Замалёўкi (на белорусском языке) - Сергей Давидович

- Ты што мацюкаешся! Як табе не сорамна? Ану ўспамiнай харошыя словы!

Цяжка было мне, пяцiгадоваму, разабрацца - што да чаго. На жаль, першыя заробленыя мае грошы былi бруднымi.

ФIГА

У Будах у Кухаронкаў было ўсё - i хата, i свiран, i жорны, i iншыя розныя будынкi i прыстасаваннi. Быў у iх i цудоўны сад, праўда, надзейна агароджаны, а шкада...

Вось прыехаў аднойчы да iх нейкi важны госць, якога спачатку частавалi ў хаце, а потым Барыс, малодшы сын Кухаронкавых, якому было гадоў каля дваццацi, павёў гэтага госця ў сад.

Мы, хлапчукi, заўсёды "пры справе", без нас нiдзе не абысцiся, i тут мы не падкачалi. Барыс з госцем у сад, а мы праз адчыненыя варотцы - следам, авось, думаем, што i перападзе, авось перад госцем не выгане. Цыкнуў на нас Барыс, а выганяць не стаў, бо надта ўжо быў заняты гэтай персонай.

- Калi ласка, вось гэты яблычак пакаштуйце!..

- А вось гэты, дык такi налiўны, ажно семкi бачны!..

- А цяпер вось гэты, ён як мёд... - i гэтак далей. Водзiць ад яблынькi да яблынькi, усё сцелецца дарожкай перад госцем.

Мы, як тыя сляпыя шчаняты, увесь час скуголiлi ззаду:

- Дай, Барыс, яблычак! Дай, Барыс, яблычак! Дай, Барыс, яблычак! Дай! Дай! Дай!

Здавалася, ён не звяртаў на нас увагi, трымаў марку, але мы, мусiць, яго так "дасталi", што ён рэзка павярнуўся i з шалёнай злосцю выставiў нам фiгу:

- Наце яблычак!

Паколькi я быў самы першы, фiга трапiла прама мне ў нос. Барысаў агромнiсты кулак, складзены ў такую фiгуру, быў, здавалася, большым за маю галаву, закрываў сабой i сад, i ўвесь свет. Не па-дзiцячы горкую крыўду адчуў я тады...

Крыўда тая даўно ператварылася ў вялiкi жаль, бо Барыс, пасля таго як ажанiўся, не ладзiў з жонкай i застрэлiўся з ружжа. Даруй яму, Божа!

ЗА ШТО?

Пасля вайны нас у мамы было толькi пяцёра, да вайны - аж дзевяць. Я - самы маленькi. Мама i тата ад цямна да цямна - у калгасе, а мы - самапасам. Мяне, чатырохгадовага, адвялi ў суседнюю вёску да сваякоў - усё ж маме спакайней i лягчэй будзе. У гэтай сям'i жыла i дзяўчынка Соня, якая ўжо хадзiла ў першы клас. I вось тут я ўбачыў першую ў сваiм жыццi кнiжку - гэта быў буквар, у якiм аж "кiшэла" малюнкаў. Праўда, малюнкi былi не каляровыя, але ўсё роўна бачыць першы раз у жыццi такi цуд - гэта вам не сёння, што кнiгарнi ломяцца ад розных кнiжак, яркiх, прыгожых. А тады - галеча, паперкi не знойдзеш, не тое што кнiжкi. Цi ж магло маё дзiцячае сэрца вытрымаць i прапусцiць проста так гэтую прыгажосць? Я адразу ж узяў нажнiцы i павыразаў самыя прыгожыя, на мой розум, малюнкi, асцярожненька, каб не парвалiся, склаў iх i схаваў у кiшэньку, а ў душы радаваўся магчымасцi бачыць у любы момант гэтую незвычайнасць дома.

Якое ж было маё здзiўленне, калi, вярнуўшыся ў хату знадворку, дзяўчынка Соня кiнулася ў слёзы, нарабiла такога ляманту - хоць вушы затыкай. Збеглiся дарослыя, забралi мой дарагi скарб i адвялi мяне назад да мамы. Праўда, не бiлi. А я доўга не мог зразумець, за што на мяне сварылiся.

МАКУХА

Надакучыў я вам са сваiм голадам? Прабачце! Але зноў вяду размову пра яго, праклятага...

Прывезлi неяк у Буды цэлую машыну нейкай макухi. Згрузiлi яе ў будынiну напалову склеп, бо частка ў зямлi была. Навесiлi на дзверы замок, i ўсё. Не, не ўсё! А як жа без нас?! Мы хуценька даведалiся пра тое, што прывезлi макуху, каб даваць яе жывёле. А чым мы горшыя за жывёлу? Нам таксама хочацца есцi. Круцiлiся мы вакол гэтага будынка, круцiлiся - нi дзюрачкi, нi шчылiнкi, толькi пах той макухi насы зварочвае, ахвоты паддае. Нарэшце залезлi мы на дах, нешта адсунулi, нешта ададралi - i вось яна, жаданая! Паспрабавалi смакацiшча! Ну i навалiлiся ж мы на яе, толькi хрумст стаяў у цемры. Елi, елi - колькi ўлезла, яшчэ i з сабой хапянулi - хто ў кiшэнi, хто ў запазуху. Вось гэта жыццё! Заўтра зноў наведаем "харчэўню"!

