Ёна, або Мастак за працай (на белорусском языке) - Альбер Камю

На шчасце, яго вядомасць узрастала тым больш, чым менш ён працаваў. Кожнай яго выставы чакалi, i ўслаўлялi яе ўжо загадзя. Праўда, некаторыя нешматлiкiя крытыкi, сярод якiх былi i два частыя наведнiкi Ёнавай майстэрнi, прыцiшалi гарачую зачараванасць сваiх справаздач рэдкiмi заўвагамi. Але абурэнне вучняў з лiшкам кампенсоўвала гэту маленькую непрыемнасць. Вядома, безапеляцыйна сцвярджалi яны, гэтыя крытыкi вышэй за ўсё ставяць палотны вашага першага перыяду, але цяперашнi пошук рыхтуе сапраўдную рэвалюцыю. Ёну было трошкi непрыемна, калi нехта пачынаў залiшне хвалiць яго раннiя творы, але ён хутка адганяў гэтае прыкрае пачуццё i заўсёды захоўваў сардэчную ўдзячнасць. Рато ж толькi бурчаў: "Дзiўныя тыпы... Яны хочуць, каб ты быў нерухомы, як статуй. На iх думку жыць табе, значыцца, ужо нельга!" Але Ёна абараняў вучняў. "Ты не здольны гэтага зразумець, - казаў ён Рато. - Табе падабаецца ўсё, што я малюю". Рато жартаваў: "Вось д'ябал! Ды мне ж не карцiны твае падабаюцца, а твой жывапiс".

Як бы там нi было, карцiны па-ранейшаму падабалiся публiцы, i пасля чарговай паспяховай выставы гандляр сам прапанаваў Ёну павялiчыць заробак. Ёна згадзiўся i шчыра яму падзякаваў. "Паслухаеш вас, - сказаў гандляр, - дык можна падумаць, што вы сапраўды яшчэ надаяце нейкае значэнне грошам". Такая прастадушнасць пакарыла Ёнава сэрца. Аднак калi ён папрасiў дазволу выставiць дзеля дабрачыннасцi адно палатно на аукцыёне, гандляр занепакоена запытаўся, цi не iдзе тут гаворка пра дабрачыннасць, "якая дае прыбытак". Гэтага Ёна не ведаў. Тады гандляр прапанаваў сумленна прытрымлiвацца кантрактных умоў, якiя пакiдалi яму выключнае права на продаж. "Кантракт ёсць кантракт", - сказаў ён. У iх кантракце дабрачыннасцi не прадугледжвалася. "Хай будзе па-вашаму", згадзiўся мастак.

Перастаноўка ў кватэры прынесла Ёну толькi задавальненне. Цяпер ён сапраўды мог даволi часта адасабляцца, каб адказваць на тыя шматлiкiя лiсты, што яму слалi. Праз сваю далiкатнасць ён быў проста няздольны пакiнуць iх без адказу. У адных лiстах гаворка iшла пра Ёнаву творчасць, у другiх - i такiх было больш - пра асобу аўтара, якi або хацеў, каб яго падтрымалi ў яго мастацкiм пачынаннi, або проста звяртаўся па параду цi фiнансавую дапамогу. Ёнава iмя пачало часта мiльгаць на старонках газет, i з гэтай прычыны ён, як i ўсе ў падобных выпадках, адчуў, што павiнен таксама выступаць у друку з абвяржэннямi некаторых абуральных выпадаў. Ён адказваў на лiсты, пiсаў артыкулы пра мастацтва, дзякаваў, даваў парады, адмаўляў сабе ў новым гальштуку, каб паслаць камусьцi невялiкую грашовую дапамогу, нарэшце падпiсваў справядлiвыя пратэсты грамадскасцi, якiя яму таксама прыносiлi даволi часта. "Ты што ж, - казаў Рато, - ужо заняўся палiтыкай? Пакiнь гэту справу пiсьменнiкам i брыдкiм дзеўкам". Але не, не - Ёна падпiсваў толькi тыя адозвы, у якiх не было нiякага духу партыйнасцi. Праўда, усе яны з выгляду маглi б пахвалiцца такой беззаганнаю незалежнасцю. Штодня кiшэнi ў Ёнавых штанах тапырылiся ад напханых у iх пiсьмаў, якiя заставалiся непрачытанымi i хутка замянялiся новымi. Ёна адказваў толькi на сама тэрмiновыя - тыя, што прыходзiлi ад незнаёмых; а лiсты сяброў, якiя патрабавалi больш грунтоўных разваг, адкладалiся да лепшага часу. Як бы там нi было, такая безлiч абавязкаў не дазваляла яму жыць бесклапотна i аддавацца гультаяванню. I нават калi ён працаваў, што з iм яшчэ зрэдку здаралася, яго пастаянна прыгнятала думка, што ён перад кiмсьцi вiнаваты i некуды вечна спяшаецца.

