыходзiў уначы адзiн. Хацеў мяне бачыць, гаварыць са мною. У хаце мяне ня было, i я ня ведаю, хто гэта быў. Ён гаварыў з бацькамi. Прызначыў мне спатканьне на наступную ноч. Прыйшоў зноў. Мяне зноў ня было. Я не хацеў яго бачыць. Прызначыў мне i трэйцяе - апошняе - спатканьне. Я ня прыйшоў i на гэтае спатканьне. Было iх ужо трох, з Мiколам Бугровым на чале. Ты-ж ведаеш яго. Хацелi замест мяне ўзяць сястру. Перадумалi. Нехта з iх сказаў бацьку, што "отныне всякая связь с ним (гэта значыць, са мною) прекращается. Пусть он запомнит это".

- Здорава. Здорава. Хто-ж гэта так мог адчыканiць, - нiбы зьдзiвiўся Вяркеў. - Дай падумаць. З нашых, мясцовых людзей, так нiхто ня скажа. Гэта ўжо нехта з чысьцюсенькiх расейцаў, з прыежджых. Але пастой! Пастой! Здагадваюся! Гэта-ж каломенскi iнтэлiгенцiк! Быў тут у нас такi спэц па акопах, прысланы з раёну. Стаяў у Пiлiпа. Але чаму ён быў з Бугровым? У Бугрова-ж, наколькi нам вядома, толькi свае, тутэйшыя людзi. Бугроў, каб ты ведаў, пакiнуты тут для мясцовых апэрацыяў. I ты, дарэчы, асьцерагайся яго, каб цябе ён не падпiльнаваў. Ты-ж, здаецца - нам усё вядома - ходзiш да маёй Дуськi. Малайцом! Я ўхваляю. Напасьцiўся-ж. Але Бугроў - твой супернiк. Улiп у тваю Дуську па самыя вушы. Дамагаўся ўзаiмнасьцi. А тая, знай - адбрыквацца. Хацеў забраць яе ў лес, ды яна - нi ў якую. I гэта заела яго яшчэ больш. Дык глядзi - чалавек ён шалёны. Ёсьць пагроза для цябе i з другога боку - з боку каломенскага iнтэлiгеньцiка. Ён паляваў за Дуськай. Ня ведаю, цi ўпаляваў. Ты пра гэта мусiш ужо сам ведаць. Я перад табой, Мiкола, на чыстую - ня гневайся! Мы з табой усё-ткi сябры. Не хачу я выклiкаць у цябе i рэўнасьцi. Навошта яна, тая рэўнасьць? Дуся - добрая дзеўка i табе, думаю, яна - якраз. Наслаждайся. Вось я гавару гэта i ў думках разматваю клубок далей. Думаю, i каломенскi iнтэлiгеньцiк (выбачай, не сказаў табе - ён сам з Каломны) не здарма тут. Ня выпадкова ён быў з Бугровым. Ён заадно з iм. Тут, думаю, справа Дуськi. Дык глядзi. Пужаць цябе ня хочу. Але беражыся. Памойму, найлепшы выхад для цябе узяць Дусю з сабой i да нас. У штаб. Ты да зарэзу нам патрэбны. Няма каму газэту рабiць. Лiстоўкi састаўляць. Лiстоўка - ты ведаеш - ня менш дзейсная, чымся аўтамат. Я разумею цябе - прывязаўся да маладой спаднiцы. Але-ж трэба нешта рабiць i большае за спаднiцу. Што ты тут выседзiш? Нiчога. Ды каб-жа яшчэ - нiчога: таго глядзi, галавой накладзеш. Разумееш, пад маркай партызана ходзяць i банды. Над iмi мы кантролю ня маем. Удзень такi партызан сядзiць у лесе, а ўначы выходзiць рабаваць, а то й забiваць. У лепшым выпадку сьпiць у якой-небудзь салдаткi. Бойся, Мiкола, такiх партызанаў. Ты сядзiш тут i, думаю, нiчога ня бачыш, што дзеецца вакол цябе. Тут можа быць чыста асабiстая помста. Я цябе, паўтараю, ня пужаю i не агiтую. Я толькi раскрываю табе вочы. Ты можаш стацца нявiннай ахвярай. А пойдзеш да нас - зберажэшся. Гарантыi, канешне, няма. Але шансы выжыць у нас у цябе большыя, чымся пад крылом Дусi.