Але нi заўтра, нi пазней сюды мы не палезлi, бо праз некалькi гадзiн нас стала так ванiтаваць i тузгаць, што мы зелянелi, сiнелi, чарнелi. Цi мы задужа перагрузiлi свае вечна галодныя жываты, цi макуха была, сапраўды, толькi для жывёлы - нiхто не ведае. Вядома толькi адно - тую будынiну мы абыходзiлi далёка, бо не маглi чуць нават паху той макухi.

СМЯРОТНАЯ РАНА

Пасярод Будаў узвышаецца пагорак, яго называлi малаказаводам. Мусiць, тут быў некалi сапраўды завод, бо захаваўся вялiкi, высокi падмурак. На адным схiле гэтага пагорка рос арэшнiк, былi нейкiя ямы, таму мы, вясковае "войска", тут гулялi "ў вайну". Падзялялiся на два лагеры, i пачыналася "перастрэлка", поўзанне, перабежкi, перамогi i паражэннi. Камандзiрам нашага атрада быў Шурка Бурло - хлопец сталейшы за нас - на тое ён i камандзiр.

Паўзу я з нейкiм ражончыкам, замяняўшым стрэльбу, па гэтым арэшнiку i нечакана натыкаюся на Шурку, якi ляжаў на спiне, распластаўшы рукi i заплюшчыўшы вочы.

Я, як i належыць, пытаюся:

- Што з вамi, таварыш камандзiр?

У адказ - нi гуку... Зноў i зноў задаю тое ж пытанне - вынiк аднолькавы. Я не на жарт перапужаўся i давай крычаць на ўвесь арэшнiк, клiкаць на дапамогу.

Пазбягалiся i "нашы", i "не нашы" i давай валтузiць Шурку - не дай Бог памёр.

Нарэшце ён, не адкрываючы вачэй, працадзiў скрозь зубы:

- Мяне ранiлi проста ў сэрца...

Хух! Цяпер ужо i ў нас адлягло ад сэрца.

Аказваецца, Шурка гэтак увайшоў у ролю.

I СМЕХ, I СЛЁЗЫ

Сядзiм мы неяк са старэйшым братам Кастусём на печы i шчыкочымся - зубы скалiм. То ён мяне пакоцiць, то я на яго ўссяду. Весела! Валтузiмся, ажно печ трашчыць, ажно комiн хiстаецца.

Але праўду кажуць - надта не рагачы i не выскаляйся, бо хутка плакаць будзеш.

Так яно i атрымалася. Кастусь за мяне на чатыры гады сталейшы, у яго i сiл значна больш. Ён мяне прыцiснуў i казыча, а я... а я, сказаць вам па сакрэту, баюся гэтага казытання i сёння горш за ўсё на свеце. Я й сёння буду ўцякаць ад гэтага хоць па сценах, хоць па столi, хоць у ваду, хоць у агонь.

А тады куды я мог уцячы, калi ён мяне прыцiснуў, а я ўжо заходжуся ад смеху, ажно сiнею? Што я мог зрабiць? Як мог ратавацца? Правiльна! Толькi адным спосабам. Я яго i скарыстаў - што першае папалася пад руку, тым я i смалянуў брату ў зубы. А папалася, на жаль, нешта важкае, бо ў беднага Кастуся выскачыла адразу аж тры зубы. Ды якiя! Самыя што нi ёсць найпярэднiя! Як карова языком злiзала. Вось мы i нарагаталiся, i наказыталiся, i навыскалялiся. Сядзiм на печы, звесiўшы ногi, i плачам. Кастусь таму, што балiць, я - таму, што зрабiў брата шчарбатым. Сам сябе ён убачыць доўга не мог, бо не было люстэркаў.

Гэты сумны выпадак каб i хацеў выкiнуць з галавы, дык немагчыма, бо i праз паўвека, пры сустрэчы з братам, бачу яго ўстаўленыя зубы.

НАВУЧЫЎ

У дубе, як iсцi на Жукаўку, вадзiлiся шэршнi. Iх раней было на кожным кроку - i ў крушнях, i ў дуплах, i дзе iх толькi не было. Каб сказаць, што яны былi "задзiрыстымi", дык не. Не чапай iх, i яны не зачэпяць.

А якi ж гэта падшыванец пройдзе каля шэршняў, каб не кiнуць у iхнi бок камень цi палку? Вось i я ўнадзiўся хадзiць да гэтага дуба i кiдаць па дупле каменнямi. Камень стукнецца аб дуб i адскоквае, а шэршнi за iм. Цiкава! Канешне, ёсць рызыка, што шэршань можа не за каменем паляцець, а за тым, хто яго кiдае, але ў гэтым заключаецца ўся вастрыня гульнi, якая i прываблiвае.