Тры таварышы (на белорусском языке) - Эрих Ремарк

- Сёння ранiцай вы самi сцвярджалi...

- Ранiцай была iншая справа. Новая... i новая - гэта розныя рэчы ў залежнасцi ад таго, купляеш цi прадаеш. На чатыры тысячы марак вашаму "форду" трэба было б мець залатыя поршнi...

- Чатыры тысячы марак, iнакш i гаварыць не варта... - упарта сказаў булачнiк. Ён зноў зрабiўся такiм самым, як быў, - старым, якi вырашыў канчаткова пазбавiцца сентыментальнасцi, якой ён толькi што паддаўся.

- Тады да пабачэння! - заявiў я i павярнуўся да чарнавокай. - Шкада, шаноўная панi, але цярпець страты не магу. На "кадзiлаку" мы i так нiчога не зарабляем, як жа нам браць яшчэ "форд" за такую высокую цану... Бывайце...

Яна затрымала мяне. Вочы яе гарэлi, яна накiнулася на булачнiка так, што той не ведаў, куды падзецца.

- Ты сам сто разоў паўтараў, што гэты "форд" ужо нiчога не варты, зашыпела яна нарэшце са слязьмi на вачах.

- Дзве тысячы марак, - сказаў я. - Дзве тысячы, хоць i гэта - самагубства.

Булачнiк маўчаў.

- Ты што маўчыш, скажы што-небудзь! Што ты стаiш як язык праглынуў! бушавала чарнявая.

- Панове, - сказаў я, - я зараз прыганю "кадзiлак". Вам лепей абмеркаваць гэтую справу без сведкаў.

Я адчуваў, што будзе найлепш, калi я знiкну. Чарнявая сама давядзе маю справу да канца.

Праз гадзiну я вярнуўся на "кадзiлаку". Я адразу ўбачыў, што спрэчка закончылася самым мiрным чынам. У булачнiка быў пакамячаны выгляд, на яго касцюме вiсела пер'е. Чарнявая ж, наадварот, палала, трэсла цыцкамi i ўсмiхалася здрадлiва-сыта. Яна пераадзелася i была цяпер у тонкай шаўковай сукенцы, якая шчыльна аблягала яе цела. Непрыкметна для булачнiка яна падмiргнула мне i дала зразумець, што ўсё ў парадку. Мы зрабiлi пробны выезд. Чарнявая ўтульна ўладкавалася на шырокiм сядзеннi, увесь час шчабечучы. Мне хацелася выкiнуць яе, але пакуль што яна была мне патрэбная. Булачнiк даволi меланхалiчна сядзеў побач са мной. Ён ужо насiў жалобу па сваiх грошах, а такая жалоба - самая шчырая.

Мы пад'ехалi да дома булачнiка i зноў вярнулiся ў памяшканне. Булачнiк выйшаў з пакоя, каб прынесцi грошы. Гэта быў зусiм стары чалавек, цяпер я заўважыў, што валасы ў яго фарбаваныя.

Чарнявая абцягнула сукенку.

- Выдатна правярнулi справу, праўда?

- Так, - сказаў я нехаця.

- Сто марак павiнна перапасцi мне...

- Вось як... - сказаў я.

- Стары скнара, - даверлiва зашаптала яна, падыходзячы блiжэй, - у яго грошай як вошай. Але паспрабуй вырваць! Нават завяшчання не хоча пiсаць. Потым усё захапаюць дзеткi, а ты рабi што хочаш. Не вялiкае шчасце гэты кiлун.

Яна падышла блiжэй, пагойдваючы грудзьмi.

- Дамовiлiся: я заўтра прыйду па сто марак? Калi вы бываеце на месцы? Цi вы заскочыце сюды? - Яна хiхiкнула. - Заўтра паполуднi я тут адна...

- Я перашлю вам грошы... - сказаў я.

Яна зноў захiхiкала.

- Прынясiце лепш самi. Цi вы баiцеся?

Вiдаць, я здаваўся ёй баязлiўцам, i яна хацела падбадзёрыць мяне.

- Чаго баяцца, - сказаў я. - Але часу няма. Якраз заўтра iду да доктара. Застарэлы сiфiлiс, каб вы ведалi! Тут не разгуляешся...