Вяркееў гаворыць i гаворыць, i я не перапыняю яго. Толькi чакаю, калi ён скончыць. Я нават ня ўсё ўспрыймаю, што ён гаворыць. Я заняты сваiм. Ня тым, што я чую. Уявiлася, што гэта Вяркееў зноў выпраўляе мяне ў дарогу, як некалi пяць год таму назад, калi мы з iм у сасоньнiку адзначалi мой ад'езд у Менск, i калi дзеля такога важнага моманту ён пёк яешню, узьнiмаў шклянку i гаварыў: "Праводжу цябе ў дарогу, якой-бы яна нi была. Трымайся! Гартуйся ў бядзе! Весялiся ў шчасьцi! Я табе ня вораг". Але цяпер мне не падабаецца, калi ён прыгадвае Дусю, Бугрова, каломенскага iнтэлiгеньцiка. Я хачу, каб ён скончыў са мною гэтую гутарку. Не пераконваў мяне. У ягоны Штаб я не пайду.

Але Вяркееў ня сьцiхае:

- Што ты сядзеў - гэта ўжо не загана. Гэта ўжо ня пляма. Яна змыта тваiмi пакутамi. Ты чысты. Ачысьцiўся. А галоўнае - ты не пайшоў на службу да ворага. Гэта галоўнае цяпер. Гэтым ты забясьпечыў сабе права грамадзянiнам называцца. I як гэткi, гавару - ты нам больш чым патрэбны. Скажу табе больш - наш з табою ўпаўнаважаны заклiкае цябе. Я, калi хочаш - ад яго. Дый не залежна ад яго. Я страшэнна хацеў пабачыцца з табою. З бацькам тваiм - ня менш. Зойдзем да цябе яшчэ ў хату. Узгоднiм усё з тваiм старым. Ты не канешне мусiш зьбiрацца цяпер, у гэтую хвiлiну. Табе трэба, як сьлед, падрыхтвацца, усё абдумаць i ўдакладнiць. Мы забясьпечым цябе ўсiм. Транспартам таксама. Нашыя сувязныя дапамогуць табе. Прыйдуць у вызначаны табою час i забяруць. Разам з Дусяй. Меры перасьцярогi будуць захаваныя. Нас цяпер цiснуць, але дармо... Пераседзем. Пакуль падкiнуць зброю, мэдыкаменты i iншае забясьпячэньне. Збудавалi ўжо i аэрадром. Чакаем першага самалёту адтуль, з Вялiкай зямлi.

Падыходзiм да нашае хаты. Вяркееў i пытаецца: ну дык i як? Я-ж маўчу i гэта ён успрыймае, як адзнаку, што я знаходжуся ў стане вырашэньня пастаўленага iм перада мною пытаньня.

Уваходзiм у хату. Бацька яшчэ не лажыўся. Чакаў на нас.

- Ну вось, Лявонавiч, мы й вярнулiся. Я прыйшоў з вамi разьвiтацца. Мне пара назад. Мяне чакаюць i мо турбуюцца, што мяне доўга няма. Мы з Мiколам усё абсудзiлi i прыйшлi да заключэньня, што яму ляпей пайсьцi да нас. Будзе вам зацiшней i яму спаквальней. Думаю, Мiкола згодны са мною (Вяркееў! зiрнуў на мяне). Вы тут мяркуйце, абдумвайце. Гэта-ж канешне ня з бухты барахты. А мы калi што - заявiмся адразу-ж. Была-б толькi вашая згода. Мне-ж пара. Сiгналiзуйце.

У посьпеху Вяркееў абняў бацьку i ў нейкай нечаканай рашчуленасьцi загаварыў:

- Заставайцеся здаровы. Калi зноў пабачымся - невядома. Усяк можа быць. Цi пабачымся.

Абняў яшчэ раз. Пацалаваў.

- Ну, а ты правядзi мяне з хаты.

Ужо за дзьвярыма спытаўся:

- Даеш мне слова? Гавары цяпер! Я мушу вярнуцца з нечым канкрэтным - так цi так.

- Дай падумаць, - гавару.

- Значыць, хiтрыш? А я думаў, што ты ўзмужаў. Аж бачу - не. Ну, думай. Думай. Але часу ў цябе ня шмат.