Тарэадоры з Васюкоўкi (на белорусском языке) - В Нестайко

"Бывай, Ганька! Можа, мы i не пабачымся болей. I ты ўсё жыццё будзеш успамiнаць вось гэтую сустрэчу каля калодзежа... Ой! - успомнiў я раптам. Кукуруза ж скрыплiкаў прасiў прывезцi. А прадмаг вось-вось зачынiцца".

I тут нiбыта кiем стукнулi мне па галаве: "Ну-ну! У мяне ж грошай нi капейкi. А скрыплiкi дзевяць капеек сто грамаў. Што рабiць? Калi мама альбо тата прыедуць, дык прадмаг будзе зачынены".

Грабянючка ўжо ўваходзiла ў сваю фортку.

- Гр... Гр... Ганька! - паклiкаў я, мабыць, упершыню назваўшы яе па iменi.

Яна хiтнулася i ажно вылiла трохi вады ад нечаканасцi.

- Ганька, - падбег я да яе, - чакай! Ведаеш, пазыч мне дзевяць капеек. Мацi з работы прыйдзе, я адразу аддам.

- Навошта? - здзеклiва глянула яна на мяне. - На цыгарэты? Так? На цыгарэты?

- На якiя там цыгарэты! Вельмi трэба... Я на рыбалку на ноч iду. Кручкоў купiць, а то сельмаг зачынiцца.

- Толькi ў мяне дзевяцi няма, у мяне цэлых пяцьдзесят. Мацi на кнiжку дала. Ох, якая цудоўная кнiжка.

- Дык я здачу прынясу. Я хутка.

- Пачакай, я вынесу.

Карацей кажучы, скрыплiкаў я купiў, Грабянючцы здачу аддаў, а калi мацi прыйшла, i доўг вярнуў. Усё атрымалася добра. Нават не давялося доўга прасiць дзевяць капеек. Адразу дала. I на ноч адпусцiла. Вось што значыць быць добрым i выконваць усё, што мацi загадае!

Яшчэ i торбу прадуктамi напакаваў - нiбыта на месяц ў падарожжа iду.

I калi зайшло сонца, я рушыў. Па дарозе ў сенцах намацаў доўгую вяроўчыну, якой мацi бычка на выгане навязвае. "Хто ведае, можа, давядзецца звязваць, дык каб было чым", - падумаў я, адчуваючы пры гэтым халадок у жываце.

РАЗДЗЕЛ XIX

"Рукi ўгару!"

Кукуруза з вудачкай у руках тырчаў па пояс у вадзе каля берага. Тырчаў, мабыць, даўно, бо нават пасiнеў, як гусiны пуп, i ляскаў зубамi.

- Нечага сказаць, спяшаўся ты, як свёкар рукi мыць, - сярдзiта прамармытаў ён, але я заўважыў, што ён хавае радасную ўсмешку. Ён усё ж баяўся, што я не прыеду, i ўзрадаваўся, калi ўбачыў мяне.

Кукуруза выйшаў з вады i пачаў размахваць рукамi i прысядаць, каб сагрэцца. Потым запытаў:

- Ну як там? Што новага? Як мой дзед? Яшчэ ў мiлiцыю не заявiў?

- Ну што ты? Сядзiць сабе спакойненька i касу клепле. Пра цябе i не думае.

Кукуруза насупiўся. I я зразумеў, што яму непрыемна такое чуць. Яму, мабыць, здавалася, што ён ужо так даўно на гэтым востраве, а выяўляецца, што нiхто нават не заўважыў яго адсутнасцi.

- Ну i правiльна. I добра. Хутка наогул усе забудуць, што быў такi... I ўсё будзе ў парадку, - бадзёра гаварыў ён, ало ў голасе чуўся сум. Каму гэта хочацца, каб яго ўсе забылi!

Я выцягнуў кулёк са скрыплiкамi i працягнуў яму.

- О! Усё ж прывёз! Дзякуй! От засумаваў... - i ён адразу ўгрызся зубамi ў скрыплiк.

- Ну, а што ты рабiў? - запытаў я.

- Ды што, рыбу вось лавiў i проста так...

- Ну, а дзённiк свой ты хоць пiшаш?

- Не, не пiшу, - легкадумна сказаў ён, жуючы скрыплiк. - Кiнуў. Гэта ж тое самае, што ўрокi рыхтаваць. Цi для гэтага я на бязлюдны востраў запёрся?!