У Луiзы ўсё больш часу забiралi дзецi, яна збiвалася з ног, але па-ранейшаму намагалася зрабiць у хаце ўсё тое, што ў iншых абставiнах мог бы зрабiць i сам Ёна. I гэта кроiла яму сэрца. Бо ўрэшце ён працаваў дзеля свайго задавальнення, а на долю жонкi выпадала сама горшае. Ёна выдатна заўважаў гэта, калi Луiза адлучалася ў краму. "Тэлефон!" - крычаў старэйшы. Ёна кiдаў карцiну i хутка вяртаўся, ашчаслiўлены новым запрашэннем. "Я наконт газавай плiты!" - крычаў манцёр, якому адчыняў нехта з дзяцей. "Хвiлiнку, хвiлiнку!" Але толькi Ёна адыходзiў ад тэлефона цi ад дзвярэй, як сябар альбо вучань, цi абодва разам, ужо iшлi за iм да майстэрнi, каб па дарозе скончыць пачатую гутарку. Пацiху-патроху ўсе прызвычаiлiся стаяць у калiдоры, таўклiся там, гаманiлi, заклiкалi ў сведкi Ёну, а часам i самi ненадоўга заходзiлi да яго ў пакой. "Прынамсi, тут з вамi можна трошкi пабачыцца, каб нiхто не замiнаў", казалi тыя, хто заходзiў. "Ваша праўда, - расчулена пагаджаўся Ёна, - апошнiм часам мы з вамi амаль зусiм не бачымся". Ён адчуваў, што такое становiшча расчароўвае сяброў, i гэта яго засмучала. Бо нярэдка мiж iмi былi i тыя, з кiм сустракацца яму было б прыемна. Але яму бракавала часу, ён не мог дазволiць сабе ўсяго, чаго хацеў. I гэта адбiвалася на яго рэпутацыi. Пра яго пачалi казаць: "Спазнаўшы поспех, ён заганарыўся. Ён ужо нiкога не заўважае". Альбо: "Ён любiць толькi сябе". Не - ён любiў жывапiс, любiў Луiзу, сваiх дзяцей, Рато, яшчэ некаторых сяброў, ён наогул да ўсiх ставiўся спагадна. Але жыццё такое кароткае, час бяжыць хутка, а сiлы ў чалавека не бязмежныя. Маляваць гэты свет, маляваць людзей i жыць з iмi - справа цяжкая. З iншага боку, ён не мог нi паскардзiцца, нi растлумачыць, што яму нешта замiнае. Бо тады яго проста лопалi па плячы: "Жартуеш, шчаслiвец! Гэта плата за славу!"

Лiсты ўсё прыбывалi, вучнi не давалi нiякага продыху, да Ёны пачынаў сцякацца свецкi люд, i мастак паважаў гэтых людзей за iх захапленне жывапiсам, бо ўрэшце яны, як i ўсе, маглi б цiкавiцца англiйскай каралеўскай сям'ёй цi спаборнiцтвамi ў абжорстве. У асноўным, праўда, прыходзiлi толькi свецкiя панi, але iх манеры вызначалiся надзвычайнаю прастатой. Самi карцiн яны не куплялi - яны прыводзiлi з сабой прыяцеляў, спадзеючыся, вiдаць, што тыя купяць нешта замест iх. На жаль, вельмi часта такiя надзеi заставалiся марнымi. Затое панi дапамагалi Луiзе, асаблiва калi гасцям трэба было згатаваць гарбаты. Шклянкi перадавалiся з рук у рукi, плылi з кухнi па калiдоры ў вялiкi пакой, пасля вярталiся i нарэшце траплялi ў майстэрню, дзе ў асяроддзi сяброў i наведнiкаў, якiя якраз запаўнялi сабой увесь пакойчык, маляваў Ёна; мастак мусiў адкладаць пэндзлi i прымаў шклянку, налiтую спецыяльна яму чароўнай асобай.