Яна так паспешлiва адступiла, што ледзь не ўпала, спатыкнуўшыся аб крэсла. У гэты момант вярнуўся булачнiк. Ён кiнуў падазроны позiрк на чарнявую. Потым падышоў да стала i адлiчыў мне грошы. Ён лiчыў iх павольна, нiбы вагаючыся. Яго цень хiстаўся на ружовых шпалерах, паўтараючы яго рухi. Калi я пiсаў распiску, то падумаў, што сёння падобная сцэна ўжо была, толькi на маiм месцы быў Фердынанд Граў. Хоць у гэтым не было нiчога асаблiвага, мне такое здалося дзiўным.

Я ўзрадаваўся, аказаўшыся на вулiцы. Паветра было па-летняму мяккае. "Кадзiлак" паблiскваў каля тратуара.

- Ну, стары, вялiкi дзякуй табе, - сказаў я i пагладзiў яго. - Рыхтуйся да новых подзвiгаў!

XV

Над лугамi стаяў светлы iскрысты ранак. Мы з Пат сядзелi на лясной паляне i снедалi. Я ўзяў два тыднi адпачынку. Мы вандравалi да мора. На дарозе стаяў невялiчкi стары "сiтраэн". Мы ўзялi яго ў кошт платы за стары "форд" булачнiка, i Кёстэр даў мне яго на час водпуску. Ён напамiнаў старога iшака так быў абвешаны чамаданамi.

- Будзем спадзявацца, што за дарогу ён не звалiцца з ног, - сказаў я.

- Вытрымае, - адказала Пат.

- Адкуль ты ведаеш?

- Iнакш не можа быць, бо гэта ж наш водпуск, Робi.

- Магчыма, - сказаў я. - Але, акрамя ўсяго, я ведаю, якая ў яго задняя вось. Яна не вельмi надзейная. Асаблiва пад нагрузкай.

- Гэты аўтамабiль - брат "Карла". Ён не падвядзе.

- Жахлiва рахiтычны брат.

- Кiнь ганьбiць, Робi. На сёння лепшай машыны я не ведаю.

Мы яшчэ крыху паляжалi на лузе. Ад лесу дзьмуў цёплы, мяккi вецер. Пахла смалой i травамi.

- Скажы мне, Робi, - спытала Пат неўзабаве, - што гэта за кветкi там, каля ручая.

- Анемоны, - адказаў я, не гледзячы.

- Ну што ты, дарагi! Гэта не анемоны. Анемоны маленькiя, акрамя таго, яны цвiтуць толькi вясной.

- Правiльна, - сказаў я. - Гэта буймiна лугавая.

Яна пахiтала галавой.

- Буймiну я ведаю. Яна выглядае зусiм iнакш.

- Тады гэта цыкута.

- Што ты, Робi? Цыкута ж белая, а не чырвоная.

- Тады я не ведаю. Да гэтага часу, калi ў мяне пыталiся, я абыходзiўся гэтымi трыма назвамi. I заўсёды адной з iх верылi.

Яна засмяялася.

- Шкада. Каб ведала, задаволiлася б анемонай.

- Трэба было спынiцца на буймiне, - сказаў я. - З ёй у мяне часцей за ўсё бываў поспех.

Яна села.

- Вось гэта здорава! I часта ў цябе пыталiся?

- Не вельмi. I пры розных акалiчнасцях.

Яна ўперлася далонямi ў зямлю.

- Шчыра кажучы, гэта ганьба, што мы ходзiм па зямлi, амаль нiчога не ведаючы пра яе. Не ведаем нават назваў, якiх не так шмат.

- Не перажывай, - сказаў я. - Яшчэ большая ганьба, што мы не ведаем, чаго ходзiм па зямлi. Таму ведаць на некалькi назваў больш цi менш нiчога не значыць.

- Не кажы так! Але мне здаецца, што ты гаворыш так толькi ад ляноты.

Я павярнуўся.

- Вядома. Лянота таксама яшчэ грунтоўна не асэнсавана. Яна - крынiца шчасця i канец фiласофii. Хадзем, ляж на сваё месца. Чалавек занадта мала ляжыць. Ён увесь час стаiць цi сядзiць. Гэта шкодна для жывёльнага самаадчування. Толькi лежачы, цалкам прымiраешся з самiм сабой.