Я нiчога не адказаў: я ж ведаў, што там - у дзённiку.

- Слухай, давай у цуркi-палкi пагуляем. Я так даўно не гуляў! неспадзявана прапанаваў Кукуруза.

- А што, можна, - згадзiўся я.

I старыя стрэляныя качары, бяльматыя жабы, палахлiвыя чарацянкi i iншыя жыхары плаўняў упершыню, мабыць, у сваiм жыццi пачулi адчайнае i працяглае:

- Цуркi-палкi - накувалкi накую-ю-ю...

Да саменькага цямна гулялi мы з Кукурузай. Перасталi толькi тады, калi ўжо нi цуркi, нi нават палкi не вiдна было.

Яшчэ калi мы гулялi, чым цямней рабiлася, тым большы неспакой мяне ахоплiваў. Я, вядома, не хацеў прызнавацца Кукурузе, але з кожнай хвiлiнай нешта ўсё мацней муляла мне ўсярэдзiне. А калi зусiм сцямнела, я ўжо быў, як кажуць, гатовы: ледзь стрымлiваўся, каб не заляскаць ад страху зубамi.

- Ну, паехалi на Высокi, - сказаў Кукуруза. Ён выцягнуў з будана стрэльбу, зарадзiў.

Мы селi ў човен. Кукуруза на носе са стрэльбай. Я веславаў.

Ноч, як на тое, зноў была хмарная, без зорак, нiбыта нехта ахiнуў зямлю чорным радном.

- Значыць, план такi, - зашаптаў Кукуруза. - Я з ружжом, ты - з лiхтарыкам. Я кажу: "Рукi ўгору!", а ты ў гэты час свецiш лiхтарыкам i клiчаш: "Таварыш Вялiгура, заходзьце з правага боку! Мiкалай Iванавiч, заходзьце з левага!" Каб ён падумаў, што нас многа. Так нават сапраўдныя пагранiчнiкi робяць, калi затрымлiваюць шпiёна.

- А... што мы потым будзем рабiць? Калi затрымаем яго? - пацiкавiўся я.

- Як - што? Перададзiм у мiлiцыю таварышу Вялiгуру.

- Дык, значыць, ты свой востраў пакiнеш i не будзеш болей Рабiнзонам? Рассакрэцiмся ж усе.

Ох, i навошта я гэта казаў!

- Не, нi ў якiм выпадку! - катэгарычна зашаптаў Кукуруза. - Я застануся на востраве. А ты павязеш яго ў мiлiцыю.

Мне стала зусiм дрэнна. Я амаль не выпусцiў вясло з рук.

- Ды што... ды як... ды ну... -замармытаў я.

- Падумаеш! Павядзеш да мiлiцыянера, таварыша Вялiгуры, i ўсё.

- Ды Вялiгура ж будзе спаць, - амаль што плакаў я. - Што ж я ноччу адзiн з гэтым злодзеем рабiць буду? Ён жа мяне прыдушыць.

- Не бойся! Я табе дам стрэльбу. Потым прывязеш.

- Н-не трэба. Н-не давай! - цяпер ужо катэгарычна зашаптаў я. - Я стрэльбы баюся болей за Кныша. Неспадзявана стрэльне, заб'ю яго, i тады мяне расстраляюць.

Я ўжо канчаткова зразумеў, што ў Кукурузы нiякага плана не было. Ён усё прадумаў толькi да таго моманту, калi скажа: "Рукi ўгару!" - i Кныш стане, хiстаючыся, з паднятымi рукамi. А ўсё астатняе, атрымлiваецца, павiнен рабiць я. Чорта з два!

- Не! Так не будзе! Я адзiн Кныша не павязу, як сабе хочаш.

- Ну добра ўжо! Да вёскi разам павязём, а тады я вярнуся. Нюнi распусцiў! Не ведаў я, што ты такi баязлiвец.

Мне зрабiлася сорамна. Кукуруза ўсё ж быў значна смялейшым за мяне. Бач, як трымаецца ўпэўнена!

Мы прысталi да Высокага вострава. Хвiлiны дзве сядзелi ў чоўне цiшком, затаiўшы дыханне, - прыслухвалiся. Нiчога нiдзе нi гу-гу. Бурмiлы няма (не вiдна чоўна). Паслухаў усё ж Кныша, застаўся дома, каб не перашкаджаць...