Ёна пiў гарбату, разглядаў эцюд, якi ўжо паспяваў паставiць на яго мальберце руплiвы вучань, жартаваў з сябрамi, раптам прыгадаўшы, ласкава прасiў аднаго занесцi на пошту стос напiсаных уночы лiстоў, падымаў малога, якi зачапiўся за яго нагу, пазiраваў для фотаздымка, потым, пачуўшы: "Ёна! На дрот!" - лавiраваў са шклянкай i з прабачэннямi праз натоўп, якi загачваў увесь калiдор, вяртаўся, падмалёўваў куток у карцiны, спыняўся, каб адказаць чароўнай асобе, што ён, вядома ж, намалюе яе партрэт, i зноў паварочваўся да мальберта. Нейкi час ён працаваў. Але чулася зноў: "Ёна, тут па твой подпiс!" - "Што там? - пытаўся Ёна. - Паштальён?" - "Не, кашмiрскiя вязнi". "Хвiлiнку, хвiлiнку!" I Ёна бег да дзвярэй сустракаць маладога барацьбiта за людскiя правы з яго пратэстам, заклапочана пытаўся, цi не тычыцца справа палiтыкi, атрымаўшы запэўненне, што тут ён можа быць абсалютна спакойны, ставiў свой подпiс, але адначасова мусiў выслухаць папрокi, у якiх яму нагадвалася пра абавязкi, што вынiкаюць з яго прывiлеяванага становiшча, як мастака, i нарэшце вяртаўся ў пакой, дзе яго ўжо знаёмiлi з новаспечаным чэмпiёнам па боксе i драматургам нейкай замежнай дзяржавы, хоць ён так i не мог уцямiць, каторага як завуць. Пяць хвiлiн драматург марна намагаўся ўсхваляванымi позiркамi выказаць тое, што больш выразна яму не дазваляла зрабiць няведанне французскай мовы, а Ёна толькi кiваў галавой у знак сардэчнай сiмпатыi. На шчасце, гэта безвыходнае становiшча прыходзiла да развязкi дзякуючы знакамiтаму празарлiўцу, якi таксама хацеў пазнаёмiцца з вялiкiм мастаком. Зачараваны, Ёна прызнаваўся яму ў сваiх шчырых пачуццях, мацаў пачак лiстоў у кiшэнi, хапаўся за пэндзлi, наважваўся ўжо зноў узяцца за працу, але спачатку яшчэ мусiў падзякаваць за парачку толькi што падораных сетэраў, вёў iх у спальню, прымаў ад дарыльнiцы запрашэнне на сняданак, але, пачуўшы Луiзiны крыкi, зноў бег у спальню, каб на свае вочы пераканацца, што сетэры не былi навучаныя жыць у кватэры, i цягнуў iх у душавую, дзе яны вылi i не сунiмалiся нi на хвiлiну. Зрэдку, цераз галовы гасцей, Ёна лавiў Луiзiн позiрк, i яму здавалася, што яе вочы поўныя смутку. Нарэшце дзень абарочваўся прыцемкам, некаторыя наведвальнiкi развiтвалiся, iншыя яшчэ затрымлiвалiся ў вялiкiм пакоi i замiлавана глядзелi, як Луiза кладзе дзяцей спаць, у чым ёй ласкава дапамагала элегантная паненка ў капялюшыку, якая вельмi журылася з тае прычыны, што цяпер ёй зноў трэба вяртацца ў свой двухпавярховы маёнтак, дзе жыццё здаецца зусiм не такiм утульным i цёплым, як тут.

Аднойчы ў суботу, у другой палове дня Рато прынёс Луiзе мудрагелiстую сушылку бялiзны, якую можна было б усталяваць на кухнi пад столлю. Кватэра была ўжо бiтком напакавана гасцьмi, у маленькiм пакойчыку ў цесным гурце сапраўдных знаўцаў Ёна рабiў партрэт той, што падаравала яму сабак, а побач нейкi iншы мастак маляваў самога Ёну. Як сказала Луiза, гэта быў дзяржаўны заказ. "Карцiна будзе называцца "Мастак за працай"". Рато адышоўся ў кут i пачаў назiраць за сябрам, якi, вiдаць, вельмi занурыўся ў работу. Адзiн знаўца, якi Рато раней нiколi не бачыў, нахiлiўся да яго i шапнуў: "Гляньце, якi ў яго выгляд, га!" Рато нiчога не адказаў. Але той не сунiмаўся: "Вы мастак, я таксама. Дык вось, верце мне, ён здае". - "Ужо?" - сказаў Рато. "Але. Гэта ўсё поспех. Поспеху не вытрымлiвае нiхто. Як мастак, ён ужо прапаў". - "Дык ён здае цi ўжо прапаў?" - "Калi мастак здае, ён прапаў. Гляньце - яму няма чаго маляваць. Цяпер малююць яго самога - а потым павесяць на цвiк".