Загудзеў матор, мiма праехала машына.

- Маленькi "мерседэс", - сказаў я, не ўстаючы. - Чатырохцылiндровы.

- Яшчэ адна iдзе, - падказала Пат.

- Так, я ўжо чую. "Рэно". Радыятар, як свiное рыла?

- Так.

- Тады гэта "рэно". Але паслухай, што за штуковiна iдзе цяпер. "Ланча"! Яна, напэўна, гонiцца за гэтымi дзвюма, як воўк за парай ягнятак. Паслухай толькi, як спявае матор! Як арган!

Машына праiмчалася мiма.

- Тут ты, мусiць, ведаеш больш за тры назвы? - спытала Пат.

- Вядома. I нават правiльна.

Яна засмяялася.

- I гэта сумна цi не?

- Чаму сумна. Гэта нармальна. Мне бывае даражэй адна машына, чым дваццаць квяцiстых лугоў.

- Тыповы сын дваццатага стагоддзя! Сентыментальнасцi няма ў цябе нi кроплi...

- Ёсць, ты ж чуеш, у адносiнах да машын...

Яна зiрнула на мяне.

- Як i ў мяне, - сказала яна.

У ельнiку закукавала зязюля. Пат пачала лiчыць.

- Навошта ты гэта робiш? - спытаў я.

- А ты не ведаеш? Колькi разоў яна пракукуе, столькi гадоў мне застанецца жыць.

- Ах, вось што. Але тут ёсць яшчэ нешта. Калi кукуе зязюля, трэба трэсцi грошы. Тады яны будуць весцiся. Я дастаў з кiшэнi дробязь i пачаў трэсцi яе ў жменi.

- Вось ты якi, - сказала Пат i засмяялася. - Я хачу жыць, а ты хочаш грошай.

- Каб жыць, - адказаў я. - Сапраўдны iдэалiст iмкнецца мець грошы. Грошы гэта свабода. Свабода - гэта жыццё.

- Чатырнаццаць, - налiчыла Пат. - Аднойчы ты казаў пра гэта iнакш.

- Гэта было ў змрочную пару майго жыцця. Пра грошы нельга гаварыць з пагардай. Многiя жанчыны нават кахаюць за грошы. I наадварот, у шмат якiх мужчын каханне выклiкае цягу да грошай. Грошы, такiм чынам, параджаюць iдэалы, каханне ж, наадварот - матэрыялiзм.

- У цябе сёння ўдалы дзень, - сказала на гэта Пат. - Трыццаць пяць.

- Мужчына, - разважаў я далей, - робiцца сквапным на грошы толькi праз жаданнi жанчын. Калi б не было жанчын, не было б i грошай, i мужчыны хадзiлi б усе героямi. У акопах не было жанчын, таму i не надавалася значэння, хто чым валодае, глядзелi толькi, што ты за чалавек. Гэта я кажу не ў абарону акопаў, а толькi каб высветлiць, што такое каханне. Яно абуджае ў чалавеку горшыя iнстынкты - прагу штосьцi мець, нешта значыць, зарабляць, не хвалявацца. Нездарма дыктатары любяць, каб iх памагатыя мелi сям'ю, - тады яны не такiя небяспечныя. I нездарма каталiцкiя духоўнiкi не маюць жонак, iнакш яны не сталi б адважнымi мiсiянерамi.

- У цябе сёння нават незвычайны дзень, - сказала Пат лагодна. - Пяцьдзесят два.

Я схаваў дробязь у кiшэню i запалiў.

- Цi не пара табе ўжо перастаць лiчыць? - спытаў я. - Табе ўжо за семдзесят.

- Сто, Робi. Сотня - добрая лiчба. Я хачу дажыць да ста.

- Малайчына! Вось гэта - мужнасць! Але навошта табе такое доўгае жыццё?

Яна кiнула на мяне беглы погляд.

- Будзе вiдаць. Я на гэта гляджу iнакш, чым ты.

- Ну, вядома. Мiж iншым, найцяжэй жыць толькi першыя семдзесят гадоў. Потым, як кажуць, будзе лягчэй.

- Сто! - заявiла Пат, i мы ўсталi.