Зашылi мы свой човен у чарот, замаскiравалi. Самi залезлi ў карчы на беразе - я па адзiн бок сцежкi, што да азярца вядзе, Кукуруза - па другi. Цяпер нам заставалася адно - чакаць, доўга чакаць, магчыма, нават усю ноч ажно да свiтання, пакуль Кныш не прыедзе.

- Спаць нельга. Нi хвiлiны. Бо як пачнём носам кляваць, размякнем, будзем, як мокрыя куры, i нiчога не атрымаецца, - цiха сказаў Кукуруза.

- Твая праўда, - уздыхнуў я. Мне ўжо цяпер хацелася спаць.

Я шырока раскрываў вочы, узiраўся ў цемру, у якой ледзь-ледзь можна было разгледзець абрысы чаратоў, але вочы самi па сабе закрывалiся i даводзiлася раз-пораз працiраць iх.

Мабыць, няма нiчога больш цяжкага, чым не спаць, калi хочацца спаць. I, мабыць, няма больш доўгiх хвiлiн за гэтыя хвiлiны соннага чакання ў цемры.

- Не спi, бо праваронiм, - шыпiць з карчоў нябачны Кукуруза.

Калi б ён ведаў, як хочацца мне праваронiць! Ды хiба з iм праваронiш, з такiм упартым! Няўжо ён i сапраўды не баiцца?

Маё ўяўленне малюе страшныя праявы. Кныш, выскалiўшы па-звярынаму зубы, б'е мяне вяслом па галаве, потым кiдае ў рэчку, я глытаю ваду, задыхаюся-задыхаюся, трава аблытвае мяне i... Мне нават i на самай справе стала цяжка дыхаць. I навошта мы ўблыталiся ў гэтую справу? Сапраўды, хто ведае, што можа здарыцца? А што, як здарыцца нешта падобнае да таго, што мне зараз уявiлася? Яшчэ добра, калi знойдуць нашы целы. Тады будзе гучнае пахаванне, з музыкаю, з прамовамi. Хаваць будзе ўся школа, усё сяло. Усе будуць плакаць! Грабянючка, размазваючы па шчоках слёзы, будзе гаварыць: "А я ж бачыла яго напярэдаднi. Ён быў такi добры, такi сцiплы - дапамагаў мне выцягваць вядро з калодзежа. I Ганькай называў. Я яшчэ яму дзевяць капеек пазычыла. Каб ведала - я яму i ўсе пяцьдзесят аддала б. Якi быў хлопец!"

Мне зрабiлася так шкада самога сябе, i я здаўся сабе такiм няшчасным, што ў горле ажно зашчымела.

Але Кукуруза нiчога гэтага не разумее. Ён зноў шыпiць з карчоў:

- Не спi!

I я трагiчна шапчу ў адказ:

- Ды не сплю я, не сплю, чаго ты!

Час iдзе. Цi гэта вочы да цемры прывыклi, цi святлее навокал, але ўжо лепей вiдаць чараты, i на вадзе водблiскi, i клубяцца ў небе хмары. А можа, гэта ўжо свiтае? Таму што ў мяне такое ўражанне, што сядзiм мы тут цэлую вечнасць.

I раптам - нiбыта нехта ўдарыў мяне ў грудзi нечым вострым. З цемры вынырнуў човен. Ён плыў проста да вострава. Блiжэй, блiжэй. У чоўне вяслуе грозная постаць.

Сэрца ў мяне звiсла на тоненькай нiтачцы - вось-вось парвецца. I тут у карчах клацнуў курком Кукуруза i адрывiста-басавiта крыкнуў:

- Р-рукi ўгарр-ру!

Я забыў пра лiхтарык, забыў, што менавiта мне трэба крычаць, i ў панiцы праверашчаў:

- Дзядзька мiлiцыянер, туды! Дзядзька мiлiцыянер, сюды!

I зацiх, бы спалохаўся ўласнага голасу. "Ой, што ж гэта мы робiм! Што мы робiм! Ён жа яшчэ нiчога шпiёнскага не зрабiў, а мы ўжо: "Рукi ўгару!" Ой, што ж гэта будзе!"

- Рукi ўгару! Рукi ўгару! - зноў, але ўжо не так басавiта, паўтарыў Кукуруза i таксама разгублена замаўчаў.

Нейкi момант панавала цiшыня, потым...

- Га? - нiбыта недачуўшы, запытала грозная постаць.